Psychologia komunikacji społecznej - materiały i zagadnienia PDF

Preview

Summary

WYKŁAD 1WY I Komunikowanie (definicje; komunikowanie jako proces społeczny, interakcyjny, kreatywny, ciągły, symboliczny, złożony; Komunikowanie w podejściu tradycyjnym G. Millera (cybernetyczne podejście); Teoria systemowa w komunikowaniu; Elementy procesu komunikowania (kontekst, uczestnicy, przek...

Description

WYKŁAD 1 WY I Komunikowanie (definicje; komunikowanie jako proces społeczny, interakcyjny, kreatywny, ciągły, symboliczny, złożony; Komunikowanie w podejściu tradycyjnym G. Millera (cybernetyczne podejście); Teoria systemowa w komunikowaniu; Elementy procesu komunikowania (kontekst, uczestnicy, przekaz (komunikat), kanał, szumy i sprzężenie zwrotne); Funkcje komunikowania wg Arystotelesa, Grace A. Laguny, Lwa Wygotskiego; H. Lasswella, W. Schramma; Klasyczne typy aktów językowych J. Austina (1962) i J. Searle’a (1969) - aspekt lokucyjny, illokucyjny i perlokucyjny ; Cechy, poziomy komunikowania (interpersonalne, interpersonalne, grupowe, międzygrupowe, organizacyjne/instytucjonalne, masowe). Komunikacja – pochodzenie nazwy/dwa znaczenia terminu. Komunikowanie – (łac. comunico, communicare – uczynić wspólnym, połączyć, udzielić komuś wiadomości, naradzać się; communio – wspólność, poczucie łączności; communication – komunikowanie, komunikacja, komunikat) początkowo używane w języku łacińskim, później wchłonięte przez języki nowożytne; termin pojawił się w XIV w. i oznaczał „wejście we wspólnotę, utrzymywanie z kimś stosunków”. Dopiero w XVI w. nadano mu drugie znaczenie – transmisja, przekaz, co wiązało się z rozwojem poczty i dróg, lecz szczególnego znaczenia nabrało w XIX i XX wieku ze względu na pojawienie się środków komunikacyjnych służących przemieszczaniu się ludzi i przedmiotów w przestrzeni (jak pociąg, samochód, samolot), przekazu informacji na odległość przez telegraf, telefon, radio, telewizję czy nowe media. W języku polskim komunikowanie związane jest z porozumiewaniem się i z transportem. Jest terminem bardzo obszernym, lecz w ogólnym rozumieniu możemy określić go jako transmisję i przekazywanie informacji nawet na poziomie najmniejszej komórki. Komunikowanie – w różnych kontekstach teoretycznych może być definiowane jako reakcja organizmu na bodziec, transmisja informacji, idei emocji; odpowiedź za pomocą symboli werbalnych; tworzenie wspólnych pojęć, opinii i wierzeń. To proces porozumiewania się jednostek, grup lub instytucji, którego celem jest wymiana myśli, dzielenie się informacjami, wiedzą i ideami; proces ten odbywać się może na różnych poziomach przy użyciu różnych środków i wywołuje określone skutki. Komunikowanie jest procesem:  Społecznym (przebiega w zbiorowości ludzkiej);  Interakcyjnym (między uczestnikami procesu wytwarzają się określone stosunki partnerskie lub dominujące);  Kreatywnym (polega na tworzeniu nowych pojęć);  Ciągłym (towarzyszy człowiekowi przez całe życie);  Symbolicznym (posługuje się znakami);  Złożonym (wieloelementowy i wielofazowy, może mieć charakter jednostronny i dwustronny, werbalny i niewerbalny, bezpośredni lub pośredni itp.); Podejście tradycyjne G. Millera. Przez komunikowanie rozumie się transmisję informacji z jednego miejsca do drugiego. W procesie tym można wyróżnić pięć klas: 1. Źródło – czyli osobę, która wytwarza proces; 2. Emitor – biologiczny system lub sztuczne urządzenie, które przetwarza informacje w jakąś formę energii możliwą do przesłania – informacji „czystej” przesłać nie można; 3. Kanał – środek, dzięki któremu pokonuje się dystans czasowy i przestrzenny między nadawcą i odbiorcą; 4. Receptor – system zmieniający sygnały emitowane w formie pewnej energii na powrót w informację; 5. Cel – odbiorca lub grupa odbiorców, do których wysłany był przekaz.

To popularne cybernetyczne podejście stanowi eklektyczną próbę wydzielenia elementów procesu komunikowania (jest ujęciem bardziej lingwistycznym niż komunikacyjnym, gdyż więcej mówi o języku niż o porozumiewaniu się ludzi). Często jednak dodawany jest element między nadawcą i odbiorcą, który nazywamy sprzężeniem zwrotnym, czyli składnik treści komunikowanych równie ważny jak proces kodowania i dekodowania przekazu. Teoria systemów - Jest dość często wykorzystywana w analizie procesu komunikowania się. A to główne tezy tego podejścia:  Komunikowanie interpersonalne – jako system ma inne cechy niż suma elementów wchodzących w jego skład;  Każdy system ma pewien stopień otwartości i ograniczoności (jako system może podlegać rozwojowi, stagnacji lub regresji w skutek czego uzyskuje odmienne od początkowych poziomy złożoności; rozwijając je może dokonywać autokorekcji w kierunku poprawy swego dopasowania do innych systemów, a poprzez proces sprzężenia zwrotnego może eliminować lub zwiększać swe cechy dysfunkcjonalne; jako system ma organizację hierarchiczną, choć granice między różnymi poziomami są generalnie możliwe do przekroczenia)  Złożoność organizacyjna (strukturalna) czyli stopień zróżnicowania zmienności elementów wewnątrz systemu; porządek organizacyjny odzwierciedlany jest na zasadzie współzależności między poszczególnymi elementami. Organizacja najprostsza polega na tym, że łańcuch zdarzeń jest ściśle określony, a tym samym przewidywalny. Organizacja najbardziej złożona to zdarzenie nieprzewidywalne.  Zdolność autoregulacji – każdy system jest w pewnym stopniu niezależny od otoczenia, więc może samodzielnie kształtować swe działania i określać cele, szczególnie w komunikacji interpersonalnej, gdzie mimo ograniczeń kulturowych, stan relacji zależy głównie od woli partnerów. Elementy procesu komunikowania:  Kontekst (to warunki, w jakich odbywa się proces) - aspekt fizyczny wyznaczany jest przez otoczenie, czyli temperaturę, światło, miejsce i czas przebiegu procesu, czyli ogólnie zewnętrzną atmosferę; - aspekt historyczny dotyczy sytuacji, w której uczestnicy odwołują się do innych, zaistniałych w przeszłości epizodów; - aspekt psychologiczny odnosi się do sytuacji, w jakiej uczestnicy procesu percypują się nawzajem (formalność, bezpośredniość sytuacji); - aspekt kulturowy (społeczny) jest systemem wiedzy, która jest udziałem relatywnie szerokiej grupy, łączy w sobie wierzenia, wartości, symbole i zachowania utrzymywane przez daną zbiorowość;  Uczestnicy (nadawca, odbiorca). W procesie sformalizowanym role te są z reguły jednoznaczne, określone i niewymienialne, a w nieformalnym – jednoczesne i wymienne. Każda jednostka jako uczestnik procesu jest produktem swojego indywidualnego doświadczenia uczuć, idei, nastrojów, wykonywanych zajęć (zawodu), religii itd. Z tego powodu komunikat wysłany i odebrany może mieć różne znaczenie. Uczestników procesu różnią trzy podstawowe elementy: stosunek do innych, płeć i kultura – wszystko to wpływa na percepcję komunikowanych myśli i uczuć. Może to stanowić barierę w procesie komunikowania, co utrudnia przewidywanie wzajemnych reakcji jej uczestników czy osiągnięcie spodziewanego efektu komunikacji.  Komunikat (przekaz) – zajmuje centralne miejsce między nadawcą a odbiorcą; to kompleksowa struktura złożona z: - znaczenia – to istniejące w ludzkich umysłach idee i uczucia, przekładane są na znaczenia dzielone z pozostałymi uczestnikami procesu;







- symbole – to sygnały werbalne (słowa, dźwięki) czy sygnały niewerbalne (działania, gesty, mimika, ton głosu), dzięki którym znaczenie jest oznajmiane innym jednostkom; - kodowanie i dekodowanie – kodowanie to proces i organizacja transformowania idei i uczuć w symbole. Dekodowanie to proces odwrotny, czyli transformowanie zakodowanego przekazu w idee i ucząca. Procesy te następują z reguły bezwiednie i przy każdym porozumiewaniu się człowieka z innym. Oba procesy zawierają werbalne oraz niewerbalne sygnały, istotnie wpływające na kreowanie znaczeń między uczestnikami komunikowania; - forma i organizacja – związana jest z kompleksową strukturą komunikatu. Znaczenia wymagają nadania im odpowiedniej formy i zorganizowania, co jest szczególnie ważne w przypadku komunikowania publicznego, politycznego czy masowego. Kanał – to droga przekazu i środki transportu, za pomocą których przekaz pokonuje drogę od nadawcy do odbiorcy. W komunikowaniu bezpośrednim uczestnicy komunikowania mogą używać pięciu kanałów sensorycznych: słuch (symbole werbalne), wzrok (sygnały niewerbalne), dotyk, zapach i smak. Natomiast w pośrednim angażują jedynie wzrok i słuch. Sprzężenie zwrotne – to reakcja odbiorcy na komunikat po jego odkodowaniu. Mówi nam, czy przekaz został usłyszany, zobaczony i zrozumiany. Powoduje, że proces komunikowania ma charakter transakcyjny. Występują różne typy sprzężeń zwrotnych np. bezpośrednie, natychmiastowe oraz sprzężenie pośrednie – opóźnione. Szumy komunikacyjne – wprowadzone do teorii komunikowania przez Shannon & Weaver. Oznaczają one źródła zakłóceń i mogą mieć charakter zewnętrzny wewnętrzny i semantyczny oraz blokować proces komunikowania. - szum zewnętrzny – wiąże się z otoczeniem zewnętrznym (hałas, nieodpowiednia temperatura – upał lub chłód, uszkodzony odbiornik radiowy lub telewizyjny itp. - szum wewnętrzny – to uczucia i predyspozycje psychiczne uczestników komunikowania (bóle głowy, zęba, zmęczenie, lęk, roztargnienie, uczucie złości czy nienawiści, ale też stereotypy i uprzedzenia. - szum semantyczny - jest konsekwencją zamierzonego lub niezamierzonego nieprawidłowego użycia przez nadawcę znaczenia, które blokuje jego precyzyjne odkodowanie przez odbiorcę. Funkcje komunikowania

Wg Arystotelesa – w Retoryce wyróżnia on takie klasy komunikowania, jak zachęcanie – zniechęcanie, oskarżanie – obrona, pochwała – nagana. Wymiar pierwszy odpowiada regulacji zachowania, drugi procesom poznawczym, trzeci to ocena. Ta typologia odpowiada trójkomponentowej teorii postaw jako strukturze poznawczo-behawioralno-emocjonalnej. Wg Grace A. Laguna – wyróżnia trzy funkcje języka:  Funkcja społeczna (znaczenie języka w koordynacji aktywności członków danej grupy)  Funkcja psychologiczna (dotyczy organizacji wyższych form życia umysłowego dzięki systemowi językowemu)  Funkcja regulacyjna (odnosi się do kontrolowania zachowań innych poprzez wykorzystanie środków językowych) Wg Lew Wygotski – podaje dwie główne funkcje:  Rolę języka w aktach autoekspresji i wyrażaniu swoich uczuć;  Rolę języka w procesie socjalizacji

Wg J. Whatmougha funkcje i cele języka to kształtowanie obrazu rzeczywistości, motywowanie do działania, wyrażanie emocji i kształtowanie doznań estetycznych. Wg H. Lasswella proces komunikowania w społeczeństwie pełni trzy funkcje:  Funkcja poznawcza - stała analiza i obserwacja otoczenia mająca na celu wykrycie czynników zagrażających lub sprzyjających realizacji wartości uznawanych w danym społeczeństwie;  Koordynacja działań – poprawa współdziałania poszczególnych składowych społeczności;  Transmisja dziedzictwa społecznego i kulturowego; dziedzictwo biologiczne transmitowane jest genetycznie. Wg W. Schramma w społeczeństwie wymiana informacji pełni trzy funkcje:  Strażnik – obserwator, prowadzący czujnie obserwacje otoczenia w celu rozpoznawania zachodzących zjawisk;  Decydent – podejmujący decyzje o kierunkach działania, o preferencjach i realizacji wartości;  Nauczyciel – prowadzący socjalizację nowych członków społeczności dzięki czemu starsze pokolenie ma nadzieję przekazać im własne wartości i wzory postępowania. Klasyczna typologia aspektów językowych (propozycja filozofów J. Austina i J. Searle’a). Analiza każdego aktu komunikacyjnego powinna uwzględniać trzy aspekty:  Aspekt lokucyjny – to bezpośredni tekst pisany lub mówiony, przedmiot badań semantyki i syntaktyki, w których prowadzona jest analiza językoznawcza wypowiedzeń. W ujęciu analizy konwersatoryjnej ten aspekt to tekst wysyłany przez rozmówców.  Aspekt illokucyjny – dotyczy intencji mówcy zawartej w trakcie prezentowania danego wypowiedzenia w danej konkretnej sytuacji wobec danej konkretnej osoby/grupy osób; intencja odczytywana jest na podstawie tekstu mówionego oraz wskazówek kontekstowych;  Aspekt perlokucyjny – to rzeczywisty skutek, jaki spowodował dany akt komunikacyjny, zgodny z wartością illokucyjną lub – w przypadku niepowodzenia – niezgodny. W sytuacji zgodności między wartością illokucyjną i perlokucyjną wyrażenie zawierające prośbę odbierane jest jako prośba, gdy brak jest zgodności prośba może zostać odczytana inaczej, np. jako polecenie i spowodować niepożądane konsekwencje. Cechy komunikowania:  Przebiega w ściśle określonym kontekście społecznym (interpersonalnym, grupowym, masowym, instytucjonalnym, publicznym, międzykulturowym);  Jest zasadniczo celowe i świadome;  Jest nieuchronne i nieodwracalne (nie da się go pominąć, każdy z nas bierze w nim udział, a jego efektów nie da się cofnąć). Poziomy procesu komunikowania:  Intrapersonalny  Interpersonalny  Grupowy  Międzygrupowy  Organizacyjny/instytucjonalny  Masowy

WYKŁAD II WY II Komunikowanie interpersonalne – definicja, poziomy, kanały, rola kontekstu w komunikacji interpersonalnej (semantyczny (lingwistyczny, językowy), interpersonalny, instrumentalny (zadaniowy) i kulturowy; Schemat komunikowania interpersonalnego; Komunikowanie masowe- definicja, charakterystyka, schemat ; Komunikowanie werbalne – definicja, funkcje, denotacji i konotacji znaków werbalnych; formy: oralna i piśmienna komunikacji słownej; Komunikowanie niewerbalne – przejawy, funkcje; Typy komunikowania informacyjne i perswazyjne – definicje, funkcje, metody, specyfika, cele; Komunikowanie interpersonalne - to podejmowana w określonym kontekście wymiana werbalnych, wokalnych i niewerbalnych sygnałów (symboli) w celu osiągnięcia lepszego poziomu współdziałania; to proces przekazywania i odbierania informacji między dwiema osobami lub pomiędzy małą grupą osób, wywołujących określone skutki i rodzaje sprzężeń zwrotnych; jest komunikowaniem interaktywnym z natychmiastowym sprzężeniem zwrotnym; ma charakter dwustronny – kiedy uczestnicy procesu prowadzą dialog oraz wymieniają się rolami nadawcy i odbiorcy; nawet jeśli przyjmuje formę monologu nie jest komunikowaniem jednostronnym; to najprostszy i podstawowy proces komunikowania społecznego; w przypadku komunikowania face to face przestrzeń wspólna jest rzeczywista, w przypadku zapośredniczonego przez medium – wirtualna; Trzy poziomy komunikowania interpersonalnego:  poziom fatyczny sprowadza się do swobodnej rozmowy prowadzonej z reguły na nieistotne tematy przez osoby słabo się znające;  poziom instrumentalny cechuje zainteresowanie uczestników procesu osiągnięciem porozumienia w określonej sprawie, nawet wówczas, kiedy ich poglądy znacznie się różnią; intencją jednej ze stron bądź obu jest modyfikacja zachowań lub postaw interlokutora;



poziom afektywny wymaga od uczestników procesu komunikowania głębszej znajomości, czy nawet zażyłości; występuje wtedy, gdy strony komunikujące się uzewnętrzniają swoje emocje, postawy, wartości i są głęboko zaangażowane w proces komunikowania;

Kanały komunikowania interpersonalnego:  Kanały nieformalne pojawiają się wtedy, gdy uczestnicy procesu są na równorzędnych pozycjach; ich komunikowanie ma wówczas charakter symetryczny;  Kanały formalne są typowe dla wszelkich struktur formalnych i instytucjonalnych, w których uczestnikom komunikowania przypisane są określone role, np. szefa, podwładnego, ucznia; komunikowanie takie jest asymetryczne; Ważny jest tu kontekst komunikacyjny. Kanały:  werbalne (przekazuje słowa),  wokalne (sposób wypowiadania słów, dźwięki)  wizualny (zachowania niewerbalne); Kontekst w komunikacji interpersonalnej Analizując problematykę komunikacji w odniesieniu do takich zjawisk jak: konwersacja, instruktaż, wydawanie poleceń czy prowadzenie zebrania, A. Awdiejew i Z. Nęcki w typologii pragmatyczno – kontekstowej komunikacji łączą perspektywę badań nad językiem z perspektywą badań nad kontaktem interpersonalnym. Przyjmują założenie, że w naturalnych sytuacjach użytkownicy języka dokonują „oderwania” znaczenie aktu komunikacyjnego od jego formy gramatycznej, konwencjonalnego znaczenia tekstu, czy konwencjonalnych gestów niewerbalnych. Trafna interpretacja większości wypowiedzi wymaga znajomości sytuacji, w jakiej wypowiedź została zrealizowana. Wyróżniane są cztery główne rodzaje kontekstu:  Semantyczny (lingwistyczny, językowy) - Istotne znaczenie mają wypowiedzi bezpośrednio poprzedzające dany tekst, ale również teksty znacznie wcześniejsze, zmagazynowane w pamięci długotrwałej; Szeroko rozumianym kontekstem wypowiedzi mogą być wspomnienia, pamięć tekstów itp., a w rozumieniu wąskim – jedynie wypowiedzi realizowane przez osoby konwersujące w danej konkretnej rozmowie. Pośrednią formą kontekstu są wszystkie teksty, które pojawiły się w trakcie wszystkich kontaktów uczestników konwersacji (niejako dorobek konwersatoryjny tych osób). To powoduje, że osoby te mogą odwoływać się do sytuacji językowych i pozajęzykowych znanych tylko im, a niezrozumiałych dla wszystkich innych, nie uczestniczących w poprzednich spotkaniach. Do kontekst językowego należy także dość złożone zjawisko, jakim jest poznawczy system odniesienia, „ramy poznawcze”, w których umiejscawia się daną wypowiedź. Układ wskazówek sytuacyjnych i tekstowych aktywizuje określony fragment systemu poznawczego, reprezentację odpowiedniego wycinka rzeczywistości (nastawienie poznawcze), co przyspiesza i pogłębia rozumienie tego tekstu. Do tego nawiązują teorie „skryptów”, „scenariuszy”, „schematów interpretacyjnych” oraz ogólne teorie zachowań językowych.  Interpersonalny – Zmiana znaczenia tej samej wypowiedzi w zależności od tego, kto z kim rozmawia; Pozycja nadawcy i odbiorcy komunikatu na tle wymiarów interakcji mają bezpośrednie znaczenie dla interpretacji komunikatów, określenia ich wartości illokucyjnej (intencji) i perlokucyjnej (rzeczywisty skutek komunikatu); Zdroworozsądkowo wydaje się zasadne przyjęcie w opisie interakcji czterech czynników: osoby, ich role społeczne, miejsce rozmowy, dominujący typ aktywności, ogólny charakter, atmosfera kontaktu (upraszczając: kto, gdzie, co robi i w jakiej atmosferze).  Instrumentalny (zadaniowy) - Typ aktywności, rodzaj działania pozasłownego, który jest instrumentalną podstawą kontaktu, wpływa znacząco na interpretację aktów



komunikacyjnych (np. podniesienie ręki na lekcji, w sejmie, na dworcu, na lotnisku); Trudno jest sklasyfikować kontekst zadaniowy (typ dyskursu), wyznaczający system odniesień, ramy interpretacyjne zwiększające czytelność tekstów. Nawet drobne zmiany w instrukcji postępowania wpływają na aktywność komunikacyjną osób wykonujących wspólnie jakieś zadanie. W trakcie spontanicznych konwersacji jej uczestnicy także wyznaczają sobie zadania do osiągnięcia i stosownie do nich podejmują różne aktywności konwersacyjne. Kulturowy - Trudno dostrzec jego wpływ, szczególnie gdy zakres refleksji nad językiem odnosi się do ograniczonych zbiorowisk ludzi, do jednej kultury; Ujmując ten kontekst w mniejszej skali można analizować kontakty przedstawicieli różnych subkultur tego samego społeczeństwa, czy rozpatrywać rozbieżności między różnymi grupami tej samej subkultury czy podgrupami tej grupy (np. różnice w sposobie komunikowania się męża z Górnego Śląska i żony z rodziny kaszubskiej), wreszcie miedzy członkami tej samej rodziny, ale mających odmienne biografie (dają inny obraz świata) i doświadczenia życiowe, co skutkuje realnymi problemami i ograniczeniami możliwości porozumiewania; Przyjmuje się, że podstawowym warunkiem porozumienia językowego jest wspólnota doświadczeń pozajęzykowych. Typologie wymiarów interakcji w kontekście interpersonalnym

Typologia M. Cody’ego i H. McLaughlin, sześć wymiarów:  intymność – obcość  przyjemność – przykrość  przyjazność – wrogość  bezpieczeństwo – zagrożenie  zaangażowanie – obojętność  równość – nierówność Typologia M. Cody’ego i H. McLaughlin, cztery wymiary:  rywalizacja i wrogość – współpraca i przyjaźń  równość i partnerstwo – nierówność, przewaga  zaangażowanie emocjonalne – neutralność emocjonalna  nieformalność, intymność – powierzchowność, formalność Najnowsze ujęcie procesu interakcji w małych grupach R. Balesa:  życzliwość – niechęć (tj. przyjaźń – wrogość),  dominowanie – uleganie,  zadaniowość – emocjonalność kontaktu We wszystkich podanych zestawieniach powtarzają się dwa wymiary kontekstu interpersonalnego:  mocy interpersonalnej (stopień sprawowania kontroli nad partnerem i sytuacją),  nastawienia emocjonalnego, wzajemna atrakcyjność lub wzajemna awersja. Odniesienie zjawiska kontroli społecznej do problematyki komunikowania zmusza do rozważenia względnie niezależnych od siebie rodzajów przewagi: trwałej, wynikającej z pełnionych ról społeczny...