[W] Chów i hodowla zwierząt gospodarskich PDF

Preview

Summary

[W] Chów i hodowla zwierząt gospodarskich - notatki z wykładów...

Description

Chów i hodowla zwierząt gospodarskich – monogastryczne dr inż. Aleksandra Cebulska, dr inż. Magdalena Drewka i dr hab. inż. Dariusz Kokoszyński, prof. uczelni Stan hodowli i pogłowia trzody chlewnej Trzoda chlewna stanowi w Polsce najważniejszy gatunek pod względem gospodarskim. Przemawia za tym:  wielkość pogłowia – około 11 mln  skala produkcji  wielkość spożycia wieprzowiny Chów świń a także sposób ich rozmieszczenia na świecie uzależniony jest od dostępności paszy i poglądów religijnych. Na rynek produkcji trzody chlewnej wpływa również:  popyt  zmienność cen – opłacalność chowu  okresowość produkcji Rozmieszczenie trzody chlewnej na świecie w 2020 roku

Pogłowie trzody chlewnej na świecie w 2020 roku

Wielkość pogłowia świń w milionach sztuk

Skala produkcji trzody chlewnej zróżnicowana jest pod względem terytorialnym

Poniżej 2% miały województwa: śląskie, dolnośląskie, małopolskie, lubuskie, podkarpacie i świętokrzyskie. W pozostałych województwach udziały w krajowym pogłowiu świń nie przekroczyły 7,5%. W ostatnich latach w związku ze wzrostem świadomości konsumentów odnośnie żywienia zanotowano wzrost spożycia mięsa drobiowego kosztem zatrzymania wzrostu konsumpcji mięsa wieprzowego. Spożycie mięsa w przeliczeniu na 1 mieszkańca Polski w latach 2004 – 1019

Mimo spadku w ostatnich latach pogłowia świń, wieprzowina nadal zajmuje pierwsze miejsce pod względem spożycia mięsa. Aktualny stan liczbowy świń w Polsce w województwie kujawsko – pomorskim liczba świń ogółem

liczba loch ogółem

liczba loch zarodowych (pod oceną)

11 432 574 szt. 1 125 629 szt. – 9,8%

794 828 szt. 96 238 szt. – 12,1%

6 315 szt.

Struktura pogłowia trzody chlewnej

Zwierzęta zarodowe to osobniki doskonalone w hodowli zarodowej. Należą tutaj zwierzęta czystorasowe oraz lochy i knury remontowe. Są materiałem wyjściowym do produkcji tuczników w chowie masowym i obejmują wszystkie krajowe rasy świń       

polską białą zwisłouchą wielką białą polską puławską złotnicką białą i pstrą Pietrain Duroc Hampshire

Praca hodowli zarodowej polega na doskonaleniu wybranych cech trzody chlewnej, a także obejmuje pierwszy etap krzyżowania, co wiąże się z tworzeniem odpowiedniego komponentu matecznego i ojcowskiego. Obecnie wielkość materiał zarodowego jest kontrolowana w kraju przez Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej „POLSUS”, który dostarcza informacji o liczbie loch podlegających ocenie użytkowości rozpłodowej. Liczba loch objętych oceną użytkowości rozpłodowej – stan na 31.12.2019r.

Procentowy udział loch zarodowych w poszczególnych województwach – stan na 31.12.2017r.

Rasy komponentu matecznego  wielka biała polska  polska biała zwisłoucha  puławska Charakterystyka komponentu matecznego 

bardzo dobre dostosowanie do lokalnych warunków

    

bardzo dobre wyniki użytkowości rozpłodowej (płodność, plenność, mleczność) wysokie przyrosty dzienne masy ciała niskie zużycie paszy na 1 kg przyrostu masy ciała odpowiednie umięśnienie wolne od genu warunkującego podatność na stres

Koncentracja loch rasy polskiej białej zwisłouchej 

 Koncentracja loch rasy wielkiej białej polskiej

Koncentracja loch rasy puławskiej  Rasy komponentu ojcowskiego  Hampshire  Duroc  Pietrain Charakterystyka komponentu ojcowskiego:   

wybitna mięsność wysokie przyrosty dzienne masy ciała niskie zużycie paszy na 1 kg przyrostu masy ciała



dobra przydatność do rozpłodu (duża aktywność płciowa oraz produkcja dobrego nasienia)

 Koncentracja loch rasy Duroc

Koncentracja loch rasy Pietrain 

 Koncentracja loch rasy Hampshire

Cechy gospodarczo ważne świń 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Wysoka rozrodczość Wczesność dojrzewania – rozrodczego, rzeźnego i somatycznego Wysoka wydajność rzeźna Bardzo dobre wykorzystanie paszy Wszystkożerność Wysoka kaloryczność wieprzowiny

Wysoka rozrodczość  wielorodność  policykliczność Płodność loch – liczba prosiąt żywych, urodzonych w 1 miocie Wyróżnia się: a. płodność potencjalną – określa się liczbą komórek jajowych uwalnianych z jajników w trakcie jednego cyklu płciowego b. płodność rzeczywistą – określa się liczba prosiąt urodzonych w 1 miocie Średnia płodność świń aktualnie użytkowanych wynosi 10-12 prosiąt w miocie a. płodność niską – poniżej 10 prosiąt w miocie

b. płodność średnią – od 10 do 12 prosiąt w miocie c. płodność wysoką – powyżej 12 prosiąt w miocie Plenność loch – liczba prosiąt urodzonych lub odchowanych przez lochę w ciągu jednego roku  

plenność fizjologiczna – określa liczbę prosiąt urodzonych przez maciorę w ciągu roku plenność gospodarcza – określa się ją liczbą odchowanych do 21 dnia przez maciorę w ciągu roku

Locha jest w stanie urodzić i odchować nie mniej niż 2 mioty rocznie. Krótka ciąża (114 dni ) i krótka laktacja (25 – 56 dni) pozwala na uzyskanie odchowanego miotu w okresie ok. 6 miesięcy. Oznacza to, że  w ciągu roku można uzyskać średnio 20 – 24 prosięta  przy masie ciała tucznika, ok. 105 kg można uzyskać 2,1 – 2,52 tony żywca wieprzowego Ciąża – 114 dni Laktacja – 28 do 56 dni Jałowienie – 10 dni Razem: 180 dni 365 : 180 = 2,02 mioty rocznie

Częstotliwość oprosień – liczba miotów uzyskana od lochy w ciągu roku Czynniki wpływające na wskaźnik częstotliwości oprosień to długośc laktacji i jałowienia – ciążą zawsze trwa tyle samo.

0,8 mln loch x 10 prosiąt x 1,64 częstotliwość oprosień = 13,12 mln 0,8 mln loch x 10 prosiąt x 2,02 częstotliwość oprosień = 16,16 mln 0,8 mln loch x 10 prosiąt x 2,40 częstotliwość oprosień = 19,20 mln

19,20 - 13,12 = 6,08 mln prosiąt więcej 16,16 - 13,12 = 3,04 mln prosiąt więcej Przy stałych, rocznych kosztach utrzymania stada loch, koszt jednostkowy produkcji prosięcia musi być zróżnicowany. Policykliczność Cykl rujowy (płciowy) z powtarzającą się okresowo rują występuje u świń w ciągu całego roku co 21 dni z odchyleniem ± 2-3 dni, aż do zapłodnienia. W okresie ciąży i laktacji owulacja nie występuje. Świnie są zwierzętami poliestralnymi (wielorujowymi), w odróżnieniu od swojego dzikiego przodka, który pozostaje zwierzęciem monoestralnym. Korzyść:  możliwość organizacji rozrodu w zależności od własnych potrzeb  lepsze wykorzystanie stada podstawowego loch Wczesność dojrzewania Świnie dojrzewają wcześnie w stosunku do innych gatunków zwierząt gospodarskich   

dojrzałość płciową uzyskują w wieku 4-6 miesięcy dojrzałość rozrodczą uzyskują w wieku 7-8 miesięcy dojrzałość somatyczną uzyskują w wieku 2-4 lat

Z punktu widzenia gospodarczego ważna jest dojrzałość rzeźna. Określa ją wiek i masa ciała zwierzęcia, w którym pozyskiwane mięso uznaje się jako pełnowartościowe – przydatne technologicznie. U świń występuje w wieku powyżej 5 miesięcy i przy masie ciała powyżej 80 kg. Mięso zwierząt młodszych i lżejszych określa się jako niedojrzałe (zbyt dużo wody, jasna barwa, mała ilość tłuszczu śródmięśniowego). Wiek i masa ciała, w których zwierzęta osiągają dojrzałość rzeźną zależy głównie do:  genotypu zwierzęcia (założeń dziedzicznych)  intensywność żywienia Dziedziczna zdolność do szybkiego lub późniejszego osiągania dojrzałości rzeźnej zależy od:  szybkości wzrostu i rozwoju zwierząt  wieku osiągania dojrzałości somatycznej Zwierzęta wolno rosnące i późno dojrzewające, wskutek czego osiągają późno dojrzałość rzeźną (2-3 lata) należą do świń prymitywnych. Zwierzęta szybko dojrzewające somatycznie lub też mające duże możliwości tempa wzrostu i rozwoju ( szybko rosnące) należą do świń szlachetnych. Żywienie jest drugim istotnym czynnikiem decydującym o szybkości osiągania dojrzałości rzeźnej. Głównym elementem prawidłowego żywienia jest ilośc i jakość białka: białko paszy  białko mięsa  mięso  szybki wzrost. W praktyce, wczesność dojrzewania rzeźnego, mierzy się (ocenia) na podstawie przeciętnego wieku tuczników w dniu uboju. Średni wiek tuczników wykazuje bezpośrednie powiązania z liczbą zwierząt poddawanych corocznie ubojowi. Decyduje o tzw. rotacji pogłowia

R = U/S, gdzie: R – wskaźnik rotacji, U – wielkość rocznego uboju, S – wielkość całego pogłowia

O intensywności (poziomie) produkcji świń na konkretnym obszarze (kraju, regionie, województwie) nie decyduje jego wielkość, lecz rotacja, czyli produkcyjność wyrażona wielkością rocznego uboju. Gdyby wszystkie tuczniki ubijano w wieku 1 oku, roczny ubój stanowiłby 100% przychówku uzyskanego w czasie 1 roku. Obniżenie średniego wieku tuczników do 6 miesięcy stworzyłoby możliwość uboju całej młodzieży 2 razy w ciągu roku (rotacja 200%). Aby było to możliwe, należałoby podwoić liczebność stada podstawowego, lub dwukrotnie zwiększyć produkcyjność loch. Wydajność rzeźna Wyraża ją procentowy udział masy tuszy w masie przedubojowej żywego zwierzęcia

U świń jest wysoka i wynosi 75-85%. Zależy od wieku zwierzęcia, stopnia odłuszczenia lub umięśnienia. Dla porównania wydajność rzeźna u bydła wynos 45-60%, a u owiec 40-55%. Wykorzystanie paszy  określa zdolność zwierzęcia do wykorzystania składników pokarmowych paszy  wyrażane jest ilością jednostek pokarmowych potrzebnych na uzyskanie 1 kg przyrostu masy ciała Wobec powszechnego stosowania w żywieniu świń zestandaryzowanych mieszanek pełnoporcjowych (pasz suchych, odpowiednio zbilansowanych), wykorzystanie paszy wyraża się jako ilośc kg mieszanki pełnoporcjowej zużytej na przyrost 1 kg masy ciała. Świnie wykorzystują pasze bardzo dobrze, na poziomie ok. 3,0 kg mieszanki pełnoporcjowej na 1 kg przyrostu masy ciała Zużycie   

poniżej 3.0 kg na 1 kg przyrostu jest wskaźnikiem bardzo dobrym pomiędzy 3,0 a 3,5 jest dopuszczalne, ale mocno nieekonomiczne powyżej 3,5 kg jest niedopuszczalne

Bydło zużywa 2-krotnie więcej paszy na 1 kg przyrostu, a drób – mniej. Wykorzystanie paszy pozostaje w ścisłej zależności od składu chemicznego realizowanego przyrostu. Zwierzęta mięsne (odkładające większe ilości mięsa) wykorzystują pasze lepiej niżeli odkładające zwiększone ilości tłuszczu. Przykład  tucznik I o wysokiej wartości genetycznej odkłada 120 g białka i 180 g tłuszczu  tucznik II o mniejszej wartości genetycznej odkłada 80 g białka i 220 g tłuszczu Przeliczenie na przyrost masy ciała  tucznik I: 120 g x 5 = 600 g + 180 g = 780 g przyrostu  tucznik II: 80 g x 5 = 400 g + 280 g = 780 g przyrostu Zużycie paszy:  tucznik I – 2 kg mieszanki: 0,78 kg przyrostu – 2,56 kg/1 kg przyrostu  tucznik II – 2 kg mieszanki: 0,62 kg przyrostu – 3,22 kg/1 kg przyrostu Różnica: 0,66 kg/1 kg przyrostu Produkcja tuczników mięsnych młodych i lekkich, w porównaniu ze starszymi, ciężkimi i bardziej otłuszczonymi jest zawsze bardziej opłacalna. Wyliczono, że z paszy zużytej przez

tucznika ubijanego przy masie ciała 150 kg można wytuczyć 2 młode tuczniki o masie ciała 100 kg. Wszystkożerność świń Świnie mają jednokomorowy żołądek i enzymatyczny typ trawienia, co sprawia iż są zaliczane do zwierząt wszystkożernych (pośrednio między zwierzętami roślinożernymi a mięsożernymi). Pojemność ich układu trawiennego jest stosunkowo niewielka, szacowana na 27 litrów, z czego 8 litrów (29%) przypada na żołądek. Dla porównania   

krowa – 356 l, z czego 252 litry (77%) przypada na żołądek owca – 44 l, czego 30 litrów (67%) przypada na żołądek pies – 7 l, z czego 4,3 litra (62%) przypada na żołądek

Ujemnymi następstwami wszystkożerności jest znaczne skrócenie i pomniejszenie pojemności przewodu pokarmowego. Wartość dietetyczna wieprzowiny Aktualnie 100 g schabu dostarcza 152 kcal, a 100 g szynki tylko 118 kcal, gdzie 100 g tuszki kurczaka to 158 kcal. W porównaniu do mięsa drobiowego wieprzowina zawiera mniej cholesterolu (0,54 wobec 0,58-0,74 g/kg). Karkówka jest najbardziej bogata w żelazo, zawiera go 6,25 mg/100 g. Szpinak natomiast zawiera 3,57 mg/100 g żelaza o przyswajalności około 1%. Wieprzowina zawiera więcej niż wołowina:    

przyswajalnych białek wielonienasyconych kwasów tłuszczowych PUFA soli mineralnych (głownie Ca i P) witaminy E oraz witamin z grupy B

Mięso w naturalnej postaci posiada wiele cech żywności prozdrowotnej: a. jest bogatym źródłem aminokwasów, które regulują działanie centralnego układu nerwowego, odpowiedzialnego za stan emocjonalny i nastrój ludzi b. mięso bogate w białko poprawia również funkcjonowanie mózgu c. skład aminokwasowy białek mięsa jest zbliżony do składu białek ciała człowieka Według badań naukowych około połowa białka wprowadzanego z żywnością do organizmu człowieka powinno pochodzić z produktów pochodzenia zwierzęcego.

Pochodzenie świń Świnia domowa pochodzi od jednego zoologicznego gatunku dzika, występującego na olbrzymim obszarze Eurazji. Warunki klimatyczne i glebowe oraz duża plastyczność dzika – zdolność przystosowania się do zmieniających się warunków środowiska – sprawiły, że nie jest on gatunkiem jednolitym na całym kontynencie. Udomowienie dzika miało miejsce około 5-7 tys. lat temu. Uproszczony sposób wyprowadzania świń prymitywnych od trzech podstawowych form dzika: 1. dzik europejski śródlądowy – Sus scrofa ferrus 2. dzik azjatycki pręgowany – Sus vittatus 3. śródziemnomorski – Sus mediterraneus Przodkowie świni posiadali wspólne cechy, które przekazali świniom:  wielorodność

 wszystkożerność  dobrze rozwinięte zmysły smaku, węchu i słuchu oraz słaby wzrok

Dzik europejski       

bardzo ciężka, długa i wąska głowa skóra gruba, pokryta długą i gęstą szczeciną, zimą włosy puchowe masa ciała: do 200 kg zwierzę o silnie rozbudowanym przodzie, głębokiej i płaskiej klatce piersiowej, dużej łopatce kończyny długie i silne przed zimą gromadzi duże ilości słoniny i sadła, a mało tłuszczu międzymięśniowego wytrzymały na warunki klimatyczne

Azjatycki dzik pręgowany (Sus vittatus)        

czaszka krótsza, szersza skóra delikatna, silnie pigmentowana, prawie goła białe pręgi po bokach głowy mały (ok. 100 kg), tułów wałeczkowaty, łęgowaty grzbiet słaby kościec, krótsze i słabsze nogi bardzo wczesne dojrzewanie, wzrost i rozwój przed upływem 2 lat nie wytwarza tłuszczu podskórnego, odkłada duże ilości tłuszczu międzymięśniowego i śródmięśniowego powyższe cechy odziedziczyły prymitywne i współczesne rasy świń azjatyckich

Prymitywne świnie azjatyckie: świnia syjamska (wietnamska)    

skóra silnie pigmentowana, umaszczenie ciemne, najczęściej czarne głowa krótka, uszy krótkie i stojące kościec słaby, grzbiet łęgowaty płodność loch bardzo mała (3-5 prosiąt w miocie)

świnia maskowa    

długie, zwisające uszy i pofałdowana skora (zwłaszcza na głowie) bardzo wysoka płodność (do 20 prosiąt w miocie) nie odegrała żadnej roli w tworzeniu ras szlachetnych w Europie posłużyła do wytworzenia ras lokalnych, m. in. meishan

Dzik śródziemnomorski  

dojrzałość somatyczna w wieku 2,5 – 3 lat bardzo powolny wzrost

    

niewielkie wymiary ciała ciemna i gęsta szczecina krótkie, stojące uszy masa ciała zbliżona do dzika azjatyckiego (ok. 100 kg) kształt i szybkość dojrzewania podobna do dzika europejskiego

Prymitywne świnie europejskie: Od dzików śródziemnomorskiego i europejskiego śródlądowego wywodzą się 3 grupy świń prymitywnych: a. świnia ostroucha b. świnia zwisłoucha c. świnia długoucha

Świnie ostrouche        

zwane śródziemnomorskimi typ słoninowy posłużyły do wytworzenia wielu ras lokalnych dojrzewały wcześniej niż świnie zwisłouche i długouche krótki, karpiowaty tułów, umaszczenie ciemne, szczecina gęsta uszy krótkie, stojące masa ciała: 30-100 kg w Polsce występowała liczna grupa świń ostrouchych pod nazwą mała polska ostroucha

Rasa mała polska ostroucha     

najbardziej pierwotna forma spośród ras krajowych małe wymiary ciała krótkie, stojące uszy umaszczenie od matowo-czarnej lub rudej, łaciatej – do białej pogłowie wyjściowe do tworzenia dzisiejszej rasy puławskiej

Świnie długouche  forma przejściowa między ostrouchymi a zwisłouchymi

 masa ciała: 100-150 kg  uszy długie, ale nie zwisające, silnie pochylone ku przodowi (kłapiące podczas poruszania)  umaszczenie czarne lub rude, często łaciate  w Polsce występowały najliczniej  budowa charakterystyczna dla typu słoninowego  duża odporność  powolny wzrost i późne dojrzewanie  duża płodność i dobra mleczność  pogłowie wyjściowe do tworzenia świń złotnickich Świnie zwisłouche – np. żuławska na Żuławy Wiślane oraz w dolinę Noteci już w XIV w. zostały wprowadzone przez osadników niemieckich, a później również holenderskich świnie zwisłouche, które z czasem zaczęto nazywać polską świnią żuławską.

Rasy szlachetne (kulturalne) świń Bardzo mi przykro, ale ten temat uważam za tak nudny i niepotrzebny, że nawet nie chce mi się go przepisywać.

WSPÓŁCZESNE RASY SZLACHETNE Wśród ras europejskich są 2 grupy: wielka biała angielska i jej pochodne – typ mięsny, białe umaszczenie, uszy stojące   

wielka biała polska niemiecka szlachetna czeska biała szlachetna

liczne rasy krajowe (Landrace) – typ mięsny, białe umaszczenie, zwisłouche    

duńska krajowa szwedzka brytyjska, niemiecka, holenderska, belgijska, norweska polska biała zwisłoucha Najważniejsze rasy świń w Wielkiej Brytanii

Wielka biała angielska (Large White)           

hodowca Joseph Tuley (1851 r.) nieznane metody jej powstania hodowana w czystości rasy i wykorzystywana do uszlachetniania miejscowego pogłowia i tworzenia nowych ras „najszlachetniejsza rasa świata” typ mięsny szybki wzrost i późne dojrzewanie masa ciała około 300 kg pokój harmonijny płodność i mleczność wysoka znaczna odporność w Wielkiej Brytanii najbardziej rozpowszechniona

Średnia biała angielska (Middle White)

    

hodowca Joseph Tuley (1852 r.) krzyżowanie wielkiej białej angielskiej z małą białą angielską najbardziej reprezentatywny przedstawiciel typu tłuszczowo-mięsnego cecha charakterystyczna: szeroka głowa i krótki, silnie zadarty ryj obecnie w hodowli zachowawczej

     

szeroki, walcowaty tułów niewielka głowa z odstającymi uszami białe umaszczenie krótkie, szeroko rozstawione nogi typ tłuszczowo-mięsny wysoka wydajność rzeźna

Berkshire 



prymitywna angielska świnia zwisłoucha + świnia chińska i syjamska  knur po dziku śródziemnomorskim  czarna rasa neapolitańska  rasa essex (obecne umaszczenie i utrwalenie typu tłuszczowo-mięsnego) przez hodowców uznawana za jedna z najpiękniejszych ras świń na świecie

 harmonijna budowa, tułów szeroki i głęboki  łopatki bardzo dobrze związane z tułowiem  szynki dobrze umięśnione  głowa lekka, o profilu lekko załamanym  uszy małe, stojące  nogi dość krótkie, szeroko rozstawione  umaszczenie czarne o odcieniu granatowym  białe końce nóg, tzw. skarpetki, ryj i ogon  wczesne dojrzewanie, szybki wzrost i rozwój  średnia płodność, średnia wielkość  obecnie zbliżone do typu mięsnego  znacząca rola w rozwoju ras barwnych na świecie (np. Poland-China, maryland i duroc) oraz w powstaniu rasy puławskiej  rasa zachowawcza w Anglii Tamworth

  

miejscowe rasy prymitywne nieznacznie przekrzyżowane innymi rasami (główną rolę w jej powstaniu odegrała selekcja i właściwy dobór) w USA wykorzystano ją do wytworzenia rasy minnesota 1 w Polsce nie odegrała istotnej roli w Wielkiej Brytanii znikomy odsetek pogłowia

    

złocistoruda długi, prosty ryj i stojące uszy znaczne podobieństwo do dzika typ mięsny (szczególna mięsność) w Polsce hodowana dość krótko – na Mazowszu



Wielka czarna angielska (Large Black lub Cornwall) 

pochodzi z hrabstwa Kornwalia (XIX w.)



z krzyżowania twórczego ras chińskich, neapolitańskich ...