Zobowiązania skrypt Radwański PDF

Preview

Summary

Prawo cywilne zobowiązania- część ogólna1ści wstępnePrzepisy części ogólnej zobowiązań regulują stosunki majątkowe typu względnego, a więc prawa podmiotowe, ( wierzytelności) skuteczne wobec określonych indywidualnie podmiotów. Ich funkcja to regulacja obrotu pieniędzmi, dobrami i usługami, oraz och...

Description

Prawo cywilne zobowiązania- część ogólna 1.Wiadomości wstępne Przepisy części ogólnej zobowiązań regulują stosunki majątkowe typu względnego, a więc prawa podmiotowe, ( wierzytelności) skuteczne wobec określonych indywidualnie podmiotów. Ich funkcja to regulacja obrotu pieniędzmi, dobrami i usługami, oraz ochrona podmiotów przed uszczerbkami majątkowymi. Dominuje tutaj funkcja dynamiczna nad statyczną. Kilka dat: 1933-powstanie kodeksu zobowiązań a rok później handlowego-obowiązywały z nielicznymi wyjątkami aż do 31.XII.1964KC;2001-kodeks spółek handlowych.

A)Przedsiębiorca a konsument Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Ochronny reżim konsumenta jest sprzężony z obowiązkami przedsiębiorcy, który występuje w roli drugiej strony stosunku cywilnoprawnego. Chodzi tu o zrekompensowanie mniejszej wiedzy konsumenta o przedmiocie zobowiązania i jego treści w porównaniu z profesjonalistą jakim jest zawsze przedsiębiorca oraz o zniwelowanie skutków zaskoczenia wywołanych nieoczekiwaną często przez konsumenta w danym miejscu i czasie propozycją przedsiębiorcy do zawarcia umowy.

B)Zobowiązanie Zobowiązanie jest to rodzaj stosunku cywilnoprawnego o swoistych cechach wskazanych w odpowiednich normach prawa zobowiązań. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu. Podmiot uprawniony-wierzyciel np. obdarowany ,potrącony przez samochód, pożyczkodawca; podmiot zobowiązany-dłużnik. Świadczenie-przedmiot zobowiązania-wskazane treścią zobowiązania zachowanie się dłużnika na rzecz wierzyciela Osoby stosunku nie muszą być znane już w chwili powstania zobowiązania choć najczęściej tak jest. W zobowiązaniach wynikających z umów wzajemnych strony najczęściej występują w 2 rolach, jako wierzyciel i dłużnik zarazem np. sprzedaż. Wierzytelność- prawo podmiotowe przysługujące wierzycielowi, służy ono podmiotowi do zaspokojenia jego interesów, nie mogą być one sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Wierzytelność jest prawem podmiotowym względnym. Kieruje się ona bowiem przeciwko indywidualnie oznaczonej osobie jaką jest dłużnik i tylko przez niego może być naruszona . Roszczenie-jeżeli podmiot zobowiązany, został już w momencie powstania zobowiązania zindywidualizowany a należne świadczenie jest już od samego początku dostatecznie ściśle oznaczone, wówczas wierzytelność przyjmuje postać roszczenia (uprawnienia podmiotowo i przedmiotowo skonkretyzowanego). Każda wierzytelność prowadzi do powstania roszczenia, najpóźniej w chwili świadczenia. Wierzyciel posiada uprawnienia kształtujące na mocy których ma on kompetencje do zniesienia lub zakończenia lub zmiany stosunku zobowiązaniowego przez jednostronną czynność prawną. Np.672,491,365.Obok nich wierzyciel posiada uprawnienia główne i uboczne. Uprawnienia główne służą realizacji podstawowego interesu wierzyciela i polegają na wykonaniu pierwotnego świadczenia lub na spełnieniu świadczenia odszkodowawczego, a uprawnienia uboczne przygotowują lub uzupełniają świadczenie główne i nie mogą istnieć bez uprawnienia głównego np. odsetki, prawo zatrzymania.

C)Dług

Korelatem wierzytelności jest dług rozumiany jako zespół obowiązków dłużnika. Zobowiązanie gaśnie gdy wierzyciel został zaspokojony nie tylko przez dłużnika ale przez osobę trzecią, albo gdy spośród kilku dłużników zobowiązanych z różnych lub tych samych tytułów prawnych, jeden wykonał świadczenie. Rozszerzenie skuteczności wierzytelności poza ścisły stosunek względy łączący wierzyciela z dłużnikiem. Ochrona interesów wierzyciela: 1. Skarga paulińska-ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika 527-534; 2.Instytucja art. 59; 3.Rozszerzona ochrona wierzyciela na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych Np. 415; 4.Zobowiązania realne i niektóre sprzężone z wierzytelnością prawa bezwzględne. Zobowiązania realne to tylko te które przewiduje ustawa, np. najem , dzierżawa, odkup, pierwokup, dożywocie, timesharing, roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości i inne roszczenia określone w ustawie.

E)Dług a odpowiedzialność Dług polega na powinności spełnienia określonego świadczenia na rzecz wierzyciela. Odpowiedzialność to dopuszczalność stosowania przymusu, sankcji realizowanego przez organy państwowe na podstawie orzeczenia sądowego lub innego organu.

Dłużnik ponosi odpowiedzialność w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania . Wierzyciel może żądać naprawienia wynikłej stąd szkody. System prawny jak wiemy przewiduje rozmaite sposoby przymusowego zaspokojenia interesu wierzyciela. 1)Odpowiedzialność osobista-co do zasady dłużnik i tylko dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem jaki ma w chwili prowadzenia egzekucji.

F)2)Zobowiązania niezupełne-naturalne Zobowiązania te polegają na tym że dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za swój dług. Chodzi tu o zobowiązania w rozumieniu prawnym. Ich głównymi cechami są niezaskarżalność i brak obowiązku zwrotu świadczenia wykonanego. Brak co do nich przepisów ogólnych w polskim prawie. Należą do nich zobowiązania w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu 117.2 zd.1 i 411.pkt3 , a także wynikające z gier art.413. (Dopuszczalność potrącenia , uznania, odnowienia i żądania odszkodowania).

G)3)4)Ograniczona odpowiedzialność osobista Odstępstwo od zasady pełnej odpowiedzialności majątkowej. Występuje ona w dwóch postaciach, pierwsza polega na tym że dłużnik odpowiada określoną częścią swojego majątku, wyodrębnioną według wskazanych w ustawie kryteriów. Ograniczenie odnosi się do kwestii cum virbus patrimonii (czym dłużnik odpowiada). Np.1030 lub 41.KRO. Drugi sposób polega na wskazaniu maksymalnej wartości jaka może być uzyskana z majątku osoby odpowiedzialnej tu w przeciwieństwie do pierwszego sposobu wartości tej można dochodzić z całego majątku dłużnika , płaszczyzna pro virbus patrimonii- za co dłużnik odpowiada. Wysokość długu może być inna niż wysokość odpowiedzialności. Art. 1031.2 i 54(4)

H)5)Odpowiedzialność rzeczowa Wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z wartości, jaką stanowi indywidualnie oznaczona rzecz. Odpowiedzialność tę ponosi każdoczesny właściciel rzeczy którym nie musi być dłużnik. Np. .zastaw, hipoteka, dożywocie.

I)Powstanie stosunku zobowiązaniowego

Czynności prawne poprzez które może powstać stosunek zobowiązaniowy-Umowa, jednostronne czynności prawne (919921 i 968) 2)Zdarzenie cywilnoprawne-Akt administracyjny o skutkach bezpośrednich, bez dokonania czynności prawnej powoduje powstanie , zmianę lub zgaśnięcie stosunku cywilnoprawnego, natomiast o skutkach pośrednich stanowią konieczną przesłankę dokonania czynności prawnej. Np. .pozwolenie na sprzedaż nieruchomości cudzoziemcowi-najpierw decyzja administracyjna, później sprzedaż. 3)Konstytutywne orzeczenia sądów art.64, 390.2 itd. 4)Inne zdarzenia-czyny niedozwolone 414-449 i bezpodstawne wzbogacenie 405-414. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia 752-757

2.Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika-Skarga Pauliańska A)Roszczenia pauliańskie 527-534

Występują w przypadku nielojalnego zachowania się dłużnika przez doprowadzenie się do stanu niewypłacalności w następstwie czynności dokonanych na korzyść osoby trzeciej. Zastosowanie skargi paulińskiej prowadzi do orzeczenia względnej bezskuteczności czynności prawnej, dokonywanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela, podobnie jak w przypadku art. 59 który reguluje m.in. przypadki gdy wierzytelność opiewa na realne wykonanie jakiegoś zindywidualizowanego świadczenia, w szczególności polegającego na wydaniu określonej rzeczy. Pokrzywdzony wierzyciel może w obydwu przypadkach żądać zaspokojenia bezpośrednio od osoby trzeciej. Przesłanki ochrony pauliańskiej -Wierzytelność musi być zaskarżalna, acz nie musi być już wymagalna, mówiąc krócej nie podlegają skardze pauliańskiej zobowiązania niezupełne. -Ochronie podlegają tylko wierzytelności pieniężne w szerokim tego słowa znaczeniu, a także wierzytelności publicznoprawne. Skarga pauliańska chroni wierzyciela wyłącznie przed skutkami czynności prawnej dłużnika, którą może być umowa oraz jednostronna czynność prawna np. zrzeczenie. Osobą dokonującą czynności prawnej powinien być dłużnik, jeden z dłużników solidarnych, lub poręczyciel. Czynność prawna dłużnika musi być dokonana z pokrzywdzeniem dla wierzyciela. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Niewypłacalnośćwystarczy że egzekucja okazała się nieskuteczna do części majątku dłużnika (SN). Istotna jest także świadomość pokrzywdzenia wierzyciela. Jednak Art. 529. Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Konieczna jest korzyść osoby trzeciej i w przypadku odpłatnej korzyści majątkowej jej wiedza lub co najmniej przy zachowaniu należytej staranności to iż mogła się dowiedzieć że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Chodzi tu o połączenie kategorii złej lub dobrej wiary z powinnym zachowaniem jakie oczekuje się od osoby działającej (SN). Domniemanie-domniemywa się że osoba będąca w bliskim stosunku z dłużnikiem (oraz przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych) wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

B)Zaskarżenie czynności i jego skutki Jeżeli spełnione zostaną omówione wyżej przesłanki wierzyciel może żądać aby sąd uznał za bezskuteczną względem niego czynność dłużnika. Może zrobić to na dwa sposoby 1)wytoczenie stosownego powództwa 2)przez podniesienie zarzutu procesowego w toczącej się przeciwko niemu sprawie z powództwa osoby trzeciej. KPC. Art. 841. § 1. Osoba trzecia może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa. Legitymowanym biernie tzn. osobą przeciwko której kieruje się powództwo wierzyciela jest osoba trzecia odnosząca korzyść z czynności zawartej z dłużnikiem. Przy dziedziczeniu legitymowanym biernie jest następca dłużnika pod tytułem ogólnym. Ponad to w wypadku gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne. Wierzyciel może skorzystać z roszczeń pauliańskich w terminie 5 lat od daty dokonania czynności, jest to termin zawity.

C) Względna bezskuteczność Względna bezskuteczność polega na tym że wierzyciel uzyskuje uprawnienia do zaspokojenia się z przedmiotów należących do osoby trzeciej, z którą nie łączył go żaden stosunek prawny. Wierzyciel może dochodzić w drodze egzekucji zaspokojenia tylko z przedmiotów majątkowych osoby trzeciej które w skutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły. Jeżeli przedmiotem są rzeczy zamienne lub pieniądze to egzekucja może odbyć się całego majątku osoby trzeciej. Uprawnienie wierzyciela względem osoby trzeciej jest w szczególny sposób uprzywilejowane ponieważ może być realizowane z pierwszeństwem przed innymi jej wierzycielami. Jeżeli jest kilku wierzycieli to pierwszeństwo przysługuje im w równym stopniu. Osoba trzecia może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika Orzeczenie pauliańskie ma charakter konstytutywny. Instytucje podobne do skargi pauliańskiej to 916, 1024- modyfikacje 527 ; 59-nie ma na celu ochrony wierzyciela przed niewypłacalnością dłużnika lecz zmierza do zapewnienia mu realnego wykonania zobowiązania.

3.Świadczenie A)Świadczenie Świadczenie to zachowanie dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesom wierzyciela. Nie musi być połączone z wolą człowieka, nie musi być intencji. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu. W momencie powstania zobowiązania treść świadczenia albo powinna być już określona, albo co najmniej powinny być ustalone niezawodne sposoby pozwalające treść tą ustalić art. 56. Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów . Metody ustalania podstaw do określenia przyszłych świadczeń- obiektywna, zobiektywizowana, subiektywna. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna Świadczenia w zobowiązaniach rezultatu- polegają na osiągnięciu z góry określonego efektu w świecie zjawisk zewnętrznych, świadczenia dania czegoś –sprzedaż, umowa o dzieło, zaniechania. Świadczenia w zobowiązaniach starannego działania - znajdują wyraz w działalności odpowiednio tylko ukierunkowanej, przy czym dłużnik nie ma obowiązku osiągnąć wskazanego celu, Np. działania lekarza, adwokata, nauczyciela.

B)Rodzaje Świadczeń 1)Świadczenia w zobowiązaniu przemiennym. W zobowiązaniach przemiennych-świadczenie nie jest ściśle określone w chwili powstania zobowiązania. Art. 365. § 1. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń (zobowiązanie przemienne), wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba że z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub osoba trzecia. § 2. Wyboru dokonuje się przez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Jeżeli uprawnionym do wyboru jest dłużnik, może on dokonać wyboru także przez spełnienie świadczenia. § 3. Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru tego nie dokona, druga strona może jej wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu uprawnienie do dokonania wyboru przechodzi na stronę drugą. Przy niemożliwości następczej za którą dłużnik odpowiada, miejsce świadczenia pierwotnego zastępuje odszkodowanie art. 471, 493; Art. 475. § 1. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa. 2)Zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym –Facultas alternativa –opiewa ono od samego początku na jedno świadczenie z tym tylko zastrzeżeniem że dłużnik może spełnić inne świadczenie, co także powoduje wykonanie i wygaśnięcie zobowiązania- powstaje z umowy lub z przepisów prawa np. 897; 391 ;897; 938 ;974; 100.3. Co ważne w odróżnieniu od świadczenia ze zobowiązaniem przemiennym pierwotna niemożliwość świadczenia zasadniczego zawsze powoduje nieważność zobowiązania., chociażby świadczenie zastępcze, objęte upoważnieniem przemiennym było możliwe. 3)Świadczenia łączne-Istnieje możliwość łączenia świadczeń- występuje kilka świadczeń po stronie długu

4)Świadczenia uboczne- funkcjonują obok świadczeń głównych. Tylko spełnienie świadczeń głównych zaspokaja wierzyciela. Uboczne wspomagają jedynie realizacje świadczenia ubocznego lub je uzupełniają. Np. Przedstawienie spisu masy majątkowej, 459 , Złożenie rachunku z zarządu 460.1 -208; 875; 753.2; Danie zabezpieczenia 269, 364, odsetki. 5)Świadczenia jednorazowe 6)Świadczenia okresowe-czynności powtarzając się cyklicznie-renta, najem; 7)Świadczenia ciągłe- Np. mogą mieć charakter zaniechania lub działania – Np. pracy, usług. Mogą być na czas oznaczony i bezterminowo. Art. 3651. Zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu. Wypowiedzenie (ex nunc) nie odstąpienie (ex tunc). Niedopuszczalne są wieczyste zobowiązania. 365 Jest normą bezwzględnie wiążącą . Postanowienia czynności prawnej z nią sprzeczne są bezwzględnie nieważne art. 58.1 co może doprowadzić do uznania nawet całej czynności prawnej za nieważną 58.3. 8)Świadczenia podzielne 9)Świadczenia niepodzielne- Świadczenie niepodzielne charakteryzuje się tym że nie można wykonać go częściowo bez istotnej zmiany jego przedmiotu lub wartości np. dostarczenie pary rękawiczek, albo brylantu, natomiast podzielnym jest np. zapłata sumy pieniężnej-zależy od przedmiotu świadczenia i od jego celu. Zaniechanie dłużnika uznaje się za świadczenie niepodzielne. 10)Świadczenia oznaczone co do tożsamości 11)Świadczenia oznaczone co do gatunku –podział ten ma zastosowanie do świadczeń których przedmiotem są rzeczy155;357;478;498.1;557.2;561. Świadczenie oznaczone co do tożsamości ma za przedmiot rzecz indywidualnie oznaczoną, natomiast w świadczeniu oznaczonym co do gatunku, rzecz oznaczona jest co do cech rodzajowych. Świadczenie oznaczone co do gatunku wymaga dodatkowo konkretyzacji. Art. 357. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości.

4. Świadczenia pieniężne i odsetki A)Pieniądz Pieniądz jest to powszechny znak miary odniesiony do swoistych obiektów jakimi są dobra lub usługi występujące w obrocie gospodarczym. Pieniądz spełnia różnorakie funkcje, ale główne to: 1)służy do określania wartości ekonomicznej dóbr i usług 2) Pełni funkcje nośnika wartości –ten kto ma pieniądz dysponuje określoną władzą majątkową. W konsekwencji tych dwóch podstawowych funkcji pieniądz posiada funkcje: 1) powszechnego środka wymiany dóbr i usług, co niepomiernie ułatwia obrót gospodarczy 2)funkcje akumulacji wartości ekonomicznych 3) funkcje płatniczą polegającą na zaspokajaniu interesów wierzyciela, czyli funkcje umarzania wierzytelności. Pieniądz a znak pieniężny to dwie różne rzeczy- znak pieniężny to przedmiot materialny, czyli banknot lub moneta NBP . Pieniądz elektroniczny-wartość pieniężna która stanowi elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych. Prawnym powszechnym środkiem płatniczym na terenie RP jest złoty którego wartość równa jest stu groszom.

B)Świadczenie pieniężne

Świadczenie pieniężne-polega na przekazaniu z majątku dłużnika do majątku wierzyciela określonej wartości majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych, czyli sumy pieniężnej. Zobowiązanie pieniężne-zobowiązanie którego przedmiotem jest świadczenie pieniężne - nie stosuje się 357.

C)Walutowość- zasada jednowalutowości

Walutowość-Art. 358. § 1.Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim. Zmierza ona do ochrony pieniądza polskiego, przeciwdziałając wypieraniu go przez inne waluty. Wyjątek wprowadza prawo dewizowe. Zasada walutowości zachowuje znaczenie wyłącznie w krajowym obrocie dwustronnie profesjonalnym. Przepisy pozwalają stronom swobodnie uzgodnić wyrażenie i spełnienie zobowiązania w walucie wymienialnej, w obrocie za granicą, między osobami fizycznymi, o ile czynność nie jest związana z prowadzeniem działalności gospodarczej, w obrocie z konsumentami. Ograniczeń wynikających z zasady walutowości nie stosuje się gdy ustalenie należności dokonywane jest przez organ władzy publicznej podejmujący czynności w postępowaniu karnym, cywilnym lub administracyjnym, w tym zabezpieczającym lub egzekucyjnym. Tu też odszkodowanie może być wyrażone w walucie obcej jeżeli np. powództwo wyda zagraniczna firma. Jeżeli mamy do czynienia z relacją złotego do euro to patrzymy na kurs ogłoszony przez NBP. Odsetki 481 mają być wypłacane w takiej walucie w jakiej opiewa zobowiązanie główne (SN) . Przedsiębiorcy przy transakcjach powyżej 15 tys. euro są zobowiązani dokonywać zapłaty na rachunek bankowy.

D)Nominalizm

Nominalizm-u nas to zasada-zas...