Romantyzm pojecia ogolne filozofia epistemologia itp PDF

Preview

Summary

romantyzm...

Description

1.

„Pojęcie romantyzmu.

Nazwy romantyzm używa się obecnie w dwóch znaczeniach; 1) jako określenia nurtu ideowego i artystycznego, dominującego w literaturze, sztuce, filozofii europejskiej w I połowie XIX wieku, 2) jako określenie całej epoki, w której przejawiała się dominacja tego nurtu, mówi się wtedy bardziej ogólnie o epoce romantycznej. Czas rozwoju romantyzmu przyjmuje się dla Niemiec i Anglii- około 1800- 1830, (w Anglii od daty przemowy Wordswortha). W innych krajach europejskich początek romantyzmu, datuje się na rok 1820, a okres pełnego rozwoju na czas do Wiosny Ludów (1848) Słowo romantyczny- termin ten funkcjonował w epoce w innych niż dziś znaczeniach. Pojawił się już w 2 połowie XVII wieku w Anglii, początkowo dla pewnych cech pejzażu, potem był używany wymiennie z pojęciem malowniczości, w XVIII wieku obejmowano tym pojęciem także cechy uczuć i charakteru. W początkach XIX wieku pojęcie romantyczny odnosiło się nie tylko do sztuki własnej epoki, ale wszelka poezja prawdziwa i progresywna ( wyznająca postępowe idee) – była poezją właśnie romantyczną. Jako określenie sztuki własnej epoki, słowo romantyczny upowszechniło się w latach dwudziestych, kiedy w 1821 Puszkin jako pierwszy nazywa swoje dzieło „ Jeździec Kaukaski”- poematem romantycznym. Przyjmuje się że romantyzm jest wspólnym doświadczeniem sztuki i myśli europejskiej, ale jak sądzi wielu badaczy, wobec jego ogromnej różnorodności, próba jego zdefiniowania, świadczyła by o zupełnym braku rozsądku. ( P. Valery.) Światopogląd- na powstanie i ukształtowanie prądu romantycznego decydujący wpływ miały wydarzenia historyczne: Rewolucja francuska obaliła system feudalny, ale pokazała tez nietrwałość wszelkiego porządku społecznego i perspektywę zmienności historycznej. Pokazała , się że racjonalna interpretacja świata nie wystarczy i dała nieskrępowana swobodę ducha. I przede wszystkim wysoko zwaloryzowała pojęcie wolności i buntu. Krytycyzm wobec racjonalizmu, wobec narzucanych przez niego barier w dziedzinie poznania, doprowadził do zakwestionowania wszystkiego co było związane z racjonalistycznym światopoglądem i łączoną z nim estetyką klasycyzmu. Człowiek został umieszczony w wielkiej perspektywie kosmicznej, ukazano ziemski świat jako fragment ogromnej całości. Pojawia się też fascynacja naturą- traktuje się ją jako źródło kreacyjnego natchnienia ( Wordsworth), jej dynamizm ma się stać wzorem dla sztuki, natura jest harmonią, a wszystkie wartości w niej są idealne- fascynuje więc głównie jej wnętrze, istota. Pojawia się też inne patrzenie na dzieje- aby je poznać, należy wczuć się w ducha minionych epok, należy mieć też dar profetyczny, pozwalający odsłonić przyszłość. Romantyczna wizja świata to kosmiczna jedność, dynamiczna i nieskończona. Romantyzm w Polsce: pojawił się o całe pokolenie później niż w Anglii czy w Niemczech. Za datę graniczną uważa się rok 1822- kiedy to został wydany I tom Poezji Mickiewicza., rozpoczynał się on naturalnie jako nurt wtórny wobec kierunków europejskich, a polscy artyści nie jednokrotnie powoływali się i korzystali z utworów angielskich i niemieckich, a 1

podstawy teoretyczne romantyzmu są już ukształtowane, a na ich podstawie kształtuje się świadomość romantyczna w Polsce. Początkowo w Polsce termin romantyczny- był krytykowany, a poprzez niego Śniadecki np.- definiuje- nieład i zamieszanie w sztuce, uważał że jest to symptom rozkładu intelektualnego. Dopiero Mickiewicz w 1822 w utworze ( O poezji romantycznej), jako pierwszy oparł tą definicję, na założeniach niemieckiego romantyzmu, wiążąc program nowej poezji ze zmianą patrzenia na świat, sztukę miał cechować prymat uczucia, duch rycerski, ożywienie mitycznych wierzeń, idea wolności i poczucie związku ze światem niewidzialnym. W Polsce pojawił się bunt romantyczny, który wyrażał się w demonstracyjnym odrzuceniu wszystkiego co wiązano z ideałami klasycyzmu i utożsamioną z nim kulturą francuską, odrzucona klasyczne reguły poetyki. Pojawił się nowy model tradycji, oparty na dawności i ludowości. Sytuacja zmieniła się po powstaniu listopadowym- jego upadek oznaczał całkowite rozbicie istniejących ośrodków i form życia literackiego. Zaczęła się emigracja elity twórczej, zsyłki na Sybir. Powstanie , tuz po jego upadku, wyzwoliło ogromny potencjał twórczej energii, wiary w odzyskanie niepodległej Polski. Czas ten to również czas arcydzieł: 

III cz. Dziadów – 1832



Kordian- 1834



Pan Tadeusz- 1834



Nie-Boska Komedia- 1835

 Irydion- 1836, potem kolejne dramaty Słowackiego, a od 1840 odbywają się prelekcje Mickiewicza. Literatura- oprócz odrzucenia poetyki klasycznej, zaczęto mieszać gatunki, pojawił się fragmentaryzm, otwarta luźna kompozycja, autonomiczny charakter dzieła i zindywidualizowany bohater. Sztandarowymi gatunkami stały się ballada, powieść poetycka, i mickiewiczowskie dramaty ( udramatyzowane „ poema”) Romantyzm polski to przede wszystkim idea wolności- ojczyzny, sztuki, to bunt przeciw więzom, które krępowały tę niezawisłość. Romantyzm- nazwa wywodzi się pośrednio z języka łacińskiego „ romanus”- znaczy rzymski, choć nie chodzi tu wcale o rzymską kulturę. Nazwę „ romańskie” stosowano wobec języków tubylczych w prowincjach rzymskich, romansami zaś zwano podania i legendy tych ludów, pełne baśniowości i fantastyki. Wiek XIX- to epoka namiętności, zdominowana przez ideał serca i duszy. Nie znaczy to jednak, że nauka i „ rozum” zupełnie umarły. Przeciwnie- postęp wiedzy w ówczesnych czasach był ogromny i wiele naszych dzisiejszych cudów nauki powstało właśnie w romantyzmie ( np. Fotografia rodzi się w roku 1818, w tym czasie pojawia się też telefon i pierwsze lokomotywy.) 2

Ojcami teorii romantycznego światopoglądu nazywamy Niemców, głosili o ni takie postulaty:  W procesie poznawania świata należy posługiwać się wyobraźnią, przeczuciem, intuicją. 

Ducha należy pozostawić ponad materią hierarchią wartości.

 Świat ma w rzeczywistości naturę duchową, materia jest sprawą drugorzędną ( spirytualizm) 

Za pomocą rozumu nie można zbadać ani rozpoznać świata.

 Poezja jest wyrazem geniuszu- elementem boskości w człowieku, wyobraźnia zaś najważniejszym czynnikiem sprawczym poezji.

Do głównych tendencji obecnych w literaturze i sztuce należą: 1. Bunt przeciwko racjonalizmowi, docenienie wartości uczuć i intuicji; 2. Odrzucenie zasad poetyki klasycystycznej - mieszanie rodzajów literackich, tworzenie nowych gatunków. 3. Odejście od naśladowania wybitnych twórców minionych epok, w stronę twórczości oryginalnej. 4. Historyzm - czerpanie motywów z przeszłości, a najbardziej średniowiecza 5. Ludowość - zainteresowanie ludem, jego losem, kulturą, wierzeniami, a także tzw. twórczością ludową. 6. Orientalizm - zainteresowanie kulturą i przyrodą Wschodu 7. Łączenie realizmu z fantazją i wyobraźnią 8. Docenienie roli przyrody w życiu człowieka 9. Bunt przeciwko starym formom życia społecznego, tzn. nierówności, niesprawiedliwości, przesądom społecznym, skostniałym konwenansom towarzyskim i obyczajowym 10. Zerwanie z uniwersalizmem na rzecz literatury narodowej 11. Odświeżenie języka. Romantyzm w POLSCE: początek 1822r- wydanie A.Mickiewicza „Ballady i romanse” koniec 1863r- powstanie styczniowe Romantyzm w EUROPIE: początek 1789r- wielka rewolucja francuska koniec 1848r- wiosna ludów w Europie WAŻNE WYDARZENIA: -1830r- listopadowe -1846r- powstanie chłopskie przeciwko szlachcie Zmiany w poglądach ludzi żyjących na XVIII/XIX w zapoczątkował ruch ,, burzy i naporów”, który rozwinął się w Niemczech. Jego twórcy to J.W. Goethe i J. Herder w 1773 3

r, sformułowali nowy program literatury. Jego założenia to: -odrzucenie obcych wzorców oraz klasycyzmu i racjonalizmu -postulowanie oryginalności sztuki, odwoływanie się do źródeł narodowych i kulturowych -natura ma przewagę na cywilizacja -uczucie i intuicja dominują nad poznaniem rozumowym świata -bohater- indywidualista, geniusz, wielka jednostka FAZY ROMANTYZMU W POLSCE: Faza wstępna 1822-1830 r, cechuje ją: -ludowość -poszukiwanie tożsamości oraz kult natury i miłości Powstały dwie szkoły twórcze: -Litewska- A. Mickiewicz, cechy : fascynacja kultura orientu -Ukraińska- A. Malczewski, cechy : ukazywano lud i historie jako dziką i pierwotną Romantyzm w Polsce Wyjątkowa sytuacja porozbiorowej Polski spowodowała, iż romantyzm rozwijał się w bezpośredniej zależności od wydarzeń politycznych, one też wyznaczają większość dat istotnych dla wewnętrznego rozwoju literatury w tym czasie. Główne ośrodki: stołeczna Warszawa pierwszych lat Królestwa Kongresowego (1815-1822: pierwszy okres aktywności młodej prasy, działalność Kazimierza Brodzińskiego) i już "romantyczna"  polistopadowa, 

Wilno okresu wielkich wpływów Lelewela na młodzież akademicką i działalności filomackiej,



wołyński Krzemieniec z prężnym ugrupowaniem tzw. Klubem Piśmienniczym (między innymi: Józef Korzeniowski), 

Humań ze szkołą bazyliańską, której wychowankowie nazwani zostaną "szkołą ukraińską", 

Lwów wsławiony działalnością teatralną i filozoficzno-publicystyczną Jana Nepomucena Kamieńskiego, który wprowadził na sceny lwowskich teatrów sztuki Fredry, obok wielkiego repertuaru Schillera, Szekspira i Calderona. 

Romantyzm polski, widziany przez pryzmat uczestniczących w nim pokoleń jest, jak każdy inny okres dziejów kultury, tworem wielowarstwowym, w którym obok pokoleń wiodących prym działają epigoni pokolenia stanisławowskiego i pseudoklasycy oraz prekursorzy następnych. Pierwsze pokolenie (do głosu dochodzi około 1820 roku)

Drugie pokolenie (debiutuje około 1840 roku)

4

Literatura Mickiewicz, Antoni Malczewski, Seweryn Goszczyński, Józef Ignacy Kraszewski, Cyprian Maurycy Mochnacki, Juliusz Słowacki i Zygmunt Krasiński Kamil Norwid, Teofil Lenartowicz Malarstwo Piotr Michałowski

Henryk Rodakowski

Muzyka

Stanisław Moniuszko

Fryderyk Chopin

Poza ramami generacji tworzy wielu artystów-samotników, wśród których najwybitniejsi to: Aleksander Fredro i Cyprian Kamil Norwid Romantyzm był pierwszym wielkim prądem, który wkroczył do literatury i sztuki w sposób przełomowy, w atmosferze sporu i konfliktu pokoleń. W Polsce spór ten nosi nazwę walki klasyków z romantykami. Rozegrała się ona w latach trzydziestych XIX wieku, a kres jej położył wybuch powstania listopadowego. Sygnałem do kampanii polemicznej stała się skierowana przeciwko romantyzmowi rozprawa Jan Śniadeckiego "O pismach klasycznych i romantycznych" (1819), poprzedził ją w 1818 roku, niczym wstępem do polemiki, Brodziński rozprawą "O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej". Osobliwością tego sporu jest to, że atakowali "starzy", i to jeszcze w okresie pojawienia się w prasie polskiej wczesnych romantycznych nowinek - przekładów i artykułów popularyzujących najnowsze wydarzenia literackie i filozoficzne Europy, a zatem przed pierwszymi utworami romantyków rodzimych. Klasycy: Kajetan Koźmian, Jan Śniadecki, Salezy Dmochowski występowali przeciwko naruszeniu ponadczasowego, stałego i rozumianego bezwzględnie ideału piękna oraz zasobu reguł i norm pozwalających je zrealizować. Natomiast "młodzi" bronili prawa "każdego czasu do własnej poezji", a więc pojęcia względności wszelkich przepisów i formuł oraz potrzeby swobodnej ekspresji artystycznej. Czołowym krytykiem "młodych" był Maurycy Mochnacki. Jego działalność miała wyjątkowy charakter, ponieważ występował jako poplecznik pierwszych romantyków, jednocześnie z nimi wyjaśniając i propagując ich utwory na łamach gazet. Klasycy, gardząc "gazetową" polemiką, walczyli w salonach stolicy pamfletem i parodią, wyszydzając nowe tendencje, a zwłaszcza jej eksperymenty w zakresie formy. 1822 - 1830: romantyzm przedlistopadowy Faza ta wykształciła się pod przemożnym wpływem twórczości A. Mickiewicza. Ludowość i prowincjonalizm "Ballad i romansów" naśladowali inni twórcy "szkoły ukraińskiej". Dość żywo pochwycono byronizm, scottyzm, idee wolności i natchnienia. Znaczną rolę odegrał również wallenrodyzm i wiążące się z nim upolitycznienie idei romantycznej. Wówczas to powstają "sztandarowe" gatunki romantyzmu: 

powieść poetycka: "Konrad Wallenrod"



ballada dramat romantyczny I i II cz. "Dziadów"



5

W liryce odwołano się do znanych już wzorców: 

sonetu: cykle Mickiewicza

ody: "Oda do młodości" Poezja powstania listopadowego przyniosła cały wachlarz utworów lirycznych: 



pieśni: "Warszawianka"

ballady żołnierskie: "Śmierć pułkownika", "Reduta Ordona" 1830 - 1863: romantyzm krajowy i emigracyjny (literatura wielkiej emigracji) 

Twórczość międzypowstaniowa na emigracji Klęska powstania listopadowego spowodowała utratę względnej autonomii Królestwa Polskiego, a w następstwie - opuszczenie kraju przez grupę inteligencji, w tym: Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego, a później również Norwida i Lenartowicza. Udali się oni przede wszystkim do Francji, a jej stolica na długo stała się dla Polski ośrodkiem działalności artystycznej i politycznej (Towarzystwo Demokratyczne Polskie, tzw. obóz Hotelu Lambert, Biblioteka Polska, Towarzystwo Literackie Polskie, Księgarnia Polska). Tu ukazywały się najważniejsze czasopisma i dzieła tego okresu. Środowisko literackie emigracji stało się kolebką przeróżnych idei, utopii i systemów nacechowanych mistycyzmem. Stroniono od zagadnień poznawczych i socjologicznych (brak powieści tak charakterystycznej dla literatury europejskiej lat czterdziestych), stąd rozwój prozy poetyckiej (np. Krasicki), kreacjonistycznej (Krasicki, Słowacki), retrospektywnej. Znakomicie natomiast rozwijał się: 

dramat metafizyczny i historiozoficzny (Mickiewicz, Słowacki, Krasiński),





poematy (Słowacki, Krasiński, Norwid), liryka religijna, opisowa i osobista, publicystyka polityczna i społeczna,



krytyka literacka.



Literatura międzypowstaniowa w kraju Utrata względnych swobód i autonomii Królestwa Polskiego miała liczne konsekwencje. Zamknięcie niektórych ośrodków akademickich, między innymi: w Warszawie, Wilnie, Liceum Krzemienieckiego, rozwiązanie Towarzystwa Przyjaciół Nauk, aktywizacja działalności spiskowej, wzrost zainteresowania sprawami społecznymi, narodowymi i historycznymi. Obok poezji rozwijało się powieściopisarstwo historyczne i obyczajowe (J. I. Kraszewski). We Lwowie i w Krakowie rozwinęło się czasopiśmiennictwo naukowe i kulturalne. W Polsce też pozostał i stworzył swoje najwybitniejsze dzieła znakomity dramaturg A. Fredro.

6

Ważne postacie dla romantycznej filozofii :

Immanuel Kant - głosił subiektywizm w postrzeganiu świata. Obraz świata zależy od poznającego go podmiotu. Do wrażeń zmysłowych bowiem człowiek dodaje wyobrażenia. Rozum ludzki tworzy pewne idee, przez które usiłuje uogólnić swe doświadczenie świata (idee duszy, Boga). W nurcie filozofii mają swe źródła dwa naczelne hasła sztuki romantycznej - idealizm i indywidualizm. Z nazwiskiem Kanta wiąże się także pojęcie z zakresu etyki - imperatyw kategoryczny- konieczność podporządkowania się jednostki temu, co jej zdaniem powinno stać się prawem powszechnym. Jan Gottlieb Fichte - woli, czynowi, ideałowi przyznawał pierwszeństwo przed rzeczywistością i materią. Jego filozofia oscylowała w kierunku idealistycznej metafizyki. Za jedną z najważniejszych wartości uznawał wolność. Ogromne znaczenie przypisywał możliwościom jednostki (indywidualizm). Jej możliwości kreacyjne stawiał na równi z mocą Boga. Fryderyk Schlegel - zajął się rolą artysty w społeczeństwie, głosił ideę sztuki spontanicznej oraz koncepcję uniwersalnej poezji, zbliżającej się do religii. Tworzenie było dlań aktem boskiej kreacji, w czasie której artysta wznosi się ponad rzeczywistość ziemską, odrzuca wszelkie normy i prawa, dominuje nad swym dziełem i odbiorcą. Wilhelm Schelling - wprowadził do filozofii pojęcie absolutu, czyli jedynego bytu. Część widzialna tego bytu to przyroda, część niewidzialna - duch. Kładł nacisk na rolę ludzkiej wyobraźni, symbolu i mitu. Przyrodę pojmował jako twórczą siłę, mającą charakter duchowy. Sztukę traktował jako sposób poznania rzeczywistości , najwyższy ludzki twór. Artysta przestaje naśladować świat zewnętrzny, usiłuje dotrzeć do "ducha " do nieskończoności (irracjonalizm, intuicjonizm). Głosił koncepcje miłości romantycznej jako uczucia , które ma wymiar kosmiczny - od miłości zmysłowej, miłości do kobiety poprzez więź z bliźnimi, z narodem sięga aż w sferę nieskończoności (Konrad w III części Dziadów). (Więcej o Schellingu w zagadnieniu 10: Organiczna koncepcja bytu i sztuki w romantyzmie). Geogr. Wilhelm Fryderyk Hegel - głosił, że byt, więc historia, to zjawiska intelektualne, które nieustannie się rozwijają. Rozwój ten ma charakter logiczny. Dzieje świata nie są mozaiką przypadkowych wydarzeń , lecz celowym wcielaniem się "ducha świata" w losy narodów, które powołane są do pełnienia swoich misji w dziejach. W szczególny sposób posłannictwo dziejowe pełnią jednostki wybitne.

Z filozoficznością ówczesnej literatury wiążą się również jej tendencje mistyczne. Poeci epoki pragnęli rozwikłać tajemnicę absolutu, odnaleźć Boga utraconego przez poprzednią epokę. Owe poszukiwania prowadzą – przez studia nad religiami wielu obszarów kulturowych czy tradycją mistyki europejskiej (Boehme, Swedenborg) – do doświadczeń o charakterze 7

wizjonerskim, do bezpośredniego obcowania z Bogiem. Powstaje literatura, która ukazuje owo obcowanie i głosi uzyskaną dzięki niemu wiedzę (np. mistyczne dzieła Słowackiego). Literatura ta kreśli wizję uniwersum jako przestrzeni realizacji boskości. Osobne miejsce zajmuje w romantyzmie tzw. polska filozofia narodowa, powstająca w latach 40., tworzona przez A. Cieszkowskiego, B. Trentowskiego i K. Libelta. Myśliciele ci (tworzący pod wpływem filozofii Hegla) stawiali przed filozofią cel wytyczenia dróg odrodzenia Polski i ludzkości. Stworzyli oni filozofię czynu – nie tylko duchowego, wewnętrznego, ale i mającego kreować świat kultury, tworzyć cywilizację narodu i społeczeństwa. W filozofii tej pojawiają się również elementy spirytualistyczne i religijne (Cieszkowski np. jest bliski mesjanizmowi). Zagadnienie 7: Specyficzność romantyzmu polskiego na tle romantyzmu europejskiego Romantyzm europejski powstał w latach 90-tych XVII wieku i trwał do lat 40-tych XIX wieku, ukształtował się w wyniku przemian społeczno- politycznych, spowodowanych przez Rewolucję Francuską i wojny napoleońskie. Natomiast granice powstania romantyzmu w Polsce wyznaczają rok 1822 (data wydania „Ballad i romansów” Adama Mickiewicza) oraz 1863 (data wybuchu powstania styczniowego). Idee romantyzmu zaczęły przenikać do kraju dzięki utworom literatury angielskiej (George Byron, Walter Scott) i niemieckiej (Johann Wolfgang Goethe, Friedrich Schiller). Romantyzm Polski powstał w czasach narodowej niewoli, carskiej represji, zrywów niepodległościowych i związanej z osobą Napoleona nadziei na odzyskanie niepodległości (wciąż żywa była legenda Polaków walczących u boku króla Francuzów i nadanej przez niego namiastki niepodległości – Księstwa Warszawskiego). Coraz więcej zwolenników zyskiwały hasła obalenia dawnych reguł, uznania prymatu uczucia nad rozumem. Młodzież pragnąca przemian chętnie aprobowała romantyczny bunt szlachetnej jednostki przeciw niesprawiedliwym normom społecznym. Epoka w dużym stopniu odmienna od poprzednich, pod względem filozofii, rozumienia świata i poszukiwania prawd o nim. Romantycy nie ufali wiedzy i jej twierdzeniom, zaufali za to bez granic przeczuciom, snom, można powiedzieć, że funkcjonowali w uduchowionym, idealnym świecie. Epoka romantyzmu w całej Europie nie przebiegała tak samo. Romantyzm europejski był epoką krótkotrwałą, w dziedzinie polityki oznaczał bunt mieszczaństwa przeciw systemowi feudalnemu. Uczeni umieszczają epokę tą pomiędzy dwoma „burzami” historycznymi: w czasie Rewolucji Francuskiej do Wiosny Ludów. Natomiast wszystkie wcześniejsze tendencje o podobnym „r...