Anatomia wykład 8 - układ nerwowy cz.1; prof. Łakomy PDF

Preview

Summary

Download Anatomia wykład 8 - układ nerwowy cz.1; prof. Łakomy PDF

Description

_____________________________________ -1a)_____

_____Jana Bąkowská (I wet.stac. 2014

ANATOMIA wykład 8. UKŁAD NERWOWY (systema nervosum) podział: 1) pod względem anatomicznym: a. centralny układ nerwowy - mózgowie (cerebrum/encephalon) - rdzeń kręgowy (medulla spinalis) b. obwodowy układ nerwowy - zwoje nerwowe (ganglia) - sploty nerwowe (plexuses) - splotozwoje - nerwy (nervi)

2) pod względem fizjologicznym (czynnościowym): a. cz. ruchowa - elementy nerwowe związane z unerwieniem mm. poprzecznie prążkowanych - neurony, włókna ruchowe - nerwy ruchowe (nervi motorici) - elementy nerwowe w jądrach motorycznych (nuclei motorici)

b. cz. czuciowe - włókna nerwowe czuciowe - nerwy czuciowe (nervi sensitivi) - jądra czuciowe (nuclei sensitivi)

c. elementy parasympatyczne - neurony parasympatyczne - nerwy parasympatyczne (nervi parasymphatci) - włókna parasympatyczne - jądra parasympatyczne

d. elementy sympatyczne - neurony sympatyczne - nerwy sympatyczne (nervi sympatici) - włókna sympatyczne - jądra sympatyczne

Jana Bąkowska

e. elementy nerwowe związane ze zmysłami - wzrok, węch, smak, słuch, równowaga - np. nerwy wzrokowe: n. opticus - nerwy węchowe: nn. sensori (olphactori) - z punktu widzenia organizacji budowy anatomicznej zaliczane często są do nerwów czuciowych - zaliczamy tu niezrozumiałe dla nas zmysły zwierząt - np. w jaki sposób szukają legowiska, pszczoły czują pożytek na kwiatkach

ważne: - nerwy są częścią prawie każdego narządu w ciele - w każdym narządzie są tkanki unerwiane przez różne nerwy układu nerwowego (np. w mięśniach - zakończenia nerwowe, receptory czuciowe a jeżeli są w nich naczynia, to te naczynia (ich ściany) unerwiane są przez nerwy sympatyczne) - zrozumienie tego faktu jest bardzo ważne - pamiętać o tym , że np. kiedy pytają jakie ma neurony gruczoł ślinowy produkuje ślinę - musi mieć nerwy, które kontrolują wydzielanie, receptory itp..

główne dwa elementy układu nerwowego: a. komórki nerwowe - neurony/neurocyty b. komórki glejowe - jest ich znacznie więcej niż neuronów

Jana Bąkowska

NEURONY - komórki nerwowe/neurocyty elementy budowy neuronu: 1. Ciało komórki nerwowej (perikarion) - znajduje się w nim jądro, jąderka, cytoplazma (neuroplazma) - w cytoplazmie ziarnistości (tigroid) 2. Wypustki - są 2 rodzaje wypustek a. dendryty - może być tylko jeden, ale może ich być też wiele - te doprowadzające impuls do perikarionu tworzą włókna nerwowe/nerwy afferentne b. akson (neuryt)/ wypustka osiowa - jest tylko jeden - odprowadza impuls od perikarionu - pęczek takich włókien - włókna efferente - wypustki posiadają osłonki: a. mielinowa - włókna posiadające taką osłonkę to włókna zmielinizowane - bez osłonki mielinowej - włókna bezmielinowe - głównym budulcem są substancje pochodzenia tłuszczowego (np. sfingomieliny), nadające im biały kolor -> istota biała (substantia alba) widoczna na przekroju rdzenia - zanik mielinowej osłonki powoduje tzw. choroby demielinizacyjne (np. choroba Parkinsona) b. osłonka Shwanna - leży na zewnątrz włókna - zbudowana z charakterystycznych łuskowatopodobnych komórek

Jana Bąkowska

- komórki te mają na swoich biegunach charakterystyczne przewężenia - przewężenia Ranviera rodzaje włókien ze względu na posiadane osłonki: a. włókna mielinowe z osłonką Shwanna b. włókna mielinowe bez osłonki Shwanna c. włókna bezmielinowe z osłonką Shwanna d. włókna bezmielinowe bez osłonki Shwanna (włókna nagie) KOMÓRKI GLEJOWE - astrocyty, oligodendrocyty, komórki mikrogleju (mezoglei), komórki wyściółkowe (ependymalne), lemmocyty 1. Astrocyty a. włókniste b. protoplazmatyczne - ich wypustki z jednej strony oblepiają powierzchnie błon komórkowych neuronów łącząc się z nimi - inne wypustki przylegają w podobny sposób do naczyń włosowatych (tzw. stopki/nóżki ssące) - w ten sposób tworzą rodzaj pomostu łączącego neurony z naczyniami krwionośnymi - poprzez ten pomost astrocyty dostarczają z naczyń krwionośnych wszystkie niezbędne dla życia neuronów substancje - jednocześnie odprowadzają produkty przemiany materii - astrocyty w procesach chorobowych tworzą tzw. blizny glejowe, będące odpowiednikami blizn łącznotkankowych (niezwykle istotna rola naprawcza w stanach patologicznych) - potrafią się przekształcać w różne formy, które mają zdolność np. do usuwania resztek rozpadłych komórek do krwi - astrocyty pełnią wiele funkcji 2. Oligodendrocyty - posiadają zdolność mielinotwórczą (wytwarzają mielinę/osłonkę mielinową) - ich upośledzenie czynnościowe (np. nowotwór) wiąże się z rozpadem mieliny - inaczej nazywają się komórkami skąpowypustkowymi (ich wypustki są słabo

Jana Bąkowska

rozgałęzione) 3. Mezoglej (kom. mikrogleju) - bardzo malutkie - prawie nie mają wypustek - są porozrzucane w centralnym układzie nerwowym - żyją w „uśpieniu” i czekają na okazję, żeby się uaktywnić (stany patologiczne) - ich uaktywnienie polega na tym, że powiększają znacznie swoje wymiary i stają się makrofagami - te makrofagi posiadają zdolność pożerania, wchłaniania rozpadłych elementów tkanek, przenikają przez naczynia krwionośne transportując w sobie uprzednio pochłonięte resztki 4. Komórki ependymalne/wyściółkowe (ependymocyty) - wyścielają 4 komory mózgowia i kanał centralny rdzenia nerwowego - z reguły tworzą jedną warstwę ependymy - stanowią bardzo istotny filtr biologiczny w tzw. barierze mózg-płyn mózgowordzeniowy - przez tę barierę mogą się przedostać pewne substancje dobre lub szkodliwe - w niektórych miejscach tworzą się zgrupowania komórek ependymalnych, posiadających zdolność produkcji hormonów, np.: ciało podsklepieniowe (corpora/organon subfornicalis), ciało podspoidłowe (organon subcornisuralis?) 5. Lemnocyty - na terenie OUN znajdują się komórki, które nie nazywamy komórkami glejowymi, ale np. lemnocytami, do których należy np.: osłonka Shwanna a także (w obrębie zwojów) tzw. komórki satelitarne

Jana Bąkowska

jądra: - oprócz jądra neuronu istnieje też pojęcie jądra nerwowego JĄDRA NERWOWE (nucleus nervosus) - są to skupiska perikarionów wraz z początkowymi odcinkami ich wypustek, zgrupowanych na terenie centralnego układu nerwowego - neurony te posiadają identyczne cechy fizjologiczne

-wyróżnia się kilka rodzajów jąder: a. jądra ruchowe (nuclei motorici) - występują w niektórych obszarach rdzenia kręgowego i mózgowia - od nich odchodzą aksony unerwiające mięśnie poprzecznie prążkowane b. jądra czuciowe (nuclei sensitivi) - na terenie rdzenia kręgowego oraz mózgowia - do nich dochodzą dendryty c. jądra parasympatyczne (nuclei parasympatici) - występują tylko na terenie istoty szarej odcinka krzyżowego rdzenia kręgowego oraz w niektórych obszarach mózgowia d. jądra sympatyczne (nuclei sympatici) - nie występują na terenie mózgowia - tylko na terenie istoty szarej odcinka piersiowego i lędźwiowego rdzenia

Jana Bąkowska

kręgowego - oprócz tych 4 rodzajów jąder znajdują się też jądra związane z narządami zmysłów: jądro przedsionkowe (nucleus vestibularis) - związane z narządem równowagi jądro ślimakowe (nucleus cochlearis) - związane z narządem słuchu itd.

ZWOJE NERWOWE (ganglia) - są to skupiska perikarionów wraz z początkowymi odcinkami ich wypustek zlokalizowane w obwodowym układzie nerwowym - brak zwojów ruchowych! a. zwoje czuciowe (ganglia sensitivi) - np. na terenie korzonków grzbietowych rdzenia kręgowego b. zwoje sympatyczne (ganglia sympatici) - wśród nich wyróżnia się: - zwoje sympatyczne przykręgowe (ganglia sympatici paravertebrales) - zwoje sympatyczne leżące blisko kręgosłupa - zwoje sympatyczne przedkręgowe (ganglia sympatici prevertebrales) - zwoje leżące w dalszej odległości od kręgosłupa c. zwoje parasympatyczne (ganglia parasympatici)

istnieją też zwoje związane z narządami zmysłów - w niektórych książkach ku naszemu zaskoczeniu znajdziemy, że jądra nerwowe nie są nazywane jądrami na terenie mózgowia, tylko zwojami - to błąd! ( są JĄDRA podkorowe, podstawne itd.)

SPLOT (plexus)

Jana Bąkowska

- twór zbudowany wyłącznie z włókien nerwowych (ze skupisk włókien nerwowych), które na określonym obszarze łączą się ze sobą, wymieniając włókna nerwowe - np.: splot lędźwiowy, splot krzyżowy, splot ramienny.. - istnieją sploty okołonaczyniowe (nie wszystkie mają indywidualne nazwy) wmontowane w przydankę naczyń krwionośnych zapamiętać: SPLOTOZWOJE - znajdują się w ścianach narządów rurowatych układu pokarmowego (np. w ścianie żołądka lub jelit) - zlokalizowane są pomiędzy poszczególnymi warstwami ściany np. jelita - kiedyś nazywane błędnie splotami, np.: splot Meissnera, splot Auerbacha, splot Szabadasza - nazywane są splotozwojami, ponieważ oprócz włókien nerwowych w skład ich wchodzi mnóstwo perikarionów - jest to więc mieszanka perikarionów i ich wypustek - są zasadniczą częścią systemu autonomicznego, tzw. jelitowego układu nerwowego („mózg jelitowy”)

SYNAPSY synapsa - miejsce połączenia dwóch pochodzących z dwóch różnych źródeł elementów nerwowych - w takiej synapsie wyróżniamy część presynaptyczna i postsynaptyczna - między nimi znajduje się szczelina synaptyczna - zarówno dendryty jak i aksony posiadają rozgałęzienia - telodendrion (drzewko dendrytowe) zakończenia włókien nerwowych: 1. Synapsy aksonów - odprowadzają impuls od komórki - rozgałęzienie takiego aksonu kończy się na mięśniu poprzecznie prążkowanym (na błonach komórkowych miocytów) a. synapsa nerwowo-mięśniowa - połączenie (w tym przypadku) aksonu z włóknami mięśniowymi (komórkami mięśni poprzecznie prążkowanych - aksony należące do części ruchowej układu

Jana Bąkowska

nerwowego unerwiają wyłącznie mięśnie poprzecznie prążkowane - mięśnie gładkie unerwiane są przez układ autonomiczny (ważne żeby tego nie pomylić na egzaminie!) b. synapsa asosomatyczna - połączenie między aksonem a błoną komórkową neuronu (perikarionu) - perykariony za pomocą aksonów przekazują bezpośrednio informację do komórek nerwowych za pomocą impulsu c. sypansa aksodendrytyczna - między zakończeniem aksonu i dendrytu

2. Synapsy dendrytów a. synapsy dnedrosomatyczne - między dendrytami a błoną komórkową neuronu b. synapsy dendroaksonalne - między zakończeniem dendrytu i aksonu

3. Receptory - olbrzymia grupa należąca do zakończeń dendrytycznych - zakończenia dendrytów w różnych tkankach w różnych narządach - zakończenia te zróżnicowane są pod względem budowy morfologicznej a także wyspecjalizowane są jeśli chodzi o odbiór specyficznych ściśle określonych bodźców - dzieli się je na trzy grupy: a. eksteroreceptory - zlokalizowane w skórze, w tkance podskórnej b. proprioreceptory - zlokalizowane w mięśniach poprzecznie prążkowanych, w torebkach stawowych, ścięgnach, więzadłach i w okostnej c. interoreceptory - np. w ścianach naczyń krwionośnych, ścianach układu moczopłciowego, oddechowego, pokarmowego oraz w praktycznie wszystkich narządach istnieje jeszcze inne pojęcie receptorów!

Jana Bąkowska

- zagęszczenia, skupiska specyficznych substancji białkowych, które mają właściwości reagowania na substancje biologicznie aktywne noszące nazwę neurotransmiterów - takie receptory znajdują się w błonie postsynaptycznej - te substancje są zgrupowane w pęcherzykach synaptycznych, z których są uwalniane, znajdują się w szczelinie synaptycznej i oddziaływają na wspomniane zagęszczenia substancji białkowych zwanych receptorami w 1976 roku obowiązywało przekonanie że w jednym neuronie nie może być więcej niż jedna substancja pełniąca funkcję neurotransmitera tymi głównymi substancjami są: - noradrenalina - acetylocholina - serotonina - dopamina - kw. gammaaminokwasowy (gabba) neurony nazywane były odpowiednio według substancji, które zawierały: neurony adrenergiczne, serotoninergiczne, cholinergiczne, dopaminergiczne, gabbaergiczne wkrótce odkryto, że w jednym neuronie nie mieszczą się wyłącznie pojedyncze substancje, ale także mogą istnieć oprócz tych zasadniczych inne substancje pełniące jedną z 3 rodzajów funkcji: a. neurotransmiter b. neuromodulator - takie substancje, których działanie polega na przyspieszaniu bądź opóźnianiu uwalniania neurotransmiterów (modulują działanie neurotransmiterów) c. kotransmiter - substancje biologicznie aktywne, których istnienie warunkuje możliwość funkcjonowania właściwych neurotransmiterów - to jest bardzo ogólny podział - istnieją laboratoria zajmujące się główną grupą tych pomocniczych substancji do pomocniczych substancji należą m. in.: a. neuropeptydy - peptydy odkrywane wciąż w układzie nerwowym - na dzień dzisiejszy znamy około 80 różnych neuropeptydów - substancja P, VIP, NPY, CCA, NPYY, bombezyna - niektóre substancje neuropeptydowe mają właściwości przeciwzapalne - są też substancje pro-zapalne b. aminokwasy - mniej liczna grupa

Jana Bąkowska

c. opioidy - wewnętrzne opiaty produkowane przez organizm na terenie układu nerwowego, do których należą : endorfiny, enkefaliny, w związku z odkryciem tylu różnorodnych substancji pełniących te trzy różne role zaczęły być one teraz bardziej badane - dzięki badaniom odkryto, że te substancje odgrywają też ważne role w patologicznych zjawiskach, np. w stanach zapalenia jelit ilość tych substancji wzrasta stu lub dwustukrotnie - w takim perykarionie może znajdować się jedna główna substancja i 3-4 substancje poboczne - wzajemne oddziaływanie tych substancji dla siebie stanowi wielką zagadkę - dzięki tym badaniom w lekach stosowane są domieszki tych substancji aktywnych - te substancje aktywnie biologicznie znajdują się w szczątkowych ilościach na terenie układu nerwowego unerwiającego jakiekolwiek narządy i są trudno wykrywalne - tymczasem jeżeli chodzi o różne stany fizjologiczne i patologiczne nagle ich ilość staje się stukrotnie większa - do dnia dzisiejszego próbuje wytłumaczyć się ich znaczenie w chorobach psychicznych akupunktura - te substancje odgrywają ważną rolę - udział niektórych neuropeptydów - drażnienie receptorów

RDZEŃ KRĘGOWY (medulla spinalis)

- granicą między rdzeniem kręgowym a przedłużonym (medulla oblongata) jest komora 4. (komora otworta), która przechodzi w kanał centralny rdzenia kręgowego odcinki: - pars cervicalis medullae spinalis - pars thoracica medullae spinalis - pars lumbalis medullae spinalis - pars sacralis medullae spinalis - w pewnych miejscach rdzeń kręgowy jest „grubszy”

Jana Bąkowska

- są to miejsca, zwane zgrubieniami (intumescentio) , od których odchodzą nerwy, tworzące sploty - od tych splotów odchodzą poszczególne nerwy unerwiające przednią kończynę lewą i prawą (splot ramienny) - sploty lędźwiowy i krzyżowy - od nich odchodzą nerwy unerwiające kończynę miedniczną - koniec rdzenia kręgowego, wykształcony jest w postaci stożka rdzeniowego (conus medullaris) przechodzącego we włókno końcowe (fillum terminale) pozbawione neuronów (są to tylko pęczki włókien łącznotkankowych)

przekrój poprzeczny rdzenia kręgowego: 1. Istota szara (substantia grisea medullae spinalis) - wykształcona w postaci „skrzydeł motyla” - znajdują się w niej czworakiego rodzaju jądra nerwowe (skupiska perykarionów wraz z początkowymi odcinkami ich wypustek, spełniających podobną, bądź identyczną rolę; skupione w centralnym układzie nerwowym) a. rogi grzbietowe (cornua dorsalis sinister et dexter) - jądra czuciowe (nuclei sensitivi) - znajdują się we wszystkich odcinkach istoty szarej rdzenia kręgowego

Jana Bąkowska

b. rogi brzuszne (cornua ventralis sinister et dexter) - jądra ruchowe (nuclei motorici) - znajdują się we wszystkich odcinkach istoty szarej rdzeniach kręgowego - posiada słupy pośrednie pomiędzy rogami grzbietowymi i brzusznymi jądra parasympatyczne (nuclei parasympathici) - tylko w odcinku krzyżowym istoty szarej rdzenia kręgowego - są też jądra parasympatyczne znajdujące się w mózgowiu - ten układ parasympatyczny zwany jest też układem czaszkowokrzyżowym jądra sympatyczne - zlokalizowane tylko w odcinku piersiowym i lędźwiowym istoty szarej rdzenia kręgowego 2. Istota biała (substantia alba) - znajduje się wokół istoty szarej - zbudowania głównie z włókien zmienilizowanych (mielina posiada białe zabarwienie - dlatego istota biała) - składa się z włókien przewodzących impulsy czuciowe i ruchowe - część grzbietowa istoty białej - część czuciowa - przebiegają tu szlaki przewodzące czucie domózgowiowe i odmózgowiowe - zwane sznurami albo powrózkami grzbietowymi - powrózki boczne - na dole znajdują się szlaki nerwowe ruchowe (w postaci powrózków lub sznurów) - przechodzą one do mięśni poprzecznie prążkowanych szczelina grzbietowa pośrodkowa (fissura medialis dorsalis) - bardzo głęboka szczelina brzuszna pośrodkowa (fissura medialis ventralis) - gdybyśmy dokonali przekroju poprzeczny na jakiejkolwiek wysokości rdzenia kręgowego, to w każdym preparacie znajdziemy perykariony zarówno jądra czuciowego jak i jądra ruchowego

Jana Bąkowska

neuromer - odcinek rdzenia kręgowego, od którego odchodzi jedna para nerwów rdzeniowych (pni nerwów rdzeniowych - trunci nervi spinalis) - jest ich tyle ile kręgów korzeń (korzonek) grzbietowy (radics dorsalis) - specyficzna budowa - na jego terenie jeden neuron (perykarion) reprezentuje komórkę pseudojednobiegunową - tysiące takich perykarionów pseudojednobiegunowych tworzy twór zwany zwojem rdzeniowym (ganglion spinale) zwój rdzeniowy - skupisko perykarionów z początkowymi odcinkami ich wypustek na terenie obwodowego UN komórka pseudojednobiegunowa - z jednego bieguna odchodzi jedna wypustka, w której znajdują się dwa różne elementy dendryt i neuryt - dendryt idzie na obwód (dendrytyprzewodzą dokomórkowo - włókna afferentne) - dendryt kończy się receptorem - czasem są to nagie zakończenia (to też są receptory) a czasem są to zakończenia dendrytów obudowane innym rodzajem tkanki (w tym przypadku nazywamy je ciałkami) - te zakończenia dendrytów kom. pseudojednobiegunowych zlokalizowanych w zwojach rdzeniowych przeznaczone są do odbioru sygnałów zarówno ze świata zewnętrznego jak i wewnętrznego - w związku tym, rozmieszczone są one praktycznie we wszystkich tkankach organizmu (receptory czuciowe) - tymi receptorami są także receptory związane z narządami zmysłów odbierające bodźce świetlne, receptory specyficzne, odbierające dźwięki z zewnątrz, receptory węchowe i receptory smakowe

Jana Bąkowska

właściwe receptory czuciowe: a. eksteroreceptory - zlokalizowane w skórze (tkance podskórnej) - są reprezentowane przez ciałka albo zakończenia nagie b. proprioreceptory - receptory czucia głębokiego - znajdują się w okostnej, mięśniach poprzecznie prążkowanych, w ścięgnach, więzadłach i torebkach stawowych - są uwrażliwione i odbierają bodźce informujące centralny układ nerwowy o położeniu naszego ciała bądź położeniu poszczególnych części ciała c. interoreceptory - zlokalizowane w ścianach naczyń krwionośnych oraz w ścianach narządów rurowatych różnych układów (pokarmowego, oddechowego, moczopłciowego) - baroreceptory - są podrażniane przez sygnały świadczące o zwiększeniu ciśnienia krwi - chemoreceptory - wrażliwe na sygnały świadczące o poziomie CO2 lub O2 - osmoreceptory i inne - wszystkie receptory wykazują niezwykłą różnorodność cech morfologicznych - reagują wyłącznie na ściśle określone sygnały, posiadające różny charakter d. telereceptory - związane z narządami zmysłów e. nocyceptory (bólowe)

Jana Bąkowska

częste pytanie na egzaminie: co to jest nerw rdzeniowy? NERW RDZENIOWY budowa korzenia grzbietowego - na jego terenie znajduje się zwój czuciowy zbudowany z kom. pseudojednobiegunowych - pomiędzy tym zwojem a częścią obwodową znajdują się dendryty komórek pseudojednobiegunowych - obwodowo od tego zwoju w skład korzonka grzbietowego wchodzą dendryty (kończące się receptorami) - od kom. pseudojednobiegunowej odchodzi do rdzenia kręgowego druga część, złożona z aksonów komórek pseudojednobiegunowych odprowadzająca impuls od komórki pseudojednobiegunowej do jądra czuciowego zlokalizowanego w rogu grzbietowym istoty szarej (tam tworzy synapsę z dendrytem komórek pseudojednobiegunowych) korzeń brzuszny (radics ventralis) - aksony perykarionów tworzących jądra ruchowe, dochodzące do jądra ...