eindwerk wetenschappen PDF

Preview

Summary

eindwerk wetenschappen...

Description

Sint-Romboutscollege Mechelen

Hoe heeft kraamvrouwenkoorts de medische wereld beïnvloed?

Promotor: de Heer M. GEENS

E. VANDEKERCKHOVE Moderne talen- Wetenschappen 6K, nr. 13

Schooljaar 2018-2019

Sint-Romboutscollege Mechelen

Hoe heeft kraamvrouwenkoorts de medische wereld beïnvloed?

Promotor: de Heer M. GEENS

E. VANDEKERCKHOVE Moderne talen- Wetenschappen 6K, nr. 13

Schooljaar 2018-2019

Voorwoord Mijn eindwerk gaat over hoe kraamvrouwenkoorts de medische wereld heeft beïnvloed. Kraamvrouwenkoorts is een dodelijke ziekte die voorkomt bij kraamvrouwen. Dit wordt veroorzaakt door onder anderen de slechte (hand)hygiëne van artsen. Ik heb dit onderwerp ontdekt nadat ik verdere informatie zocht rond mijn onderzoekscompetentie van biologie. Mijn OC gaat namelijk over de impact van (hand)hygiëne op het bederven van voedsel. Na enig opzoekwerk kwam ik terecht bij een artikel over kraamvrouwenkoorts. Ik stond eigenlijk meteen versteld nadat ik me begon te verdiepen in deze ziekte. Ik vond het eigenaardig dat ze in die tijd nog geen besef hadden dat de handhygiëne van artsen belangrijk was en nog steeds is voor de gezondheid van patiënten. Bij deze wil ik graag de Heer Geens en de Heer Onsia willen bedanken voor de begeleiding en alle hulp door het jaar heen. Daarnaast wil ik ook graag alle mensen in mijn omgeving bedanken voor hun steun. Emma Vandekerckhove Eppegem, 6 mei 2019

Inhoud Inleiding.................................................................................................................................................. 4 1

2

3

4

Kraamvrouwenkoorts.....................................................................................................................5 1.1

Wat is kraamvrouwenkoorts?.................................................................................................5

1.2

Medische oorzaken.................................................................................................................5

1.3

Medische gevolgen.................................................................................................................6

1.4

Risicofactoren.........................................................................................................................6

1.5

Diagnose.................................................................................................................................7

1.6

Behandeling............................................................................................................................7

Eerste vermeldingen.......................................................................................................................8 2.1

Verstopping van lochia............................................................................................................8

2.2

Uitzaaiingen moedermelk.......................................................................................................9

Kraamvrouwenkoorts in de 17de-18de eeuw...............................................................................10 3.1

Lying-in ziekenhuizen............................................................................................................10

3.2

Hôtel-Dieu in Parijs...............................................................................................................10

3.3

Lying-in Hospital in London...................................................................................................10

3.4

Aberdeen Dispensary in Aberdeen/ Ontdekking Alexander Gordon.....................................11

Kraamvrouwenkoorts in de 19e eeuw...........................................................................................12 4.1

Onderzoek door William Hey en John Armstrong.................................................................12

4.2

Onderzoek door Oliver Wendell Holmes..............................................................................12

4.3

Onderzoek door Ignaz Philipp Semmelweis..........................................................................13

4.4

Ontdekking streptokokken door Theodore Billroth...............................................................16

4.5

Onderzoek streptokokken door Louis Pasteur......................................................................17

4.6

Onderzoek door Joseph Lister..............................................................................................17

Besluit...................................................................................................................................................18 Suggesties wetenschappelijk onderzoek/maatschappelijke relevantie................................................19 Samenvatting/ resume.........................................................................................................................20 Bijlagen.................................................................................................................................................21 I. 8-stappen protocol van Holmes…………………………………………………………………………………….…………….21 Bibliografie........................................................................................................................................... 22

3

Inleiding Vandaag de dag is het niet opmerkelijk als artsen en verpleegkundigen hun handen secuur desinfecteren vooraleer ze een patiënt behandelen. Dit was niet altijd zo. In het begin van de negentiende eeuw hadden vele artsen nog geen flauw benul van de gevolgen die ze mee droegen door hun handen niet te wassen. In de voormiddag gingen ze bijvoorbeeld lijken ontleden en in de namiddag kinderen ter wereld brengen zonder enige desinfectie van de handen. Kraamvrouwenkoorts maakte stilletjes zijn opmars en begon zijn tol te eisen. Duizenden kraamvrouwen stierven door de slechte handhygiëne van hun artsen en verpleegkundigen. Gelukkig hebben enkele wetenschappers en artsen zich hier toen in verdiept. Ze kwamen in actie en hebben zo vele kraamvrouwen hun levens gered. ‘Hoe heeft kraamvrouwenkoorts de medische wereld beïnvloed?’ is mijn onderzoeksvraag die ik voor mijn eindwerk heb behandeld. Ik ga eerst schetsen wat kraamvrouwenkoorts nu precies is. Daarna ga ik beschrijven hoe artsen door de eeuwen heen onderzoek deden naar deze ziekte en wat zij toen precies achtten als oorzaak.

4

1 Kraamvrouwenkoorts 1.1 Wat is kraamvrouwenkoorts? Kraamvrouwenkoorts is een ziekte die voorkomt bij vrouwen die net bevallen zijn van hun baby. Het zorgt voor een infectie in de baarmoeder. Meestal uiten de eerste symptomen zich net na de bevalling tot twee à drie weken na de bevalling. Vroeger kwam deze ziekte frequent voor en had deze ook vaak een dodelijke afloop. De oorzaak was de slechte hygiëne in de ziekenhuizen en de slechte handhygiëne van de artsen. Tegenwoordig zijn er strikte controles omtrent de hygiëne in ziekenhuizen. Toch zijn er nog soms voorvallen van kraamvrouwenkoorts. Ongeveer twee procent van de kraamvrouwen in westerse landen krijgt te maken met een baarmoederslijmvlies ontsteking. Deze patiënten worden dan spoedig behandeld. Per jaar sterven er nog één à twee vrouwen in België en Nederland ten gevolgen van deze ziekte (Waterlandziekenhuis, 2015) (medicinfo, z.j.).

1.2 Medische oorzaken Endometritis is de overkoepelende naam voor alle ontstekingen aan het baarmoederslijmvlies door een bepaalde bacterie. Kraamvrouwenkoorts, endometritis puerperalis, is een ontsteking aan het baarmoederslijmvlies die specifiek tijdens de kraamtijd is ontstaan. Endometritis kan zich ook vormen na seksueel contact. Dit leidt dan tot een seksuele overdraagbare aandoening, SOA, zoals gonorroe of chlamydia. Bij een operatie of het inbrengen van een spiraaltje kunnen er ook bacteriën in de baarmoeder geraken en een infectie veroorzaken (van den Eerenbeent, 2017).

Kraamvrouwenkoorts wordt veroorzaakt door streptokokken. Dit zijn bacteriën die bij elke gezonde mens in de keel-, neusen mondholte, op de huid of op andere plaatsen in het lichaam bevinden. Pas wanneer het in een wonde of in de bloedbaan geraakt, kan het dodelijk aflopen. Als deze bacteriën in aanraking komen met een wonde gaat het een infectie veroorzaken, al het omringend weefsel sterft daarna af.

Onsteking of infectie van het baarmoederslijmvlies, endometritis Overgenomen uit A.D.A.M. (z.j.). Endometritis [online afbeelding]. Opgehaald op 21 april 2019 uit http://www.leehealth.org/healthinformation/HIE%20MultimediaTextOnly/1/001484.htm

5

Er bestaan drie verschillende soorten streptokokken. De groep-A-streptokokken, groepB-streptokokken en pneumokokken. Deze drie soorten kunnen verschillende ziektes veroorzaken. Een infectie door de groep-A-streptokokken leidt tot kraamvrouwenkoorts. Zij kunnen tevens een keelontsteking, roodvonk en krentenbaard veroorzaken (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, z.j.) Bij kraamvrouwenkoorts komen de streptokokken afkomstig van de verloskundigen of kraamvrouwen zelf, terecht in de baarmoeder. Er ontstaat vervolgens een infectie aan het baarmoederslijmvlies, endometritis. Als de bacteriën via deze infectie in de bloedbaan geraken, leidt dit tot een bloedvergiftiging, sepsis en vaak tot de dood. Dit kwam vroeger vaak voor doordat artsen deze bacteriën met zich meedroegen op hun handen. Ze kwamen in aanraking met dode of besmette mensen en wasten hun handen daarna niet. Wanneer zij dan hielpen bij de bevalling of onderzoek deden, kwamen deze bacteriën makkelijk terecht in de geslachtsorganen van deze vrouwen (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, z.j.).

1.3 Medische gevolgen De symptomen van kraamvrouwenkoorts kunnen tot twee à drie weken na de bevalling verschijnen. Vaak zijn de eerste klachten hoge koorts, trillingen, stijfheid en hoofdpijn. De koorts kan wel stijgen tot 42 graden. Hierbij zijn pijnstillers zoals paracetamol, geen oplossing, ze verlagen de koorts niet. Verder ervaren de patiënten een verhoogde hartslag en een verlaagde bloeddruk. In het tweede stadium ontstaan er klachten zoals buikpijn, zweten en overmatige dorst. De buikpijn wordt steeds erger en erger waardoor de kraamvrouwen moeilijker gaan kunnen ademen en zich misselijk gaan voelen. Als de bacteriën zijn binnengedrongen in de bloedbaan en er een bloedvergiftiging plaatst vindt, ontstaan er paarse vlekken op de huid. Dit betekent dat de organen zijn ontstoken door de streptokokken en geleidelijk uitvallen. Op dit moment is het nog zeer moeilijk om de patiënt te kunnen genezen (The Editors of Encyclopaedia Britannica, z.j.).

1.4 Risicofactoren Er zijn verschillende factoren die kunnen leiden tot een grotere kans op kraamvrouwenkoorts onder andere keizersneden. Streptokokken kunnen namelijk in de wonde van de keizersnede geraken en dan kan er een infectie optreden. Vrouwen met een geplande of primaire keizersnede hebben tien procent meer kans op deze ziekte dan vrouwen met een vaginale bevalling. Bij een primaire keizersnede is de moeder al op voorhand verwittigd dat een normale bevalling niet zal lukken. Dit in tegenstelling tot een niet-geplande of secundaire keizersnede. De keizersnede wordt uitgevoerd nadat de vliezen zijn gebroken, tijdens de bevalling. Bij de secundaire keizersnede is er vijftien procent meer kans op deze ziekte (The Editors of Encyclopaedia Britannica, z.j.).

6

Daarnaast is episiotomie evenzeer een risicofactor. Een episiotomie is een kleine insnijding van twee tot acht centimeter lang in het perineum, de huid tussen de anus en vulva. Deze knip voorkomt een doorscheuring of ruptuur en zorgt voor extra ruimte voor de baby. Door deze extra wonde kunnen er natuurlijk sneller bacteriën het lichaam betreden (Zaytouni, 2017). Daarbij zijn een gescheurde baarmoeder, langdurig gebroken vliezen en overmatig bloeden na de bevalling factoren die kunnen meespelen tot de ontwikkeling van kraamvrouwenkoorts.

1.5 Diagnose Er zijn verschillende manieren om een diagnose vast te stellen van kraamvrouwenkoorts. De meest voor de hand liggende is het lichamelijk onderzoek. Hierbij gaat men de symptomen van de zieke vrouw onderzoeken. Er kan ook een bloedonderzoek worden gedaan. Dan bekijkt men of bepaalde bloedwaarden zijn verhoogd. Men kan tevens een bloedkweek doen. Hierbij gaat men testen of er bacteriën aanwezig zijn in het bloed. (Douwes, 2016). Daarnaast kunnen de vaginale uitvloeisels en de cellen van het baarmoederslijmvlies microscopisch worden geanalyseerd. Tot slot kan men ook een scan of een echo doen van de baarmoeder (medicinfo, z.j.)

1.6 Behandeling Kraamvrouwenkoorts is een bacteriële ziekte dus dit kan behandeld worden met antibiotica. Eerst wordt er vaak een breedspectrum antibioticum toegediend zolang men nog niet weet welke bacteriën de boosdoeners zijn. Dit antibioticum werkt op verschillende soorten bacteriën tegelijk, ook de goedaardige bacteriën. Vanaf men weet heeft dat de streptokokken de oorzaak zijn van deze ziekte, dient men een ander antibioticum toe dat specifiek deze bacteriën bestrijdt (Douwes, 2016).

7

2 Eerste vermeldingen van kraamvrouwenkoorts 2.1 Verstopping van lochia Kraamvrouwenkoorts is al eeuwen gekend. Voordat er epidemieën uitbraken in ziekenhuizen in de zeventiende en achttiende eeuw, waren er al verschillende geleerden en artsen aan het zoeken achter een oorzaak van deze ziekte. Ze gaven hun eigen theorieën en verklaringen en schreven deze neer in hun werken. Eén van deze geleerden was Hippocrates van Kos. Deze Griekse arts wordt vaak gezien als de vader van de moderne geneeskunde. Hij leefde rond 460 voor Christus. In die tijd werden er bovennatuurlijke oorzaken gegeven aan bepaalde ziektes, ook aan kraamvrouwenkoorts. Men dacht dat deze ziekte kwam door kwaadaardige lucht of krachten uit de aarde. Dit was de straf van God. Ze probeerden zicht te ontdoen van deze slechte lucht door grote gaten te maken in ziekenhuizen (Smith, z.j.).

Hippocrates was als één van de eersten niet akkoord met deze traditionele leer. Hij had een eigen, moderne visie op de geneeskunde. Hij ging zoeken achter concrete, lichamelijke verschijnselen en hij ging de levensomstandigheden van een patiënt bestuderen om zo tot een diagnose te komen. Het Corpus Hippocraticum is een collectie van 60 medische werken waarin onder andere de kennis en leer van Hippocrates in staat, geschreven door verschillende, meestal onbekende, auteurs. Zo zijn er ook latere geschriften uit de negentiende eeuw te vinden in dit werk. In het deel over epidemieën is er een verhaal geschreven over een Atheense vrouw, Thasus. Dit verhaal wordt gezien als de eerste beschrijving van kraamvrouwenkoorts. Twee weken na de bevalling van haar dochter, kreeg ze koorts en rillingen. Vervolgens kreeg ze ook pijn in haar buik en geslachtsorgaan. Haar lochia, vagina uitvloeisels, werden tevens opgehouden. Een arts paste de behandeling van Hippocrates toe op deze vrouw. Bij deze behandeling Perssarium als ondersteuning van de baarmoeder wordt er een pessarium, een soort overgenomen uit Hayden Medical Inc. (z.j.). Ring Pessary plugje, in het geslachtorgaan [online afbeelding]. Opgehaald op 21 april 2019 uit geplaatst. Dit zorgde voor https://www.haydenmedical.com/product/ring-pessary/ ondersteuning van de baarmoeder. Ze dachten dat dit zou leiden tot een goede afvoer van haar lochia. Het gebruik van een pessarium zorgde voor een tijdelijke verlichting van de symptomen maar daarna werd het steeds erger. Ze geraakte in coma en stierf na twintig dagen (Nuland, 2003, p. 34) (Historiek, z.j.)

8

2.2 Uitzaaiingen van moedermelk Enkele eeuwen later was men ervan overtuigd dat deze ziekte te wijten was aan uitzaaiingen van de moedermelk. Men beweerde dat er een rechtstreekse buis of ader was tussen de borsten en de baarmoeder. Bij kraamvrouwenkoorts zou er een verstopping zijn in deze buis dat zou zorgen voor het blokkeren van de toevoer van moedermelk naar de borst. Hierdoor zou er ook geklonterde moedermelk terecht komen bij organen van de onderbuik. Zelfs Leonardo Da Vinci, geboren in de vijftiende eeuw, geloofde in deze theorie. Men deed dissecties op lichamen van vrouwen die gestorven waren aan deze ziekte en stelde vast dat er zich substanties in het lichaam bevonden. Ze namen aan dat dit de gestolde moedermelk was. In feite was dit een soort van pus, etter (Hammill, 2011, p. 4).

9

3 Kraamvrouwenkoorts in de 17-18de eeuw 3.1 Lying-in ziekenhuizen In de zeventiende en achttiende de eeuw braken er verschillende epidemieën uit van kraamvrouwenkoorts. Doordat deze epidemieën hun tol eisten en vele slachtoffers maakten, werd deze ziekte gekender. Men ging er meer over schrijven en het vermelden in historische werken. In de zeventiende eeuw werden er in verschillende Europese steden lying-in ziekenhuizen opgericht. Hier konden armere of ongehuwde vrouwen bevallen, vrouwen uit de middenklasse bevielen nog steeds in hun eigen huis. Deze ziekenhuizen boden de mogelijkheid om op een comfortabele en veilige manier een kind op de wereld te zetten. Dit was toch aanvankelijk het doel. De ziekenhuizen werden zo druk dat er verschillende vrouwen in één bed moesten liggen. De hygiëne was daar ook de grote boosdoener. Dit leidde tot het groot dodenaantal. Tijdens een epidemie in een groot lying-in ziekenhuis stierf vijf tot twintig procent van de net bevallen vrouwen. In kleinere lying-in ziekenhuizen stierf er zeventig tot haast honderd procent van de vrouwen (Dobson, 2007, p.74).

3.2 Hôtel-Dieu in Parijs Van 1745 tot 1746 vond een uitbraak van kraamvrouwenkoorts plaats in het ziekenhuis, Hôtel-Dieu in Parijs. Dit wordt gezien als de eerste gedocumenteerde epidemie van kraamvrouwenkoorts. M. Malouin, een Franse arts, heeft deze uitbraak beschreven en deze omschrijving is te vinden in het boek, A Treatise on the Epidemic Puerperal Fever. ‘Il a régné pendant l’hiver de 1746 une maladie épidémique parmi les femmes en couche; elle commençoit par le dévoiement, qui continuoit pendant la couche; et les vuidanges n’avoient leur cours ordinaires. Ces femmes étoient prises des douleurs dans les entrailles; le ventre étoit tendre; ces accidents étoient accompagnés d’une douleur de tête, et quelquefois de la toux; les mammelles se fletrissoient; enfin ces femmes mouroient entre le cinquième et le septième jour de l’accouchement’ (A Treatise on the Epidemic Puerperal Fever, 1822, p. 12). M. Malouin geloofde net zoals Leonardo Da Vinci dat deze ziekte veroorzaakt werd door uitzaaiingen van de moedermelk. Men deed ook in het Hôtel-Dieu dissecties op de lichamen van de gestorven vrouwen en dacht dat de etter in het lichaam, gestolde moedermelk was.

3.3 Lying-in Hospital in Londen In 1760 was er voor het eerst een epidemie van kraamvrouwenkoorts in het VerenigdKoninkrijk. In het Westminster lying-in Hospital was er tien jaar later weer een uitbraak en over deze uitbraak hebben ze enkele gegevens bewaard. In 1770 bevielen er 63 vrouwen waarvan negentien ziek werden. Ze werden allen behandeld en slechts zes vrouwen overleefden deze ziekte. Dokter Leak heeft over deze epidemieën een verslag geschreven. Hij vermoedde dat de ziekte te wijten was aan een foute voeding van de

10

patiënten of het oplopen van een verkoudheid. Deze symptomen konden ook te wijten zijn aan een depressie of angstgevoelens (Hallet, 2005).

3.4 Aberdeen Dispensary in Aberdeen/ ontdekking Alexander Gordon Aan het einde van de achttiende eeuw brak er een epidemie uit in het ziekenhuis van Aberdeen, een stad gelegen in het noordoosten van Schotland in het Verenigd Koninkrijk. Alexander Gordon was e...