Wąsowicz skrypt - całość PDF

Preview

Summary

Download Wąsowicz skrypt - całość PDF

Description

„Historia ustroju państw zachodu” Marek Wąsowicz

nasz skrypt

Ustrój Francji do Schyłku XVw. 1. Uwagi wstępne. -Państwo Francuskie wyłoniło się z części dawnej monarchii karolińskiej ( podzielona na 3 częsci) -987r. umowny początek państwa francuskiego. Karolingowie tracą władzę, tron przypada przedstawicielowi rodu Robertynów- Hugon Kapet - od XIV w. ważna rola Stanów Generalnych jako przedstawicieli stanów społecznych. - okres XIV-XV w. to okres rywalizacji miedzy krolem i stanami, zw. „monarchia stanowa”, - z rywalizacji zwycięsko wychodzi król, co doprowadza do wykształcenia się ustroju państwa absolutnego 2. Rola władzy królewskiej. -głęboko decentralizacja - słabość władzy krolewskiej -feudalizacja urzędów i nadawanie przywilejów i immunitetów doprowadziły do mieszania funkcji publiczno-prawnych z funkcjami prywatno-prawnymi -władza administracyjno- porządkowa w rekach lokalnego moznowladztwa -partykularyzm praw zwyczajowych -Królowie Francji zmierzali do centralizacji wykorzystując te czynniki:  dynastia( przeświadczenie o patrymonialnym charakterze państwa),  koronacja (namaszczenie przez biskupa czyniło monarchę osobą wyjątkową i zapewniało poparcie kleru) ,  system lenny (król jako zwierzchnik systemu lennego). A. Problem sukcesji tronu. - Hugo Kapet (tron objął w drodze elekcji) wprowadza zasadę desygnacji- monarcha jeszcze za życia wskazuje swego następcę w osobie najstarszego syna i uzyskuje akceptację tej decyzji ze strony możnowładców , koronacja tylko potwierdzeniem objęcia tronu -od czasów Filipa Augusta (1185-1224) zrezygnowano z zasady desygnacji, na rzecz zasady dziedziczności (reguła stała się już zasadą) -zasada sukcesji agnatycznej- wykluczająca kobiety w prawie do tronu, pojawiła się w XIV w. i przetrwała do 1848r. -Ugruntowanie reguł następstwa tronu: teoria statutowa- król nie może dowolnie dysponować tronem B. Umocnienie pozycji króla jako ośrodka władzy. -względna słabość pierwszych kapetydów, lecz zręcznie potrafili umacniać swoją pozycję -uporządkowanie spraw domeny królewskiej, usprawniono zarząd dobrami -krolowie zręcznie wykorzystywali instytucje lenne w celu zwiększenia posiadania: małzenstwo z dziedziczką dóbr, zarzut felonii( nieposłuszeństwa wobec seniora) który pociągał konfiskatę dóbr -działalnośc prawodawcza króla- wydawał ordonanse, był najwyższym sędzią, podejmowali próbę porządkowania prawa na terenie całego państwa- ordonans Karola VII wydany w 1454r. w Monti-lez-Tours

-król występował jako głównodowodzący w czasie obrony przed obcym najeźdźcą- prestiż monarchy jako ośrodek władzy w chwilach zagrozenia -ideologiczne umacnianie władzy królewskiej: niezależność władcy francuskiego w stosunku do innych manarchow (rex imperator in regno suo -Król jest cesarzem w swoim królestwie) 3. Zarząd centralny: udział kurii królewskiej w rządzach. - umiejętne wykorzystywanie przez monarchów aparary urzędniczego: o Na szczeblu centralnym: kuria królewska (Curia regis) Systemetycznie zwiekszala swoje kompetencje W ciągu XI-XIVw. Z kurii wyodrebnily się różne instytucje:  Parlament- do rozpoznawania spraw sądowych  Izba Obrachunkowa- ds. skarbowych  Rada Królewska- funkcja opiniodawcza, z czasem obligatoryjny charakter jej opinii, stanowiła zaplecze urzędnicze króla  (4) Stany Generalneza datę początku uważa się 1302r. (Filip IV Piekny zwołał Trzy Stany (nazwa Stany Gen pojawiła się dopiero w 1484r.) by uzyskac poparcie w sporze z papieżem), reprezentacja głównych stanów społ. (duchowieństwo, szlachta, mieszczaństwo) najpierw czlonkow SG wybieral król, potem wyboru wśród danego stanu uprawnienie SG: początkowo zwoływane w celu poparcia monarchy w danej sprawie, następnie uprawnienia podatkowe król zwoływał je rzadko niechęć króla do SG wynikała z ich pretendowania do uczestnictwa we władzy, prawodawstwie - od poł XIV w. król zaczął zwoływać Stany Prowincjonalne, które swoim zasięgiem obejmowały daną prowincje, królowie chętniej odwoływali się do SP gdyż na szczeblu lokalnym latwiem im było wymusić ustępstwa podatkowe, więc były zwoływane regularnie, w przeciwieństwie do Stanów Generalnych 5. Zarząd lokalny - Prewoci Wykonywali zarząd lokalny na najniższym szczeblu Byli to dawni zarządcy majątku ktolewskiego W ich rekach były funcje administracyjne, sądowe, podatkowe, policyjne, a także kontrolne nad niektórymi miastami

-Baliwowie

Funkcja kontrolna prewotow Urząd ten nigdy nie został sfeudalizowany

Baliw miał uprawnienia w zakresie administracji (kontrolowal targi, nadzorował budowle, rozpowszechniał decyzje króla), podatkow( nadzorował działalność prewotów, gromadził dochody państwa na szczeblu okregu), wojskowości (zwoływał pospolite ruszenie, kontrolował fortyfikacje), sadownictwa

-dualizm administracji skarbowej: Stany Generalne i Stany prowincjonalne miały własne służby skarbowe, na szczeblu lokalnym ten dualizm przetrwał do XVIII w.

6. Sadownictwo -formalnie władzą sądową sprawowal król -w dobrach lennych :wymiar sprawiedliwości w rękach królewskich wasali- sadownictwo senioralne, a w sprawach dla państwa najważniejszych (no. Bunty, fałszerstwo monet) właściwy był sad królewski Od XIII w. upowszechniła się apelacja od wyroków sadów senioralnych do sądów królewskich

Ustrój państwa angielskiego do schyłku XV wieku

1. Uwagi wstępne -po wycofaniu się rzymskich legionów z Bretanii w V w., powstało tam kilkanaście państw plemiennych, które nieustannie walczyły ze sobą, w rezultacie ich liczba zmniejszyła się do 7

- w początkach XI w. państwo angielskie zostało podbite przez króla duńskiego- Kanuta Wielkiego, panowanie duńskie przyczyniło się do utrzymania jednolitości państwa -1066 r. uznaje się za początek państwa anglonormandzkiego, Wilhelm (książę Normandii) w bitwie pod Hastings pokonał Herolda - konflikt francusko-angielski, gdyż książę Normandii był lennikiem króla Francji, a także fakt, ze posiadlosci króla Anglii na terenie Francji były większe niż domena królów Francji, wielowiekowe konflikty zakończone w XV w. porażką Anglikow i całkowitym wypchnięciem ich z kontynentu - 1485r. koniec krwawej wojny Dwóch Róż, tron dostał się w ręce Tudorów, Anglia weszła w okres szybkiego rozwoju gospodarczego i ekspansji terutorialnej 2. Władza królewska A. Podstawy władzy królewskiej do XIII w. -silna władza królewska do XII w. -władza Wilhelma i jego następców miała podstawy patrymonialne -budowa systemu lennego różniącego się od europejskiego- król jako zwierzchnik wszystkich wasali -niedopuszczenie do feudalizacji urzędów, kontrola nad zarządem lokalnym i sądownictwem w rękach króla -sprawny system skarbowy i podatkowy- zapewniały podstawy mocnej władzy królewskiej - król jako najwyższy sędzia (praktyczny monopol w zakresie wymiaru sprawiedliwości) -nieliczne przypadki nadawania przywilejów sądowych, a od XII w. w ogóle nie wydawano - duży autorytet sądownictwa królewskiego - król jako prawodawca, od XII w. także Parlament B. Ograniczenie władzy królewskiej w XIII-XV w. - osłabienie władzy królewskiej, bo baronowie normandzcy czuli się już pewnie na terenie Anglii, a także nastapil proces ich asymilacji z możnowładztwem anglosaskie, więc silna władza króla przestała być im potrzebna -porażki królów w konfliktach z Francja budziły niechęć -1215 r. wydanie Wielkiej Karty Swobód, która ograniczała swobodę władzy królewskiej, nakładała obowiązek uzgadniania wielu decyzji z baronami w Radzie Królewskiej wprowadzała zakaz egzekwowania pomocy lennej, ograniczała istotnie pobór fines and amercinents, dawała prawo do oporu – ograniczenia władzy królewskiej na rzecz baronow - powstanie Parlamentu który przejął część władzy królewskiej, król zachował w Parlamencie szczególna pozycje - król zachował także: prawo nominowania najwyższych urzędów, kierownictwo administracją, własne żródła dochodów i możliwość swobodnedo dysponowania nimi

C. Zasady sukcesji - dziedziczenie tronu, system kognatyczny ( dopuszczenie kobiet do tronu, w przypadku braku męskich potomkow w linii prostej) - od 1301 r. następca tronu nosił tytuł księcia Walii

3. Parlament A. Powstanie Parlamentu - wywodzi się z Rady królewskiej - za datę powstania uważa się rok 1265, bo po raz pierwszy w obradach uczestniczyli obok baronow i rycerstwa, mieszczenie - Wielka Karta Wolnościfundament angielskiego ustroju parlamentarnego, niepisana konstytucja angielska, przywilej stanowy baronowie byli głównymi beneficjentami Karty - walka o stosownie przepisów Wielkiej karty (baronowie vs. Krol) daje początek parlamentu

B. Skład Parlamentu -1295 tzw. „wzorowy parlament”- jego skład przypomina póżniejszy parlament -w XIV w. definitywny podział na dwie Izby: 



Izba Lordów- Izba Wyższa Wywodziła się wprost z Curia Regis W jej skład wchodzili: arcybiskupi, biskupi, opaci, lordowie Anglii Liczba jej członków ulegała stałemu powiększaniu Izba Gmin- Izba Niższa Grupowała przedstawicieli miast i hrabstw Miasta i hrabstwa wysyłały na obrady po 2 przedstawicieli (posłów) Przedstawicielem hrabstwa mógł być tylko szlachcic+ wysoki cenzus majątkowy Przedstawiciele miast wysoki cenzus majątkowy Od XV w. idea wolnego mandatu- poseł głosuje wg swobodnego uznanie

C. Uprawnienia Parlamentu - pierwotnie tylko podatkowe, następnie kompetencje ustawodawcze i sadownicze obu izb -od XIII w. nie można było bez zgody parlamentu nakładać podatków bezpośrednich -od XV w. Parlament miał możliwość samodzielnego inicjowania procedury legislacyjnej - w dziedzinie sądownictwa wiodąca rola Izby Lordów, funkcja sądu najwyższego, zachowała wyłączne prawo sądzenia parów Anglii (tak, tak, w tekście jest parów nie panów;/) 4. Organy centralne państwa -najważniejszą rolę wśród dygnitarzy królewskich miał kanclerz: Nadzór nad pieczęcią Kierował kancelarią króla Przewodniczył sądowi kanclerskiemu -obok kanclerza ważnymi urzędnikami byli: cześnik, komornik, konetabla -do XIII w. wielki justycjariusz, potem jego urząd zlikwidowano

-urzędnicy nadworni stanowili Radę Królewska, która była częścią Kurii Królewskiej - z Kurii Królewskiej wyodrębniły się bardziej wyspecjalizowane służby:  Służba fiskalna (XIIw.)  Sąd Spraw Pospolitych (zajmował się sprawami cywilnymi)  Sąd Ławy Królewskiej (zajmował się sprawami karnymi, razem z Sądem Exchequere były zwane sądami westmirskimi)  Rada Ściślejsza (centralny organ zarządy państwem) - eksperyment lancasterski- próba rozciągnięcia kontroli Parlamentu nad bieżącą działalność służb królewskich, nie trwał długo 5. Zarząd lokalny -elementy samorządowe -wicehrabia, zw. Szeryfem urzędnik króla, który w jego imieniu sprawował władzę  mianowany przez króla  początkowo bardzo szerokie kompetencje w zakresie sądownictwa, skarbowości, wojskowości, spraw policyjno-porządkowych -od XV w. szeryf- przedstawiciel króla i jednocześnie miejscowej szlachty - sędziowie pokoju wywodzili się z wprowadzonych w XII w. strażników pokoju  od XIV w. samodzielny urząd sędziego pokoju  w ich rękach niemal cala administracja hrabstwa  8 sędziów do każdego hrabstwa - od 1285 r. obowiązek służby wojskowej ciążył na wszystkich wolnych mieszkańcach hrabstwa w wieku 1560 lat -mer- stał na czele władz miejskich, pochodził z wyborów

6. Sądownictwo - dominująca rola sądów królewskich -Statut Westmirski wyd. w 1295r. określał:  Na szczeblu centralnym funkcjonowało 5 sądów : Izba Lordów ( jako sąd apelacyjny i sąd dla parów Anglii) Sąd Ławy królewskiej ( ds. karnych) Sąd Exchequere (sprawy skarbowe) Sad kanclerski (orzekał na podstawie zasady słuszności) Na szczeblu lokalnym: Wymiar sprawiedliwości sprawowali delegowani sędziowie koronni- objeżdżali okręgi i orzekali w sprawach cywilnych i karnych 

- przedstawiciele ludu w postaci ławy przysięgłych- wybierani spośród zamożnych posiadaczy ziemskich

-do XVI w. wykształciły się dwie formy: ława orzekająca ds. karnych rozstrzygająca o winie oskarżonego oraz ława ds. cywilnych ustalająca stan faktyczny . Oprócz tego funkcjonowała tzw. wielka ław, która decydowała o postawieniu w stan oskarżenia

Życzę owocnej nauki :* Ustrój I Rzeszy Niemieckiej (od początku X w. do roku 1806)

1. Uwagi wstępne - Państwo Niemieckie ukształtowało się na terenach przypadających Ludwikowi Niemieckiemu (w wyniku traktatu z Verdun- 843r.) - Potem w jego granicach znalazła się także dzisiejsza Belgia, Holandia, część Alzacji i Lotaryngii, prawie cała Szwajcaria.

- Do XII w. państwem rządzili

przedstawiciele dynastii: saskiej, salickiej i szwabskiej. odtąd dostają ją wszyscy władcy niemieccy.

- 962r.- Otton I otrzymuje koronę cesarską,

- 1250-1273r.- wielkie bezkrólewie, -1273- pierwszy król po

bezkrólewiu- Rudolf Habsburg - od XII w.- rosła liczba władztw terytorialnych niezależnych od cesarza - 1648- pokój westfalski sankcjonujący całkowite rozbicie Rzeszy

- Organy

wspólne Rzeszy: • Cesarz • Sejm Rzeszy-Organy • Sąd Kameralny Rzeszy (pełnił też rolę sądu najwyższego w sprawach cywilnych - Najważniejsze władztwa terytorialne: Austria, Saksonia, Brandenburgia. 2. Władza królewska - Władza elekcyjna po wygaśnięciu dynastii Karolingów, zbliżona do desygnacji (uznawano prawo rodziny do tronu) - Próby określenia reguł elekcji:

• wybór króla przez 7 najważniejszych feudałów (Zwierciadło Saskie) • elekcyjność tronu • uniezależnienie objęcia pełnej władzy od zgody papieża (ustawa Licet Iuris z 1338r.) - 1356- wydanie Złotej Bulli przez cesarza Karola IV. Określała ostateczne zasady elekcji: • ustanawiała 7 elektorów zwanych książętami- elektorami (król czeski, książę saski, margrabia brandenburski, palatyn Renu, arcybiskupi Moguncji, Kolonii i Trewiru) • wybór dokonywany zwykłą większością głosów we Frankfurcie nad Menem • zgromadzeniu przewodniczył arcybiskup Moguncji Złota Bulla utrzymała się w mocy do końca I Rzeszy. - Uprawnienia króla: • najwyższy wódz i sędzia • zwierzchnictwo lenne nad całą struktura lenną • posiadał własne dobra rodowe i regalia (prawo bicia monety, pobieranie opłat targowych, celnych, regale górnicze itd.) • ogłaszanie landfrydów, czyli pokojów ziemskich. - 1519- elekcja Karola V, początek kapitulacji wyborczych (coś w stylu pacta conventa) ograniczenie władzy królewskiej 3. Zarząd centralny i lokalny - Zarząd centralny sprawowany przez urzędników nadwornych (kanclerz, cześnik, marszałek, palatyn) Urzędy te uległy feudalizacji, więc powoływano nowe urzędy nadworne. - XIV w.- powstanie Rady Nadwornej składającej się z nowych urzędników nadwornych (kanclerz nadworny, ochmistrz, radcowie, sekretarze). Kancelaria królewska wędrowała razem z władcą. Po okresie wielkiego bezkrólewia urzędowała w Wiedniu, potem Monachium i Pradze - 1495- utworzenie Sądu Kameralnego w Rzeszy - XII w.- feudalizacja zarządu lokalnego i urzędu palatyna, pogłębiająca się decentralizacja 4. Sejm Rzeszy - Hoftag- organ centralny- zjazd wasali króla: • o jego składzie decydował władca • od końca XII w. uczestniczą w nim wszyscy książęta Rzeszy (mogą wysyłać przedstawicieli) • od drugiej poł. XIII w. uczestniczą też przedstawiciele miast cesarskich • od wydania Złotej Bulli (1356) podział na książąt- elektorów i pozostałych - XV w.- początek Sejmu Rzeszy (Reichstag), kolegia: • książąt-elektorów •pozostałych książąt Rzeszy (książęta świeccy i duchowni z głosami wirylnymi- 94, panowie Rzeszy; hrabiowie, prałaci-141, mieli 6 głosów.)

• miast cesarskich- 51 (dzieliło się na ławę reńską szwabską) - Deputacja- działała w przerwie między sesjami Sejmu, uprawniona do podejmowania uchwał -1663- początek funkcjonowania Sejmu Rzeszy jako Sejmu nieustającego z siedzibą w Ratyzbonie (posłowie poszczególnych władców terytorialnych) - reces cesarski- uchwały podjęte za zgodą wszystkich trzech kolegiów i po akceptacji przez cesarza - wolni rycerze- ich bezpośrednim zwierzchnikiem był cesarz, ale nie zasiadali w Sejmie Rzeszy - Sejm Rzeszy miał charakter federalistyczny, nie reprezentował poszczególnych stanów społecznych, ale terytoria Rzeszy -Uprawnienia Hoftagu: • początkowo tylko organ doradczy • po utraceniu charakteru zjazdu wasali wyrażał zgodę na podjęcie przez króla wyprawy do Rzymu na koronację, powołanie książąt Rzeszy na wyprawę wojenną, nałożenie ogólnopaństwowych podatków • nie miał uprawnień ustawodawczych (rola doradcza) -Uprawnienia Reichstagu: • ustawodawstwo w sprawach rzeszy-Organy • decyzje o wojnie i pokoju • zawieranie traktatów międzynarodowych • uchwalanie podatków • sprawy wojska 5. Sąd Kameralny Rzeszy - 1495- powołanie Sądu Kameralnego - Kompetencje: • rozpatrywanie w pierwszej instancji spraw między : ◊ władcami terytorialnymi ◊ poddanymi różnych władców ◊ w zakresie skarg o charakterze cywilno-prawnym przeciwko władcom terytorialnym • rozpoznawanie apelacji od wyroków sądów władców terytorialnych (jeżeli wartość przedmiotu sporu przekraczała 400 talarów) - Skład: • od 16 do 50 asesorów powoływanych przez cesarza z listy przygotowanej przez stany • połowa asesorów miała być pochodzenia szlacheckiego, a połowa legitymować się doktoratem z prawa - Sąd Kameralny posługiwał się ustawami Rzeszy i prawem rzymskim- przyczynił się do recepcji

prawa rzymskiego w Niemczech. 6. Ustrój władztw terytorialnych - Koniec XII w.- usamodzielnienie się władztw terytorialnych B. Zakres władzy książąt terytorialnych: - Przywileje władców terytorialnych- cesarz z rzekł się niektórych regaliów na terenach księstw i prawa zakładania miast na ich terenie: • 1220- dla książąt duchownych • 1223- dla wszystkich książąt Rzeszy Mogli sprawować najwyższe sądownictwo. - Przywileje książąt- elektorów (Złota Bulla): • de non appellando- zakaz apelacji do sądu cesarskiego • de non evocando- zakaz wywoływania spraw przed sąd cesarski • cesarz zrzekł się na rzecz elektorów wszystkich regaliów • zagwarantował dziedziczenie godności elektorskich w linii męskiej i niepodzielność terytoriów elektorskich - 1555- pełna swoboda w wyborze religii dla władców terytorialnych (pokój augsburski) - 1648- książęta Rzeszy uzyskali pełną samodzielność (pokój westfalski) ale zakaz prowadzenia polityki godzącej w interes cesarz, pokój i porządek C. Zarząd centralny i lokalny: - Władcy terytorialni: • własne organy centralne (rada nadworna z kanclerzem i ochmistrzem) • własny zarząd swoich włości (specjalni urzędnicy- amtmanner) - Miasta krajowe posiadały własne organy D. Sejmy krajowe - landtagi- sejmy krajowe (przedstawiciele szlachty, duchowieństwa, reprezentanci miast sporadycznie wolni chłopi) - uchwały na zasadzie zgody wszystkich stanów - Kompetencje landtagów: • finansowe (uchwalanie podatków) • wyrażanie zgody na ogłoszenie nowych praw przez księcia albo doradzanie mu i składanie petycji • wyrażanie zgody na prowadzenie wojny • wpływ na obsadę głównych urzędów w księstwie

Ustrój Rusi Kijowskiej i Rosji do połowy XVII wieku

1. Uwagi wstępne - 988- przyjęcie przez księcia Włodzimierza Wielkiego chrztu w obrządku bizantyjskim - 1054- Ruś Kijowska ostatecznie w kręgu religii prawosławnej - koniec VIII w.- powstanie państwa - Ruryk- założyciel rządzącej dynastii - 879- 912- Oleg, pierwszy historyczny władca Rusi - XII- XIII w.- próby zjednoczenia ziem (częściowe zjednoczenie za panowania Włodzimierza Monomacha - 1223- klęska w bitwie pod Kałką, zwierzchnictwo mongolskie: • zobowiązanie władców lokalnych do pilnowania lojalności i zbierania trybutu • jarłyk- rozporządzenie dla władców podbitych ziem (zwierzchnictwo nad książętami ruskimi) dostał się w ręce książąt włodzimierskich • dominacja 4 księstw: twerskiego, riazańskiego, włodzimierskiego i moskiewskiego • 1323- książę moskiewski Iwan Kalita obejmuje księstwo włodzimierskie i związany z nim jarłyk (ośrodkiem integrującym staje się Księstwo Moskiewskie • Moskwa staje się metropolią Kościoła prawosławnego • 1380- zwycięstwo nad Mongołami w bitwie na Kulikowym Polu • 1480- Iwan III Srogi przestaje płacić trybut (uwolnienie od zwierzchnictwa mongolskiego - Zjednoczenie ziem: • 1478- wcielenie Nowogrodu do państwa moskiewskiego • 1483- Twer • 1510- Psków - 1569- wcielenie części ziem do Rzeczpospolitej Obojga Narodów (wcześniej znalazła się pod panowaniem Wielkiego Księstwa Litewskiego 2. Władza książęca - Władza książęca miała charakter patrymonialny (Księstwo traktow...