Psychologia zwierzat - Notatki z wykładu 1-6 PDF

Preview

Summary

instynkt, układ nerwowy, komunikacja...

Description

Rozwój psychologii zwierząt jako nauki 1.

Charakter zwierzęcia to całość wszystkich wrodzonych i nabytych fizycznych i psychicznych cech właściwości i zdolności, które określają, kształtują i regulują stosunek do otoczenia.

2. Nabyte właściwości charakteru tj. indywidualnie wyuczone mogą słabiej, lub silniej tłumić wrodzone właściwości charakteru. 1. Podstawy charakteru zwierząt wynikają z jego : a.

konstytucji

b. predyspozycji do ulegania popędom i instynktom, c.

sprawności mózgu i wynikającej z niej wyższej działalności psychicznej.

d. socjalizacji - to proces wpajania młodym odpowiednich zachowań. e. warunków wychowania i warunków utrzymania. 1. Konstytucja, predyspozycja popędów i instynktów należą do genotypu zwierzęcia. Mają więc z tej przyczyny największe znaczenie z hodowlanego punktu widzenia. 2. Konstytucja - Wynika z budowy zwierzęcia, sprawności i gotowości do reakcji aparatu ruchowego, organów wewnętrznych, organów zmysłów i przede wszystkim gotowości reakcji osobnika w danej sytuacji. Uzależniona jest: a.

Temperamentu - Temperament wyraża się w psychicznej ruchliwości i intensywności reakcji na różne bodźce otoczenia. Im żywiej i intensywniej zwierzę reaguje, tym większy ma temperament

b. Twardości - zdolność do przyjmowania nieprzyjemnych wrażeń i przeżyć, bez ulegania im w danym momencie lub na stałe- mała wrażliwość c.

miękkości - Jest to taka właściwość, że przykre doświadczenia i budzące lęk przeżycia wywierają silne i trwałe wrażenie - duża wrażliwość. Nie należy tego mylić z chwilową wrażliwością na ból, bez utraty zaufania do tego, go kto zadał

d.

Wytrzymałości - : polega na tym, że wywołane przez popęd działanie ( np.praca na śladzie przez psa ) - doprowadza do końca, nie dając się od niego oderwać i nie męcząc się szybko, Także jest to zdolność wytrzymywania bez wyraźnego zmęczenia – napięcia psychicznego

2. Socjologia porównawcza zwierząt - w socjologii porównawczej zwierzęta są traktowane coraz bardziej podmiotowo. Wyniki badań służą już nie tylko poznawaniu prawidłowości zachowań wspólnych zwierzętom i ludziom, ale także dobru samych zwierząt (poprawie dobrostanu) 3. Zdrowie psychiczne - oznacza brak objawów zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania. Bywa także określane jako harmonia ze środowiskiem zewnętrznym (Homeostaza sensoryczna)

4. Zaburzenie o charakterze lękowym, polegające na odczuwaniu irracjonalnego, niemożliwego do opanowania, niewspółmiernego do zagrożenia lęku przed określonymi przedmiotami lub zjawiskami. 5. Fobie są zaburzeniami w znacznym stopniu utrudniającymi codzienne funkcjonowanie. W skrajnych przypadkach mogą zupełnie je uniemożliwiać. 6. łac. frustratio - zawód, udaremnienie – zespół przykrych emocji związanych z niemożliwością realizacji potrzeby lub osiągnięcia określonego celu. Oznaki frustracji - Pies, który znajdzie się w silnie stresującej sytuacji, z której nie widzi dobrego wyjścia, może zachowywać się „od rzeczy”: wylizywać się, wąchać ziemię lub np. pić wodę 7. DEPRYWACJA - to stan braku, nudy i niebezpiecznego spokoju. Zwierzęta wychowywane bez dostępu do bodźców, zwłaszcza w krytycznych okresach rozwojowych, cierpią na zaburzenia zachowania. Objawy syndromu deprywacyjnego pojawiają się najczęściej po zmianie środowiska na bogatsze w bodźce (np. przeprowadzka ze wsi do metropolii). To zachowania charakteryzujące się powtarzalnością i bezcelowością wykonania, bez wewnętrznej kontroli organizmu nad nimi

Biologiczne podstawy zachowań 1. UKŁAD NERWOWY umożliwia prawidłowe reagowanie organizmu na bodźce, właściwe orientowanie się w przestrzeni i przystosowanie się do środowiska. 2. Struktury układu nerwowego a. Neuron- komórka nerwowa i.

Dendryt- informacja dociera - wypustki cytoplazmatyczne komórki nerwowej (neuronu), zwykle krótkie, cienkie i bogato rozgałęzione, odbierające bodźce lub impulsy i przekazujące impulsy nerwowe w kierunku ciała komórki nerwowej

i.

Akson (neuryt) - transport informacji poza komórkę nerwową (włókna bezrdzenne, rdzenne, nagie),wypustka osiowa, pojedyncza, zwykle długa wypustka komórki nerwowej przewodząca impulsy nerwowe od ciała komórki (perikarionu) do zakończeń nerwowych; ¨ tam są wyzwalane substancje zwane neuroprzekaźnikami, pobudzające komórki, z którymi akson jest w kontakcie, np. inny neuron lub włókno mięśniowe.

a. Synapsy- miejsca styku komórek, zapewniają ciągłość czynnościową w układzie nerwowym i przekazują informacje do innych organów (nerwowonerwowa, nerwowo-gruczołowa, nerwowo-mięśniowa, nerwowo-płytkowa) 1. Ogólna budowa (podział) układu nerwowego a. Ośrodkowy układ i.

Mózgowie

1. przodomózgowie a. Kresomózgowie - największy obszar mózgu; dzieli się na 2 półkule połączone tzw. ciałem modzelowatym (spoidłem wielkim). Na zewnątrz półkul mózgowych jest kora mózgowa zbudowana z istoty szarej oraz istoty białej Uszkodzenia lewej półkuli: trudności z wydawaniem dźwięków Uszkodzenia prawej półkuli: trudności z rozpoznawaniem właściciela trudności z kojarzeniem dźwięków b. miedzymozgowie, i.

Nadwzgórze

ii.

Wzgórze

iii.

Podwzgórze - Uszkodzenie podwzgórza U młodych zwierząt prowadzi do: niedorozwoju lub całkowitego zaniku gonad -uszkodzenie podwzgórza w skrzyżowaniu nadwzrokowym prowadzi do przedwczesnej dojrzałości płciowej -uszkodzenie wyłączenie ośrodków podwzgórza wpływa u zwierząt na okres rui i na zachowanie seksualne. uszkodzenie wyłączenie ośrodków tylnej części podwzgórza powoduje zanik pragnienia i niechęć do przyjmowania płynów. ¨ oraz ośrodka głodu powoduje obżarstwo. ¨ uszkodzenie zaś ośrodka emocji powoduje napady wściekłości i agresji

2. Śródmózgowie - ośrodek drżenia mięśni i analizy wzroku; warunkuje odruchy na bodźce świetlne i akustyczne ¨ odpowiada za regulację mięśni zwieraczy źrenicy. Na terenie śródmózgowia zlokalizowany jest twór siatkowaty, który m. in. odgrywa rolę w odruchach wzrokowych i słuchowych, odpowiada za stan czuwania; uszkodzenie tworu siatkowatego powoduje śpiączkę 3. tyłomózgowie a.

móżdzek - Zawiera ośrodki regulujące napięcie mięśni szkieletowych, Decyduje o właściwej współpracy między mięśniami : synergistami i antagonistami ¨ odpowiada za równowagę i koordynację ruchów ¨ Składa się z dwóch półkul i części środkowej tzw. robaka

b. most

c.

rdzeń przedłuzony - Znajdują się w nim liczne ośrodki : - pracy serca - naczynioruchowe oddechowy - połykania - ssania - wymiotny

ii.

rdzeń kregowy -przebiega w kanale rdzeniowym kręgosłupa od pierwszego kręgu szyjnego aż do kręgów lędźwiowych. -jest ośrodkiem wielu odruchów mięśni szkieletowych i gładkich, przekazuje bowiem podniety z mózgowia do układu nerwowego obwodowego

iii.

Pozwala na oddzialywanie organizmu z otaczajacym go srodowiskiem, reguluje funkcje życiowe, zapewnia współprace czynnosciowa struktur organizmu

b. Obwodowy układ i.

12 par nerwow mozgowych i 31 nerwowo rdzeniowych

ii.

Układ współczulny - atak, ucieczka 1. Rozszerzenie żrenic 2. Zwiekszenie bicia serca, oddechow 3. Zablokowanie ukladu pokarmowego

ii.

Układ przywspolczulny 1. Kregi szyjne, ledzwiowe 2. Uspokojenie relaks

2. Przewężenie Ranviera - przewodzenie impulsów we włóknach nerwów i w ośrodkowym układzie nerwowym 3. Przekaz informacji - W rozwoju ewolucyjnym kręgowców pojedynczy pęcherzyk mózgowy różnicował się najpierw na trzy, a potem na pięć części mózgu. 1. Ryby ośrodkowy układ nerwowy (układ liniowy) Najlepiej rozwiniętymi odcinkami mózgu są: a. śródmózgowie (w którym znajdują się ośrodki wzrokowe), b. móżdżek (ośrodek równowagi) Od móżdżku odchodzi 10 par nerwów czaszkowych 1. Płazy - niewielkie zmiany układ liniowy a. Kresomózgowie rozrośnięte podzielone na dwie półkule b.

W układzie obwodowym wykształcone nerwy, które kierują pracą mięśni i kończyn.

2. Gady doskonalenie się centralnego układu nerwowego. Zatarcie liniowego układu

a.

Kresomózgowie nakrywa międzymózgowie. W ścianach półkul kresomózgowia rozwija się niewielki obszar istoty szarej nazywany korą nową.

b. Silnie rozwiniętego śródmózgowia (dobry wzrok ). c. Móżdżek jest lepiej rozwinięty u form aktywnych ruchowo. 2. Ptaki silne skrócenie formy. a.

Mózgowie jest krótkie.

b. Kresomózgowie – duże, całkowicie nakrywające międzymózgowie. c. Śródmózgowie osiąga maksimum rozwojowe – jest siedliskiem nadrzędnych ośrodków wzroku. d. Móżdżek – bardzo silnie rozwinięty (znajdują się w nim ośrodki równowagi i koordynacji ruchu, co ma ogromne znaczenie dla lotu). e. Rdzeń przedłużony – wygięty w kształcie litery „S” f.

Od mózgu ptaków odchodzi 12 par nerwów czaszkowych.

2. Ssaki a. Intensywny rozwoj mozgu b. Duza objetosc mozgu w stosunku do wielkosci ssaka c. Rozwoj poszczególnych struktur mozgu

Komunikacja u zwierząt 1. Porozumiewanie się zwierząt jest to czynność przekazywania określonych sygnałów (informacji) między osobnikami jednego lub różnych gatunków, mająca wywołać określone, zazwyczaj oczekiwane zachowanie. 2. Sposób i rodzaje komunikacji wytworzyły się w toku trwającego miliony lat procesu ewolucyjnego tak zwanej rytualizacji w efekcie której powstały u zwierząt specyficzne wzorce zachowań oraz wyzwalacze (np. pozy, tańce godowe, cechy budowy, ubarwienie itp.). 3. Zwierzęta porozumiewają się między sobą za pomocą sygnałów: a. Werbalnych - u odgłosy, miauczenie, warczenie, mruczenie, sykanie. b. Niewerbalnych - to sygnały wysyłane poprzez odpowiednie ułożenie ciała, uszu, ogona czy wielkości i kształtu źrenic 2. Elementy komunikacji a. Kanał sensoryczny (zmysły odbierające komunikat-wzrok, słuch, dotyk) b. Zbiór sygnałów i kontekstów tworzących kod 1. Sygnały- u większości gatunków występuje komunikacja za pomocą 15-45 sygnałów

a. Mogą mieć charakter dyskretny i stopniowany i.

Dyskretny- jest manifestowany z taką samą energią i jest tak samo złożony bez względu na siłę bodźca- np. zmiana barwy ciała u jaszczurek

ii.

Stopniowany- pojawia się z różną intensywnością w zależności od bodźca- np. stopień nastroszenia piór i ustawienia czuba piór na głowie ptaków

1. 4 podstawowe sposoby przekazywania informacji w świecie zwierząt 

Komunikacja bezpośrednia- dotykowa- wymienia się wszystkie czynności związane z pielęgnacją okrywy włosowej, które wzmacniają więź między osobnikami.



Komunikacja chemiczna- rozchodzenie się związków zapachowych w środowisku jest uzależnione od wielu czynników np. prądów powietrza lub wody, temperatury, stanu pogody. Zalety - Są trwałe, mogą być wysyłane o każdej porze doby, są efektywne przy niezwykle niskich stężeniach, mogą być nakierowane na konkretnego odbiorcę. Substancje chemiczne, które mają znaczenie w komunikacji wewnątrzgatunkowej noszą nazwę feromonów.

i.

Feromony sygnalizujące- wywołują natychmiastową reakcję

ii.

Zapoczątkowujące- stymulują określone procesy fizjologiczne 

i.

Komunikacja akustyczna- polega na wydawaniu specyficznych odgłosów, których charakterystyka częstotliwości i głośność dźwięków dostosowana jest do możliwości odbioru tych bodźców przez osobniki tego samego gatunku. Odgłosy wydawane przez zwierzęta tworzone są przez 1. Aparat głosowy związany z układem oddechowym- wilki, goryle, ptaki 2. Pocieranie o siebie skrzydeł owadów 3. Skurcz pęcherza pławnego u ryb. 

Podział strukturalny i funkcjonalny odgłosów

1. Okrzyki- krótkie, charakter alarmujący 2. Pieśni- dłuższe niż okrzyki, zawierają w sobie bogatszy komunikat, występują przeważnie w kontekście rozrodczym. 

Komunikacja optyczna- wzrokowa- za pośrednictwem wizualnych zachowań znanych jako popisy- zachowania zagrożenia, faza zalotów. 

Funkcje sygnałów wizualnych

1. Perwersyjna- ma skłonić odbiorcę do określonego zachowania- ustalenie hierarchii, ustanowienie terytorium

2. Koordynująca- przekazują i potwierdzają wagę informacji znaną już odbiorcy- utrzymanie hierarchii, rozpoznawanie się osobników 1. Łączenie sygnałów - podczas komunikacji zwierzęta posługują się kombinacją sygnałów działających na różne zmysły. Jeleń pod wpływem podejrzanych bodźców z otoczenia nadaje sygnał alarmowy 

Sygnał zapachowy- feromon- gruczoł zapachowy w tylnej kończynie zwierzęcia wydziela substancję zapachową



Sygnał wizualny- porusza się w charakterystyczny sposób, na usztywnionych nogach, z podniesionym ogonem, strzyże uszami



Sygnał akustyczny- syczenie i uderzanie racicami o ziemię

1. Afilacja - Tendencja występująca w każdej grupie społecznej. Utrzymywanie bliskiego kontaktu z innymi osobnikami (komunikacja dotykowa) przejawiająca się poprzez: 

- wzajemną pielęgnację ciała



utrzymywanie kontaktu fizycznego podczas snu



zabawę

Zachowanie instynktowne 1. INSTYNKT – odziedziczony mechanizm nerwowy, który określa wrodzoną zdolność do określonego działania. Instynkty dojrzewają i rozwijają się tak, jak dojrzewa układ nerwowy 1. Czynnikiem sprawczym zachowania są popędy zwane inaczej motywacją, które prowadzą do zachowań instynktownych. 1. Działanie popędu można określić jako dążność do przywrócenia stanu równowagi w organizmie(zaspokojenie potrzeby) lub uwolnienie się spod działania szkodliwego czynnika 1. Wyróżniamy potrzeby 

Zachowawcze- apetytywne



Ochronne- awersyjne



Odrębną grupę stanowi popęd eksploracyjny, dzięki któremu zwierzę zbiera informacje o otaczającym środowisku

1. Nie wszystkie popędy ujawniają się jako gotowe (odziedziczone). Niektóre z nich kształtują się w wyniku doświadczeń osobnika. Płynie stąd kolejny podział na popędy pierwotne i wtórne. Na przykład, reakcja na ból jest wynikiem popędu pierwotnego, natomiast strach przed bólem to popęd wtórny. 1. Popędy pierwotne oparte o mechanizmy wrodzone





Popędy zachowawcze- apetytywne 

Głód



Pragnienie



Popęd seksualny



Popęd macierzyński



Popęd agresji

Popędy ochronne- awersyjne 

Ból



Strach wrodzony



Popęd ucieczki

2. Popędy wtórne, wyuczone, wbudowane 



Popędy zachowawcze - apetytywne 

Więź w parze



Więź matka-potomstwo



Więź seksualna

Popędy ochronne- awersyjne 

Strach przed bólem



Frustracja

1. Klasyfikacja popędów (wg Beck): 

Bardzo często zdarza się, że w określonym momencie w organizmie wzbudzony jest jednocześnie więcej niż jeden popęd (np. głód i pragnienie). Możliwe są wówczas trzy interakcje popędów: torowanie, hamowanie i antagonizm 

Torowanie:

Głód--> agresja. Brak serotoniny neuroprzekaźnika- niezbędne aminokwasy potrzebne do wytworzenia serotoniny można dostarczyć organizmowi jedynie z pożywieniem. Ta amina biogenna powstaje z aminokwasu egzogennego- tryptofanu. 1. Hamowanie: Popęd seksualny---> głód. Silna chęć jedzenia niweluje popęd seksualny. 2. Antagonizm: Silniejszy popędy może przeważyć, ale gdy równoważą się one ze sobą, wtedy wywoływane przez nie zachowania wzajemnie się niwelują. 1. Zachowanie antagonistyczne Instynktowne zachowanie zwierząt, będące reakcją na in. osobnika w trakcie konfrontacji. Do antagonistycznych zachowań zwierząt zalicza się: a. agresję,

b. ucieczkę, c. akinezję (pozostawanie w całkowitym bezruchu), d. przyjmowanie postawy grożenia bądź postawy imponującej, e. pozę uległości wobec silniejszego osobnika, f.

2.

często obserwowane u naczelnych, czyszczenie ciała, stanowiące tzw. reakcję przerzutową, grzebanie i dziobanie nieistniejących ziaren przez walczące koguty, także zachowania pochodzące z repertuaru pielęgnacji ciała (drapanie się, poprawianie włosów w zakłopotaniu)

Zaspokojenie popędu następuje w wyniku zachowania instynktowego. Podstawową jednostką zachowania instynktowego jest koordynacja wrodzona.

3. Koordynacja wrodzona zostaje wyzwolona przez specyficzne bodźce pochodzące z otoczenia, tzw. bodźce kluczowe. 4.

Bodźce te występują jako : a. Wizualne - czerwone zabarwienie brzucha u samca ciernika, napęczniały brzuch od ikry u ciernika. b. Akustyczne - np. kwilenie indycząt, które wyzwala zachowanie opiekuńcze indyczki(głucha indyczka może zadziobać swoje pisklęta) c. zapachowe - działanie feromonów u owadów np., ćma pawica- samce wyczuwają feromony z odległości 3 km. d.

dotykowe.

2. Bodziec kluczowy może występować jako pojedynczy lub stanowi konfigurację sumujących się bodźców. 3. ODPOWIEDŹ NA BODZIEC • prosty ruch • czynności złożone • reakcja ruchowa całego organizmu • znieruchomienie • wydawanie dźwięków • zmiana barwy • uwolnienie energii elektrycznej • wydzielenie różnych substancji np. wonnych 4. ODRUCH Jest to odpowiedź organizmu na bodziec dokonana za pośrednictwem ośrodkowego układu nerwowego a. Odruchy bezwarunkowe (unconditioned response) są to odruchy będące reakcjami wrodzonymi, występującymi u wszystkich osobników danego gatunku. Nie podlegają one świadomej kontroli. b. Odruchy Animalne : ruchowe, efektorem jest skurcz mięśni szkieletowych. Wyróżniamy proste lub złożone w zależności od tego czy kurczy się jeden mięsień (odruch źrenicowy) czy wiele (odruch stopowy). c. Odruchy wegetatywne: zaliczamy do niech odruchy wydzielnicze, naczynioruchowe czy skurcze mięśni gładkich narządów. Przykładem jest odruch wydzielania śliny na bodziec pokarmowy.

d. Odruch warunkowy (conditioned response) powstaje w wyniku indywidualnego doświadczenia życiowego. Jest on bardziej zmienny od bezwarunkowego. Odruchy te mogą zanikać lub ulegać modyfikacjom. 1. Przebieg zachowania instynktowego a. Faza apetencyjna- w której zwierzę poszukuje stymulacji, czyli bodźców kluczowym – np. głodne wierzę, które wyrusza w poszukiwaniu pokarmu) 

Etapy fazy apetencyjnej (wyzwalane przez odpowiednie bodźce kluczowe)



Np. drapieżnik polujący na gryzonie słyszy najpierw szmer w trawie, który prowadzi go w określone miejsce (I bodziec kluczowy), później widzi nieznaczne ruchy traw (II bodziec kluczowy) pozwalające mu na bliższą lokalizację przestrzenną ofiary i podkradanie się.

b. Faza konsumacyjna- spełniająca 

W skład fazy konsumacyjnej wchodzi zachowanie sztywne i niezmienne, czyli typowa koordynacja wrodzona. Drugim elementem tej fazy jest składowa orientująca- powodująca właściwe ustawienie się zwierzęcia względem obiektu, który jest jego celem



Np. przed zabiciem ofiary (które jest koordynacją wrodzoną) drapieżnik musi ją w odpowiedni sposób chwycić zębami.

a. Faza uspokojenia 1. Instynkt pokarmowy -Lokalizowanie odpowiedniego pożywienia jest jednym z największych i najczęstszych problemów, z jakim stykają się zwierzęta. Głównym problemem zwierząt jest zatem zlokalizowanie pożywienia i dostanie się do niego. a. Do instynktowego zachowania pokarmowego zwierząt należy: chwytanie, zabijanie, skubanie piór i sierści oraz zjadanie, są na ogół niezależne od siebie. *Tak więc w określonej sytuacji, jeśli zwierzę jest wystarczająco syte, zachowaniem konsumacyjnym dla kota może być np. tylko faza chwytania, zabijania albo skubania, nie zaś zjadanie ofiary 2. Instynkt przetrwania a. Czynniki umożliwiające przetrwanie zwierząt w środowisku życia 

Aby przetrwać wiele gatunków przejawia godną uwagi pomysłowość w budowaniu kryjówek i rozmaitych konstrukcji...