Psychologia zaburzeń psychicznych - notatki z wykładów PDF

Preview

Summary

Notatki z wykładów z kursu Psychologia Zaburzeń Psychicznych - Zaawansowany. Obejmuje zakres najistotniejszych zaburzeń: schizofrenia, zaburzenia odżywiania, zaburzenia afektu, zaburzenia lękowe....

Description

Psychologia zaburzeń Wykład 1 Wprowadzenia Norma Norma jako… prawdopodobieństwo wystąpienia zachowania, przeciętność, zgodność zachowania z oczekiwaniami społecznymi itd. Nie zawsze coś co występuje często w populacji jest normą, np. nadwaga czy otyłość. Musimy brać pod uwagę szkodliwość, konsekwencje zdrowotne, kulturalne (coś co jest normą w naszej kulturze nie musi nią być w innej) Norma (Świrydowicz, 1984)

Norma w żałobie

Wzorce dysfunkcyjnej żałoby (Lindemann,1944): zablokowanie procesu żałoby, wycofanie się, żałoba odroczona (np.sytuacje „pustego grobu”,„mumifikacja”), reakcje zniekształcone. Pusty grób - brak ciała np. z powodu katastrofy Mumifikacja - zastygnięcie w roli pomimo, że osoba nie żyje np. parzenie kawy dla niej, kupowanie czegoś z myślą o niej (jest to przykład dysfukncyjnej żałoby np. odroczonej) Sprawdzić jaka to była śmierć (czy mamy doczynienia z syt. pustego grobu lub mumifikacją) Jakie są symptomy towarzyszą? Symptomy Dysfunkcyjnej Żałoby: intruzywne myśli na temat zmarłego, silna tęsknota i poczucie samotności, brak poczucia sensu życia, poczucie niemocy, odłączenie od emocji, utrzymujący się brak wiary w śmierć bliskiego, poczucie pustki, utrata innych wartości w życiu, zachowania autodestrukcyjne, zwiększona irytacja, zgorzkniałość i złość [utrzymujące się dłużej niż 6 miesięcy i powodujące znaczące pogorszenie się stanu funkcjonowania]. 1

Myśli samobójcze inne niż w depresji - chcę umrzeć, bo chcę być blisko tej osoby. Smutek może być taki idący w strefę dysforyczną (złość, drażliwość, wahania nastroju) Problemy z nazewnictwem Która nazwa poprawna? Zaburzone (nienormalne) zachowanie (abnormalbehavior) Zaburzenie psychiczne (mentaldisorder) Choroba psychiczna (mentalillness) Obecnie: zaburzenie (abnormality/disorder) lub stosowanie zamienne Historia “zaburzenia”

● ●

● ● ● ● ● ● ● ●

● ●

Starożytność – Średniowiecze – grzech jako źródło chorób psychicznych;zaburzenia zachowania = owładnięcie/ opętanie przez domony/ bogów leczenie egzorcyzmami,głodówkami, chłostą, modlitwami, napojami (np. z łajna lub alkoholu) Starożytność (Hipokrates) – zaburzenia psychiczne jako mające naturalne przyczynypatologie mózgu (mania, melancholia i zapalenie mózgu), pierwsze wskazanie znaczenie równowagi ciało -umysł poprzez koncepcję „humorów” (krwi, czarnej i żółtej żółci flegmy), histeria= syndrom wędrującej macicy (tęskniącej za dziećmi) leczenie małżeństwem Starożytność (Galen) – przyczyny zaburzeń psychicznych mogą być fizyczne (np. rany głowy, zmiany menstruacji) lub psychiczne (np. problemy finansowe, miłosne, lęk). XVI wiek – pierwsze miejsca do opieki nad chorymi psychicznie (azyle, schroniska = domy wariatów) XVIII wiek –choroby psychiczne = niepoczytalność (insanity, lunacy), szaleństwo (madness), wariactwo (folly), obłęd, obłąkanie. XIX wiek– Bayle opisał zaburzenia psychiczne u osób chorujących wcześniejna kiłę (u podłoża zaburzeń psychicznych zmiany organiczne w mózgu;choroba psychiczna=choroba mózgu)popularyzacja terminu „choroba” (illness,disease) XIX wiek – Kraepelin tworzy klasyfikację zaburzeń psychicznych uznawanych za przejaw chorób mózgu XX wiek – choroby psychiczne nie spełniają kryteriów jednostek nozologicznych innych działów medycyny (np.określona etiologia patogeneza, jednolity obraz kliniczny, przewidywalny przebieg rokowania, określone leczenie), ich etiopatogeneza zbyt złożona niejasna XX wiek – koncepcje psychoanalityczne odrywają struktury psychologiczne od podłoża biologicznego XX wiek (lata 60. i 70.)–rozwój antypsychiatrii T. Szasza i podważanie realności i naukowych podstaw istnienia chorób psychicznych, wskazywanie hospitalizacji jako źródła zaburzeń psychicznych, choroby psychiczne wymysłem psychiatrów, podkreśla nieszkodliwości diagnoz psychiatrycznych XX wiek – antypsychiatria rozpoczęła rozwój psychiatrii i alternatywnych dla hospitalizacji form leczenia (np.opieki ambulatoryjnej), humanizację psychiatrii, a termin „chory psychicznie” zaczął być usuwany podręczników klasyfikacji XX wiek – prace nad uściśleniem diagnostyki psychiatrycznej DSM (APA) i ICD (WHO) oraz zastąpienie terminu „choroba psychiczna” określeniem „zaburzenie” (+: globalne ujednolicenie diagnostyki, - zbyt sztywna precyzja diagnostyczna [np. liczba objawów, długość utrzymywania się objawów])

Obecnie: choroba psychiczna zamiennie z zaburzeniem psychicznym lub choroby psychiczne = ogół 2

zaburzeń psychicznych, choroby psychiczne = zaburzenia psychotyczne, psychoza Trudności w prawodawstwie z powodu braku spójności stosowanego nazewnictwa (w Polsce osoby cierpiące na choroby psychiczne mają większy dostęp do nieodpłatnych świadczeń zdrowotnych i tylko w obecnich możliwe jest leczenie bez zgody, ale kim jest chory psychicznie?) Z definicji DSM-5: Zaburzenie: - Zespół objawów (nigdy nie jest to jeden objaw) - Muszą wystąpić w różnych obszarach życia - Powodują cierpienie lub obniżają poziom naszego funkcjowania w pewnych obszarach naszego życia - Nie jest to wyjaśnialne kulturowo ICD i DSM – poglądy na „zaburzenie” ● Zaburzenie nie jest „zadowalającym” terminem,stosowany jest z względów pragmatycznych (również w nazwach klasyfikacji) ● Brak zgody na odgraniczenie zdrowia somatycznego od psychicznego (w zaburzeniach psychicznych objawy psychiczne isomatyczne) –pacjent czy klient? •Termin „zaburzenie” wskazuje na zespół objawów negatywnie wpływających na funkcjonowanie oraz powodujących cierpienie (distress). Nowe w DSM5 Kompulsywne objadanie się Zespół niespokojnych nóg Dermatillomania - rozdrapywanie skóry, obgryzanie skórek (wcześniej zaburzenie kontroli) Trichotillomania - wyrywanie włosów (wczęsniej zaburzenie kontroli impulsów) Zbieractwo W DSM przeniesiono do zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. Przedmiesiączkowe zaburzenie dysforyczne (kategoria zaburzeń afektywnych) Żałoba - możliwa diagnoza epizodu depresyjnego Diagnoza -

-

Pozytywne strony diagnozowania: Normalizacja Możliwość dobrania odpowiedniego leczenia Możliwość refundacji leków … Negatywne strony diagnozowania Etykietowania Działania zgodne z diagnozą (usprawiedliwianie). Może pojawić się więcej objaów po postawieniu diagnozy. Niejasne granice diagnoz -> możliwość błędu …

Czy diagnozy zawsze są trafne? Na trafność diagnozy mogą wpływać? - Niedostateczne określenie celu diagnozy i problemu diagnostycznego - Niedostateczny czas poszukiwania informacji 3

-

Nastawienie na potwierdzenie postawionej hipotezy Podstawowy błąd atrybucji (przecenianie wpływu przyczyn stałych i wewnętrznych, niedocenianie wpływu przyczyn sytuacyjnych).

Może się zmienić w trakcie kontaktu z pacjentem (pierwsza jak najbardziej ogólna i najmniej dotkliwa np. zaburzenia adaptacyjne, i nie zamyka drogi do prowadzenia dalszych czynności diagnostycznych). Co może pomóc? Diagnoza oparta na dowodach (Evidence-Based Assesmenet, EBA) Praktyka psychologia oparta na dowodach, (Evidence-Based Practice in Psychology, EBPP) Praktyka oparta na dowodach empirycznych (Evidence-Based Practice, EBP). „Diagnoza Oparta Na Dowodach Empirycznych to integrowanie najlepszych dostępnych wyników badań naukowych z biegłością praktyczną w kontekście indywidualnych właściwości klienta, jego preferencji kultury, z której pochodzi”.

Zapoznajemy się z sytuacją kliniczną. Pytamy o wartości i preferencje (motywacja; preferencje można wykorzystać) Dane z badań naukowych. Spoiwem trzech poprzednich są umiejętności i doświadczenie diagnosty (w psychologii szczególnie relacja)

Proces diagnostyczny Diagnoza kliniczna

Na proces wpływ mają: zasady etyczne, kodeksy, nur w jakim pracujemy (czyli o co będziemy pytać) i motywacja (wewnętrzna, zew, sąd) 4

Diagnoza Metody kliniczne: - Wywiad - Obserwacja - Testy psychologiczne - Analiza dokumentacji (również inna niż psychologiczna) Metody eksperymentalne Wywiad psychologiczny Metoda badawcza, której celem jest zebranie danych o faktach związanych z szeroko rozumianą aktywnością (emocje, zachowania, myśli, doznania somatyczne) osoby badanej i czynnikami, które wpływają na tą aktywność. Opiera się na rozmowie i obserwacji, ma jasno określony cel. Klasyfikacja wywiadów: Wywiady ustrukturyzowane (SCID-5-CV - DSM5 do zaburzeń osobowościowych, SCID-5-PD zaburzenia kliniczne) Wywiady swobone (nieustrukturyzowane) Wywiady częściowo ustrukturyzowane Obserwacja - rodzaje -

Jawna i niejawna Shadowing (podążanie za osobą badaną, towarzyszenie jej w trakcie dnia) - Uczestnicząca (z wewnątrz obserwowanej grupy) i nieuczestnicząca (z zewnątrz) - Kontrolowana (standaryzowana, z użyciem kwestionariusza obserwacji, podlegająca metodom analiz statystycznych) i niekontrolowana (swobodna). Obserwacje może też prowadzić pacjent. Test psychologiczny Narzędzie badawcze, którego zastosowanie może dostarczyć wyniki dotyczące różnego rodzaju zachowań. ● ● ●

Narzędzie tego typu powinno być obiektywne, trafne, rzetelne, znormalizowane i wystandardyzowane. W diagnozie osoba badana uczestniczy dobrowolnie, jest świadoma celu, który przyświeca prowadzonym procedurom. Najczęściej formie papier - ołówek lub w formie komputerowej.

Metody eksperymentalne ● Eksperyment to metoda polegająca na wywołaniu danego zjawiska (np. zachowań, emocji) lub tworzeniu warunków, w których dane zjawisko występuje. ● Eksperyment testuje hipotezy wynikające z teorii, sprawdza skuteczność metod psychologicznych lub psychoterapeutycznych stosowanych w warunkach naturalnych, daje możliwość wnioskowania o związku przyczynowo-skutkowym. ● Podstawą jest kontrola czynników zakłócających oraz konieczność utrzymywania stałych warunków eksperymentalnych. Oksfordzi podręcznik eksperymentów behawioralnych. Im więcej eksperymentów pacjenci sobie sami tworzą tym bliżej końca terapii. 5

Systemy klasyfikacyjne Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) – roz. V Klasyfikacja zaburzeń psychicznych zaburzeń zachowania. Diagnostyczna i statystyczna klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) Rzetelność i trafność klasyfikacji Rzetelność (reliability) oznacza powtarzalność pomiaru, spójność wyników w czasie [czy różni diagności zaliczą zachowanie tego samego pacjenta do tej samej kategorii diagnostycznej?] Trafność (validity) mówi o tym w jakim stopniu instrument pomiarowy mierzy to, co powinien mierzyć [czy postawienie diagnozy pozwoli na określenie cech różniących pacjenta od osób zdrowych lub cierpiących na inne zaburzenia?]

Wybrane nurty psychoterapetyczne ● Psychoanaliza i psychoterapie psychodynamiczne Psychoterpia psychodynamiczna oparta na dowodach; Krótkoterapia psychodynamiczna (książka intensywna psychoterapia psychodynamiczna) ● Psychoterapie humanistyczno-egzystencjalne Terapia Gestalt ; Terapia skoncentrowana na sobie ; Analiza transakcyjna ● Terapia systemowa ● Psychoterapie poznawczo-behawioralne Terapia zaangażowania i akceptacji (ACT) Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) Psychoanaliza -

dotarcie do wypartych do podświadomosci traumatycznych treści (z dzieciństwa), które powodują zaburzenia psychiczne (najczęsciej nerwice) Psychanalityk jest bierny, głównie słucha Proces długoterminowy; Pojęcie nieświadomosci; metoda wolnych skojarzeń Nieweryfikowalna, niefalsyfikowalna, fałszowanie przypadków

Psychoanaliza - struktura osobowości

6

Nurt psychodynamiczny Psychoterapia psychodynamiczna (Jung, Adler, Fromm, Horney, Sullivan) – wywodzi się z psychoanalizy (objawy zaburzeń wynikają conajmniej części nieświadomych popędów, dysfunkcje rozwijają się w dzieciństwie). Psychoterapeuta bardzie jaktywny niż w psychoanalizie (pomaga rozwijać strategie prowadzące do zmiany i osiągnąć„wgląd”, więcej dyskusji), pracuje z przeniesieniem, zwraca uwagę na nieświadome konflikty i ich wpływ na hamowanie rozwoju pacjenta (poprzez mechanizmy obronne), który siedzi na przeciwko psychoterapeuty. •Proces Długoterminowy (minimum rok - by przełamać mechanizmy obronne), sesje często kilka razy w tygodniu. Nurt Gestalt

(Perls, Goodman, Hefferline)

Wymaga dużo pracy własnej terapety, na własnych emocjach. Zaburzenie równowagi JA - reszta świata wywodzi się z psychoterapii humanistycznej, uznaje ciało i psychikę jako integralną całość, a nie zakończone sprawy przeszłości zarzutujące na przyszłość, podkreśla znaczenie „tu i teraz”. Psychoterapeuta koncentruje się na uwolnieniu emocji z przeszłości (emocje jako język organizmu) i rozwiązaniu niezakończonych konfliktów, używa technik doświadczeniowych, poszerzających świadomość, celem terapii jest integracja osobowości (zaakceptowanie siebie w całości) i wzmacnianie własnych potrzeb (z których człowiek rezygnuje, aby być akceptowanym przez otoczenie -> alienacja od własnych odczuć -> zaburzenie równowagi ja-reszta świata -> zaburzenia psychiczne). - Podstawową Techniką Jest Dialog Egzystencjalny (dający możliwość głębokiego wglądu). - Terapia może być prowadzona indywidualnie, grupowo w formie warsztatów. Nurt Systemowy Terapia systemowa (Minuchin, Satir, Selvini,B ateson) – zakłada, że źródłem zaburzeń są dysfunkcyjne relacje z grupą społeczną, a zdrowie oznacza równowagę między poczuciem ja a przynależnością do grupy społecznej. Psychoterapeuta jest raczej dyrektywny, koncentruje się na procesie komunikacji członków systemu, pomaga poznać zasady rządzące systemem, wprowadza nowe zasady lub zmienia strukturę systemu (na bardziej funkcjonalną i umożliwiającą adaptację), obserwuje i inicjuje eksternalizację różnicowanie ja 7

(np.poprzez zmianę granic). Psychoterapia najczęściej ma formę terapii par lub terapii rodzinnej. Również w terapii indywidualnej. Terapia systemowa nie jest równoznaczna z terapią rodzinną. Genogram - bardzo użyteczny i na poziomie diagnozy i terapii; w każdym nurcie.

Nurt poznawczo-behawioralny Żródło zaburzenia - poznawcze, zachowań, wzmocnień (w zaburzniach afektywnych) (Beck, Watson, Pawlow, Ellis) – połączenie terapii behawioralnej i poznawczej, celem jest umożliwie niesamodzielnego i funkcjonalnego rozwiązywania pojawiających się trudności,po zakończeniu terapii (co zapobiega nawrotom), skuteczność potwierdzana badaniami naukowymi. Psychoterapeuta koncentruje się sposobie myślenia pacjenta oraz dysfunkcyjnych zachowaniach podtrzymujących objawy zaburzeń psychicznych, łączy współpracę i dyrektywność, edukuje i uczy nowych sposobów radzenia sobie zróżnym i trudnościami Proces Krótkoterminowy przy zaburzeniach klinicznych (ok. 20 sesji), sesje najczęściej raz tygodniu. Wada, że jest płytki i nie wszystkie zaburzenia można liczyć. 20 sesji to dla zaburzeń klinicznych, dla osobowości to za mało sesji Nurt poznawczo-behawioralny Poznawczy model ABC

8

Tendencyjności poznawcze Zniekształcenia poznawcze / błędy w myśleniu 1. Arbitralne wnioskowanie Wyciąganie wniosków na podstawie niewielkiej liczby przesłanek lub pomimo ich braku - nie mają uzasadnienia w rzeczywistości. ,,Nie odebrał mojego telefonu, na pewno przestało mu zależeć” 2. Nadmierna generalizacja Koncentracja uwagi na jednym fakcie wyciąganie je go podstawie ogólnego wniosku. ,,Mój były partner mnie zdradził. Wszyscy mężczyźni są tacy sami i myślą tylko o jednym” 3. Wyolbrzymianie / Umniejszanie 4. Lekceważenie / pomijanie pozytywnych informacji 5. Etykietowanie 6. Filtr mentalny (Selektywna uwaga) 7. Nadużywanie imperatywów ,,Muszę”, ,,Powinienem” –mamy precyzyjną i sztywną koncepcję tego, jak powinniśmy się zachowywać. Dotyczy to również innych osób. „Nigdy nie mogę się mylić” „Ludzie powinni być zawsze mili” 8. Myślenie jednotorowe („Efekt lornetki”) 9. Uzasadnianie emocjonalne 10. Personalizacja 11. Katastrofizacja (Przepowiadanie przyszłości) Snucie przypuszczeń, że jeśl inegatywne zdarzenie rzeczywiście będzie miało miejsce to będzie straszne i obezwładniające. Przewidując przyszłość Nie bierzemy pod uwagę innych,bardziej prawdopodobnych możliwości. „Wyrzuca mnie ze studiów, jeśli obleję choć jeden egzamin” „Tak się zdenerwuję, że nie będę w stanie normalnie mówić” 12. Czytanie w myślach 13. Myślenie dychotomiczne / czarno-białe / spolaryzowane Patrzenie w kategoriach dwóch skrajności, a nie kontinuum. ,,Jeśli raz zgubie wątek to pomyśli, że jej nie słucham” Inne nurty psychoterapeutyczne Psychoterapia ericksonowska (Erickson) – skoncentrowana na teraźniejszości i wywoływaniu zmian poprzez uruchamianie zasobów pacjenta. Psychoterapia skoncentrowana na osobie (Rogers) – praca z zasobami i wsparcie pokonywaniu przeszkód hamujących rozwój, zasada: człowiek wartościowy taki, jak jest. Psychoterapia zorientowana na proces (praca z procesem, praca ze śniącym ciałem, psychologia procesu, Mindell)= taoizm filozoficzny+teoria Junga+terapia Gestalt+teoria Rogersa. Analiza transakcyjna (Bern )– praca z trzema schematami zachowania i odczuwania (Ja-Dorosły,JaDziecko,Ja-Rodzic). Logoterapia (Frankl) = egzystencjonalizm+behawioryzm, celem jest akceptacja siebie własnego znaczenia świecie. Terapia Skoncentrowana na rozwiązaniach (Shazer,Berg)– krótkoterminowa, oparta współpracy, skoncentrowana osiągnięciu określonego celu. Psychoterapia Eklektyczna/integralna.

Kodeksy etyczne zawodów psychologa i psychoterapeuty 9

•Kodeks etyczno-zawodowy psychologa Polskiego Towarzystwa Psychologicznego (PTP, 1991). •Kodeks etyczny psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (PTP, 2000). •Kodeks etyki psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychodynamicznej(PTPP,2016). •Kodeks etyczny terapeuty poznawczo-behawioralnego (PTTPB). •Kodeks etyczny Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Integratywnej(PTTI). Motywacja w psychoterapii - Relacje terapeutyczne Relacja współpracy – klient chce zmiany i ma poczucie, że zmiana ta zależy od niego. Klientów wchodzących w tego typu relację uważa się zazwyczaj za zmotywowanych. Relacja Narzekania– klient chce zmiany, ale zależy ona od kogoś innego (np.żona przyszła na terapię, bo chce zmienić zachowanie męża). Relacja goszczenia–ktoś inny chce zmiany, która zależy od klienta (np. mąż zgłosił się terapię, bożona ukazała; terapia po zasiłek).

ZABURZENIA AFEKTYWNE Zaburzenia afektywne Smutek - emocja reaktywna na coś (lęk to emocja antycypacyjna) Odpowiedź na stratę lub nieosiągnięcie celu (Ellsworth, Smith 1988) Emocji towarzyszy zahamowanie działania i zamknięcie w sobie. Może współwystępować z gniewem (Barr-Lisowitz, 2205) i lękiem (Power, 1999) Dysforia - też pojawia się w depresji - drażliwość, gniew, wahania nastroju. Patologia -> zaburzenie nastroju Norma vs patologia Kryteria różnicujące

Przygnębienie

Depresja

Nasilenie

Zwykle złe samopoczucie, chandra

Smutek, przygnębienie

Poczucie choroby

Zwykle nie występuje

Często występuje

Dezorganizacja aktywności

Zawykle nie występuje lub mała

Często występuje

Zaburzenia snu

Nie

Zazwyczaj tak

Okołodobowe wahania nastroju

Nie

Występują

Czas utrzymywania się

Krótki (godziny) / przyczyna określona

Długi (2 tygodnie lub dłużej) / przyczyna różnie 10

Zaburzenia nastroju (afektywne) ICD-10 F30 Epizod maniakalny F31 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe F32 Epizod depresyjny F32.0 Epizod depresji łagodny F32.1 Epizod depresji umiarkowany F32.2 Epizod depresji ciężki F33 Zaburzenia depresyjne nawracające F34 Uporczywe (utrwalone) zaburzenia nastroju (afektywne) F44.0 Cyklotymia mania i depresja naprzemiennie F44.1 Dystymia - obniżony nastrój Zaburzenia nastrojuDSM-IV-TR 296.2 Większe zaburzenie depresyjne, pojedynczy epizod 296.3x Większe Zaburzenie Depresyjne,nawracające 296.xx Zaburzenie dwubiegunowe typu I 296.89 Zaburzenie dwubiegunowe typu II 300.04 Zaburzenia Dystymiczne 301.13 Zaburzenie Cyklotymiczne NOWE w DSM 5 Dezorganizujące zaburzenie regulacji nastroju (pierwsze objawy nie wcześniej niż przed 6 i nie później niż po 18 roku życia) Przedmenstruacyjne Zaburzeni...