Spadki - skrypt własny PDF

Preview

Summary

1PRAWO SPADKOWE - SKRYPT WŁASNYKompleksowe opracowanie zagadnień przygotowane na podstawie: wykładów prof. Jadwigi Pazdan z roku akademickiego 2016-2017; podręcznika dr H. Witczak Prawo Spadkowe, wyd. 5, 2014 r.; Księgi IV Kodeksu Cywilnego. Rozdział I - Pojęcie i skład spadkuKryteria na podstawie k...

Description

PRAWO SPADKOWE - SKRYPT WŁASNY Kompleksowe opracowanie zagadnień przygotowane na podstawie: • • •

wykładów prof. Jadwigi Pazdan z roku akademickiego 2016-2017; podręcznika dr H. Witczak Prawo Spadkowe, wyd. 5, 2014 r.; Księgi IV Kodeksu Cywilnego.

Rozdział I - Pojęcie i skład spadku Kryteria na podstawie których ustala się jakie prawa i obowiązki wchodzą w skład spadku: 1. 2. 3. 4.

cywilnoprawny charakter praw i obowiązków, majątkowy charakter praw i obowiązków, nie mogą być ściśle związane z osobą zmarłego, nie mogą być to prawa i obowiązki przechodzące na oznaczone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami;

I. Prawa i obowiązki o charakterze cywilnoprawnym To są stosunki normowane przez KC i inne źródła prawa cywilnego + KP (np. prawa majątkowe ze stosunku pracy (małżonek + inne osoby) lub wynagrodzenie za pracę wymagalne za życia zmarłego); Nie wchodzą w skład prawa i obowiązki o charakterze: o administracyjnoprawnym (np. zezwolenia, koncesje), o finansowoprawnym (zobowiązania podatkowe), o karnoprawnym (np. obowiązek zapłaty grzywny), o prawo do świadczeń emerytalnych i rentowych.

II. Prawa i obowiązki o charakterze majątkowym To takie które są bezpośrednio uwarunkowane interesem ekonomicznym podmiotu uprawnionego. A contrario, prawa niemajątkowe to: 1) prawa osobiste osoby fizycznej (np. prawo do ochrony życia, czci, wolności), 2) prawa i obowiązki rodzinne (np. prawo do żądania rozwodu małżeństwa, zaprzeczenia macierzyństwa, prawo do alimentów (z wyjątkiem rat wcześniej wymagalnych).

III. Prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy Nie przechodzą dalej bo mają na celu zaspokojenie interesu samego spadkodawcy. Przykłady: 1) prawo do żądania alimentów i obowiązek alimentacyjny,

1

2) inne prawa majątkowe, np. użytkowanie, służebność osobista, prawo do renty, prawo do żądania sumy na koszt leczenia, prawo dożywocia, prawo biorącego rzecz w ramach umowy użyczenia. W razie śmierci ulegają też rozwiązaniu umowne stosunki obligacyjne powstałe ze względu na szczególne kwalifikacje jednej ze stron lub oparte na osobistym zaufaniu, np. 1) 2) 3) 4) 5)

umowa o dzieło (o ile wykonanie zależy od osobistych przymiotów przyjmującego) umowa zlecenia (gdy śmierć przyjmującego zlecenie) umowa agencyjna (śmierć agenta) umowa spółki cywilnej stosunek pełnomocnictwa i prokura

IV. Prawa przechodzące na oznaczone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami Przechodzą one na określone osoby pod tytułem szczególnym. Przykłady:

1) prawo najmu lokalu mieszkalnego - w razie śmierci najemcy w stosunek wstępują, o ile zamieszkiwały z najemcą w lokalu do jego śmierci: małżonek, dzieci jego i współmałżonek, inne osoby do których był zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych, osoba która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu; 2) służebność mieszkania - na dzieci, rodziców i małżonka; 3) uprawnienie do otrzymania sumy ubezpieczenia - jeżeli nie ma innych postanowień umownych, przypada najbliższej rodzinie; 4) dyspozycja wkładem na wypadek śmierci (zapis bankowy) - można zlecić dla: małżonka, wstępnych, zstępnych lub rodzeństwa; 5) prawa majątkowe ze stosunku pracy - na małżonka i inne osoby spełniające warunki do uzyskania renty rodzinnej; 6) prawo do uzyskania środków zgromadzonych na OFE - można wskazać imiennie osobę - jeżeli ich brak to dopiero wchodzą w skład spadku; 7) prawo do świadczeń emerytalnych i rentowych należnych do dnia śmierci spadkodawcy wypłaca się małżonkowi i dzieciom, ewentualnie innym członkom rodziny; 8) roszczenie o naprawienie szkody i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę; 9) prawo do odszkodowania za niesłuszne skazanie tymczasowe aresztowanie;

Prawa wchodzące w skład spadku: 1. Prawa rzeczowe, z wyjątkiem użytkowania i służebności osobistej; 2. Wierzytelności wynikające z: a) umów zawartych przez spadkodawcę (o ile nie wygasły w chwili śmierci), b) bezpodstawnego wzbogacenia, c) niektóre prawa rodzinne - np. prawa wynikające z dostarczania środków utrzymania, d) niektóre prawa spadkowe- np. wierzytelność z zapisu, roszczenie z tytułu zachowku, e) prawa majątkowe na dobrach niematerialnych - np. prawa autorskie, prawa patentowe, f) prawa kształtujące - np. prawo odkupu, prawo pierwokupu, g) prawa udziałowe w spółkach handlowych, 3. Ekspektatywa - to jest oczekiwanie prawne polegające na przygotowaniu i zabezpieczeniu nabycia prawa podmiotowego, umożliwiającego pełne i ostateczne zaspokojenie określonych potrzeb. Wchodzi w skład spadku tylko jeżeli dotyczy prawa podmiotowego które spełnia kryteria decydujące o możliwości włączenia tego prawa do spadku, np. Ekspektatywa prawa własności, jeżeli przed 2

śmiercią spadkodawca zawarł umowę jedynie zobowiązującą do przeniesienia prawa własności z zastrzeżeniem warunku zwieszającego, 4. Posiadanie - ma tu zastosowanie doliczenie posiadania - obecny posiadacz może do swojego posiadania doliczyć czas posiadania poprzednika (tj. spadkodawcy) celem jakiegoś prawa.

Obowiązki wchodzące w skład spadku: 1. obowiązki powstałe jeszcze za życia spadkodawcy a) wynikaj ące ze stosunków prawnych w których spadkodawca był dłużnikiem, a nie wygasły w skutek śmierci, np. z umów, bezpodstawnego wzbogacenia, czynu niedozwolonego, obowiązek zwrotu pożyczki, obowiązek uiszczenia zaległego czynszu; b) powstałe na skutek rozwiązania stosunku prawnego z którego wynikają, np. obowiązek zwrotu rzeczy będącej przedmiotem użytkowania, obowiązek zwrotu lokalu mieszkalnego (jeżeli prawo najmu nie przechodzi na rodzinę); 2. obowiązki związane z otwarciem spadku a) koszt pogrzebu spadkodawcy (odpowiadający zwyczajom przyjętym w danym środowisku; nie wlicza się koszty jeżeli miał je pokryć zobowiązany do naprawienia szkody lub zobowiązany z dożywocia); b) koszty postępowania spadkowego; c) obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek; d) obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń; e) inne obowiązki wynikające z księgi IV KC (np. obowiązek znoszenia, że małżonek i inne osoby bliskie mieszkające ze spadkodawcą mogą korzystać z mieszkania w ciągu 3 miesięcy od otwarcia spadku zmarłego; nie można tego wyłączyć; obowiązek dostarczania dziadkom spadkodawcy środków utrzymania jeżeli żyją oni w niedostatku a nie mogą otrzymać należnych im środków od osób obowiązanych do świadczenia).

Rozdział II - Otwarcie spadku. Nabycie spadku przez spadkobierców Zgodnie z art. 924 KC spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Prawidłowe oznaczenie chwili otwarcia ma znaczenie dla: 1) 2) 3) 4) 5)

oznaczenia kręgu spadkobierców, ustalenia kręgu osób uprawnionych do zachowku, ustalenia składu majątku spadkowego, ustalenia prawa właściwego dla spraw majątkowych, określenia początku biegu terminu do wniesienia określonego powództwa w związku ze spadkobraniem lub początku biegu terminu przedawnienia roszczeń,

Nie ma znaczenia gdzie spadkodawca zmarł, liczy się ostatnie miejsce jego zamieszkania.

Śmierć spadkodawcy Dokumentem stwierdzającym jest akt zgonu wystawiony przez kierownika USC właściwego ze względu na miejsce śmierci. Podstawą wystawienia jest karta zgonu wystawiana przez lekarza. Uznanie za zmarłego Postanowienie sądu ma charakter konstytutywny. Domniemuje się że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu zmarłego. W postanowieniu sąd oznacza chwilę domniemanej śmierci która jest 3

najbardziej prawdopodobna. Jak się nie da tak ustalić, to pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe. Skutki prawne następują z chwilą oznaczoną w orzeczeniu jako chwila śmierci (ex tunc).

Sądowe stwierdzenie zgonu Następuje gdy: a) śmierć osoby jest niewątpliwa; b) nie sporządzono aktu zgonu w zwykłym trybie. Śmierć niewątpliwa - np. gdy nie ma ciała, ale są świadkowie (katastrofa górnicza). Postanowienie ma charakter deklaratoryjny i sąd musi ściśle oznaczyć chwilę śmierci.

Nabycie spadku przez spadkobierców Zgodnie z art. 925 KPC spadkobierca nabywa spadek z chwilą odparcia spadku. To następuje z mocy prawa. Nabycie to ma jednak charakter tymczasowy, bo spadkobierca może odrzucić spadek w terminie 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się. Dopiero potem nabycie ma charakter definitywny.

Sukcesja uniwersalna Następstwo pod tytułem ogólnym -> skutek jednego zdarzenia prawnego następuje przejście ogółu praw majątkowych poprzednika na następcę wraz z obowiązkami majątkowymi. To nie prowadzi do nabycia przez określonych spadkobierców poszczególnych przedmiotów należących do spadku (dostają ułamki).

Spadkobierca jest powołany do dziedziczenia jeżeli : 1) jest powołany do dziedziczenia - powołanie wynika z ustawy lub testamentu. Pierwszeństwo ma testament, potem ustawa, choć może być tak że część dziedziczy się na podstawie testamentu a cześć na podstawie ustawy; 2) ma zdolność dziedziczenia; 3) nie zachodzą po jego stronie okoliczności wyłączające skuteczność powołania a) uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia b) wyłączenie od dziedziczenia na podstawie art. 940 KPC c) odrzucenie spadku przez spadkobiercę d) zrzeczenie się dziedziczenia e)

testament negatywny wyłączający spadkobiercę ustawowego od

dziedziczenia Zdolność do dziedziczenia To jest zdolność do nabycia praw i obowiązków wchodzących w składa spadku. Mają ją wszystkie podmioty które posiadają zdolność prawną: a) osoby fizyczne od chwili urodzenia; b) osoby prawne od chwili powstania; c) jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, ale wyposażone w zdolność prawną od chwili powstania/ Zdolność dziedziczenia ma każda osoba fizyczna żyjąca na dzień otwarcia spadku. W przypadku nascutirusa, ma zdolność o ile urodzi się żywy. Spadkobiercą może być również fundacja ustanowiona dopiero przez spadkodawcę w testamencie, o ile zostanie wpisana do KRS w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu. Bezwzględna niezdolność do dziedziczenia - nie funkcjonuje w prawie polskim Względna niezdolność do dziedziczenia - sytuacja gdy określona osoba nie może dziedziczyć po ściśle określonym spadkodawcy, na przykład z uwagi na: orzeczenie przez sąd niegodności dziedziczenia; zrzeczenia się dziedziczenia. 4

Niegodność dziedziczenia. Przyczyny: 1. ciężkie, umyślne przestępstwo przeciwko spadkodawcy - brak definicji ciężkiego przestępstwa, więc sąd ocenia sam. Musi być wina umyślna. Może być i zbrodnia i występek i usiłowanie i podżeganie i pomocnictwo. Możliwe tylko na spadkodawcy (rodzina - nie). 2. nakłonienie spadkodawcy podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodzenie w dokonaniu jednej z czynności -> naruszenie swobody testowania np. przez podstęp lub groźbę 3. ukrycie lub zniszczenie testamentu, jego podrobienie, przerobienie bądź świadome skorzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inną osobę -> musi być to działanie umyślne, dokonane na ważnym testamencie, z zamiarem pozbawienia jego skutków prawnych. Mieści się w tym również podrobienie podpisu. Termin -> w ciągu roku od odwiedzenia się o przyczynie niegodności, jednakże nie później niż 3 lat od dnia otwarcia spadku. Termin zawity. Legitymacja czynna -> każdy kto ma w tym interes. W szczególności osoby które dziedziczyłyby w miejsce niegodnego, ale niekoniecznie - może to być np. inna rodzina która robi to z szacunku do zmarłego. Może też prokurator. Legitymacja bierna spadkobierca, zapisobierca, zapisobierca windykacyjny, uprawniony do zachowku. Orzeczenie sądu ma charakter konstytutywny ex tunc - uznaje się tę osobę jakby nie dożyła otwarcia spadku. Jeżeli niegodny dziedziczył na podstawie ustawy, to wchodzą następni, a jak na podstawie testamentu to dokonuje się przyrostu (o ile spadkodawca tego nie zakazał i są inni spadkobiercy). Przebaczenie -> akt uczuciowy o ściśle osobistym charakterze. To nie jest oświadczenie woli i jego skuteczność nie jest zależna od zdolności do czynności prawnych, wystarczy że spadkodawca ma dostateczne rozeznanie. Przebaczenie może nastąpić w dowolnej formie, w sposób wyraźny lub dorozumiany (np., gdy niegodny po popełnieniu czynu na spadkodawcy i tak został powołany w testamencie sporządzonym już po tym czynie). Zrzeczenie się dziedziczenia -> to jest umowa spadkobiercy ustawowego i spadkodawcy. Treść oświadczenia woli spadkobiercy obejmuje zrzeczenie się praw i obowiązków które nabyłby w przyszłości po śmierci spadkodawcy (ustawowo). Taka umowa może być połączona z umową darowizny na rzecz zrzekającego się. Konieczna forma aktu notarialnego. Skutek -> traktuję się tę osobę jakby nigdy nie dożyła do otwarcia spadku. To obejmuje również zstępnych zrzekającego się!

Rozdział III - Dziedziczenie testamentowe Testament jako tytuł powołania do dziedziczenia. Cechy: o jednostronna czynność prawna, o wywołuje skutki prawne z chwilą śmierci testatora, o może zawierać oświadczenie woli tylko jednego testatora, o może sporządzić tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, o czynność o charakterze osobistym - nie można sporządzić przez przedstawiciela, o odwołalny, o zaliczany do czynności przysparzających.

Testament bezwzględnie nieważny: 1. brak zdolności testowania - może sporządzić tylko osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych (18 lat, nieubezwłasnowolnione). Zdolność testowania jest oceniana na chwilę sporządzenia testamentu, 5

2. wady oświadczenia woli - wola ma być powzięta i wyrażona w sposób niewadliwy a) brak świadomości albo swobody w powzięciu decyzji i wyrażeniu woli - art. 82 KC wylicza przykładowe przyczyny: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, inne zaburzenia psychiczne, nawet o charakterze przemijającym (np. bycie pod wpływem alkoholu, narkotyków, leków + intensywna choroba, wysoka gorączka). Przyczyna tkwi w samym oświadczającym, a nie sytuacji zewnętrznej; b) błąd - to mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy lub brak takiego wyobrażenia. Istotność błędów ocenia się przy uwzględnieniu kryteriów subiektywnych, tj. do oceny czy testator sporządziłby testament o określonej treści gdyby nie działał pod wpływem błędu. Nie ma znaczenia czy testator był wprowadzony w błąd świadomie czy nie. c) groźba - wywoływanie u testatora stanu obawy że jemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Nie ma znaczenia czy groźba była obiektywnie poważna - ma po prostu wywołać stan obawy u testatora - nawet jeżeli obiektywnie nie mogłaby być zrealizowana (np. sprowadzenie huraganu).

Cechy testamentu dotkniętego wadą oświadczenia woli : 1. 2. 3. 4.

nie wywołuje zamierzonych i wyrażonych w treści oświadczenia woli skutków prawnych, nieważność następuje z mocy prawa i jest brana pod rozwagę przez sąd z urzędu, może się na nią powołać każdy kto ma w tym interes, nie można się powołać po upływie 3 lat od dnia dowiedzenia się o wadzie i po 10 latach od otwarcia spadku, 5. nie podlega uzdrowieniu.

Niedochowanie zastrzeżonej formy, co do zasady, powoduje bezwzględną nieważność. Wyjątki możliwe tylko przez unormowania szczególne. Do oceny stosuje się przepisy obowiązujące w chwili jego sporządzenia.

Bezskuteczność testamentu W doktrynie rozumie się przez to, że testament jest ważny, ale nie wywołuje skutków prawnych. Przykłady: 1. spadkobierca powołany do dziedziczenia nie dożyje otwarcia spadku; 2. spadkobierca powołany do dziedziczenia jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku: a) spadkobierca został uznany za niegodnego dziedziczenia, b) spadkobierca odrzucił spadek, 3. wskazanie spadkobiercy nastąpiło w sposób niepozwalający na jego indywidualizację; 4. treść testamentu ustnego nie została stwierdzona w sposób przewidziany prawem. Jeżeli kilka testamentów zostało sporządzonych w jednej dacie a ich zapisy wzajemnie się wykluczają, to należy przyjąć że wszystkie są bezskuteczne. Jeżeli jednak wszystkie zawierają tą samą treść to każdy z nich jest jednakowo skuteczny i stanowi podstawę dziedziczenia. Pamiętać, że tylko oryginał testamentu jest testamentem w rozumieniu KC, ewentualnie wypis notarialny. Podstawę dziedziczenia może również stanowić testament własnoręczny który zaginął, o ile treść i fakt sporządzenia sąd spadku da radę ustalić w postępowaniu o nabycie spadku.

Sporządzenie i odwołanie testamentu Zdolność testowania ^ możność sporządzenia i odwołania testamentu - tylko osoby fizyczne mające pełną zdolność do czynności prawnych -> 18 lat + nieubezwłasnowolnione. Nie można sporządzić i odwołać przez

6

przedstawiciela pod rygorem nieważności testamentu. Zdolność testowania ocenia się na chwilę sporządzenia testamentu (a nie jego otwarcia). Na zdolność nie ma wpływu stan zdrowia psychicznego (o ile nie ma ubezwłasnowolnienia i rozumiał co robi).

Swoboda testowania: 1. aspekt podmiotowy - można powołać do dziedziczenia dowolną osobę, o ile ma zdolność do dziedziczenia 2. aspekt przedmiotowy - można rozporządzić całością lub częścią swojego majątku. Zastrzeżenie - jeżeli rozrządzenie na rzecz osoby obcej, to interesy członków najbliższej rodziny (małżonek, zstępni i rodzice) są chronione zachowkiem.

Ograniczenia swobody testowania: 1. 2. 3. 4. 5.

zakaz powoływania spadkobiercy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu; zakaz ustanowienia zapisu windykacyjnego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu; zakaz podstawienia powierniczego; zakaz powołania do dziedziczenia spadkobiercy niemającego zdolności do dziedziczenia; zakaz ograniczenia lub wyłączenia w testamencie uprawnienia małżonka i innych bliskich osób które mieszkały nim do dnia jego śmierci, do korzystania z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym przez 3 miesiące od dnia otwarcia spadku.

Wykładnia testamentu: 1. testament należy tłumaczyć tak, aby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy; 2. jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, to należy przyjąć taką wykładnię która pozwala utrzymać rozporządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.

Odwołanie testamentu -> możliwe jest w każdym czasie aż do śmierci, o ile posiada się pełną zdolność do czynności prawnych. Możliwe sposoby: 1. sporządzenie nowego (późniejszego) testamentu z jednoczesnym odwołaniem poprzedniego 2. sporządzenie nowego (późniejszego) testamentu bez zastrzeżenia że odwołuje się poprzedni - ulegają odwołaniu tylko te postanowienia których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu 3. zniszczenie testamentu w zamiarze odwołania lub pozbawienia cech od których zależy jego ważność, np. podarcie, spalenie, oderwanie podpisu 4. dokonanie w dotychczasowym testamencie zmian, z których wynika wola odwołania testamentu, np. testator przekreśla testament i dodaje adnotację: „unieważniam” W przypadku pkt 1. i 2. - te formy maja zastosowanie oczywiście gdy nowy testament jest ważnie sporządzony...

Rejestr testamentów ^ istnieje od 2011r., prowadzą notariusze. Zapisuje się tam testamenty sporządzone przez notariusza lub złożone u niego w depozyt. Zajrzeć do systemu może tylko notariusz i tylko na wniosek zainteresowanego o ile przedstaw on akt zgonu.

7

Rozdział IV - Treść testamentu Indywidualizacja spadkobiercy Wskazanie musi nastąpić osobiście przez spadkodawcę - w sposób umożliwiający jego indywidualizację. Najprostsze: imię + nazwisko; można jednak przez określenie stosunku prawno- rodzinnego (np. mój jedyny syn). Gdy brak indywidualizacji, to testament jest bezskuteczny. Zakaz powoływania spadkobiercy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu - taki zapis uznawany jest za nieistniejący. Jeżeli z treści testamentu wynika że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany, to powołanie spadkobiercy jest nieważne. Tego się nie stosuje jeżeli ziszczenie się warunku (terminu) nastąpiło przed otwarciem spadku.

Powołanie kilku spadkobierców ^ zasady ustalania wielkości udziałów - jeżeli nie są określone ich udziały w testamencie, to dziedziczą w częściach równych. Podstawienie zwykłe Spadkodawca powołuje spadkobiercę testamentowego na wypadek gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą. Katalog tych czynności: o spadkobierca s...