Samenvatting Examen Moraalfilosofie PDF

Preview

Summary

jan verplaetse 2021...

Description

Samenvatting Examen Moraalfilosofie

1ste Bachelor Criminologie

Moraalfi Moraalfilosofie losofie losofie:: Hoofds Hoofdstuk tuk 1: De klassi klassieke eke rec rechtvaardi htvaardi htvaardigingstoet gingstoet gingstoetss 1. Normatieve problemen: enkel enkele e schijnbare oplossin oplossingen gen Filosofie: moederwetenschap waaruit andere wetenschappen gegroeid/op onderbouwd zijn - Filosofische deelgebieden: o Kennisleer (epistemologie): onderzoekt aard, oorsprong, voorwaarden voor en reikwijdte van kennis o Metafysica: leer die niet werkelijkheid onderzoekt zoals gegeven uit zintuiglijke/ instrumentele waarneming, maar op zoek gaat naar het wezen van werkelijkheid & wat erachter zit (wat bestaat er allemaal en wat niet, bv. Schaduw) o Esthetica: leer van zintuiglijke waarneming: tak van filosofie die zich bezighoudt met schoonheid en kunst Moraalfilosofie: - Ethiek/moraalfilosofie: Goede daden - Rechtsfilosofie: Goede wetten - Politieke filosofie: Goede samenleving Oplossing voor normatieve problemen: - Toelaten: mogen - Verplichten: moeten - Verbieden: niet mogen

1.1 Gerelateerde normatieve problemen Gerelateerde problemen: Sociale rollen + natuurlijke determinanten bepalend voor oplossing - Mag politicus de verkeerswet overtreden - Mag dokter medisch geheim doorbreken

1.2 Ongerelateerde normatieve problemen Ongerelateerde problemen: probleem heeft betrekking op alle mensen - Mag abortus - Mag je een wapen dragen à Beredeneerde oplossing via rationele argumentatie

2. Onberedeneerde oplossi oplossingen ngen Onberedeneerde oplossing door beroep te doen op geloof, emotie en feitelijke toestand (vermijden als argument)

2.1 Geloof Geloof: mist overtuigingskracht naar mensen met ander/geen geloof - Merkwaardig dilemma van Euthyphro (Plato): Hoe ken men zich moreel verantwoorden? Euthyphro wil zijn vader aangeven door moord op slavin: “Tegen de wil van de Goden” Socrates: “Goden schrijven dit gedrag voor omdat het op zichzelf moreel is” - God willekeurig karakter: God wilt niet dat we stelen (reden onbekend) o Stelen opzich kan goed/slecht zijn o God wilt het, maar weet niet waarom à Stelen op zichzelf is immoreel, mening van God overbodig à Zelf redeneren (reden bekend) Geloof kan wel bron van ethiek zijn, maar als argumentatie van morele beslissingen telt het NIET!

Aresa

1

Samenvatting Examen Moraalfilosofie

1ste Bachelor Criminologie

2.2 Emoties Emoties: geen verwerping van basisemoties (schaamte, schuld) in opinie à niet betrouwbaar - Ongenoegen over morele emoties bij homofilie, lijfstraffen - Grenzen morele intuïties à geen oplossing, soms nog erger o Wraak, vergelding, morele walging - Democratie eist rechtvaardigheid: motiveringsverplichting (waarom) Mensen hebben dikwijls eerst een emotionele opvatting, nadien verbloemen/opkleden met objectieve & beredeneerde argumenten

2.3 Feitelijke toestand Feitelijke toestand niet verkeerd gebruiken bij rechtvaardiging (naturalistic fallacy) - Feitelijke toestand à Verklaren, begrijpen, voorspellen (niet toegelaten als argument) - Normatief oordeel à Rechtvaardigen, aanvaarden, verwerpen Juridisch kader dekt niet alle normatieve problemen: Wat is wenselijk ↔ wat vindt de wet

3. Normatieve problemen: de rrationele ationele benadering Argumentatie: logische argumenten + wetenschappelijke feiten - Gevolgen: tegen geloof, emoties of feitelijke toestand ingaand o Verstand heeft geen ongelijk

3.1 Voorbeelden 3.1.1 Incest Broer + zus seks: 4 kinderen, 3 gehandicapt - België: geen probleem à wel wet dat huwelijk tussen familie verbiedt (Seks niet verboden) - Duitsland: Seks verboden à man van koppel veroordeeld tot 3 jaar gevangenisstraf + beschuldigd van vrijwillig toebrengen fysieke schade aan ¾ v.d. kinderen Rationele argumenten - Bescherming van gezin als fundamentele sociale eenheid binnen samenleving. - Bescherming van kwetsbare gezinsleden tegen de minder nobele bedoelingen v.d. ouders - Bedreiging v.h. psychosociaal welzijn van potentiële nakomelingen - Gevolgen voor gezondheid van nakomelingen.

Irrationele argumenten - Incest is vies - Vrijwel overal in de wereld is het taboe

3.1.2 Kind in de vijver Je loopt langs een vijver en een kind is aan het verdrinken - Je loopt door en kind verdrinkt: schuldig verzuim à strafbaar - Je helpt het kind: morele plicht

3.1.3 Kind in Afrika Je krijgt post van Unicef voor maandelijkse bijdragen om kinderlevens te redden - Je gooit de post in de vuilbak: niet strafbaar à beroep op medeleven van mensen - Je stort maandelijks: mooi gebaar à niet verplicht

Aresa

2

Samenvatting Examen Moraalfilosofie

1ste Bachelor Criminologie

3.1.4 Peter Singer à Geen rationele argumenten om verschil in behandeling kinderen te rechtvaardigen - Alle mensen zijn gelijkwaardig - Wanneer mensen in nood zijn moet je helpen als eigen leven hieronder niet lijdt - Verdrinkingsdood & hongersdood zijn te vermijden - “ik ben niet de enige die kan helpen” is geen argument Enige nuance: - Verschil in afstand (fysiek & psychologisch) - Betrouwbaarheid van goede doelen

3.2 Jeremy Bentham: de morele calculus (Utilitarisme) Schonk eigen lichaam aan wetenschap Contra: lijfstraffen, doodstraf, strafrectelijke verminkingen - Open mind over homoseksualiteit en zelfbevrediging Verzet tegen irrationele morele emoties als leidraad voor normatief handelen – alleen redelijke beginselen Adagium: The greatest happiness of the greatest number

3.2.1 Utilitarisme Utilitarisme: morele waarde van een handeling afmeten aan bijdrage die ze levert a.h. algemeen nut (welzijn en geluk van mensen) - Ga na wat grootste geluk EN leed is, maak calculatie van bepaalde daad à 2 daden: welke levert meeste nut op - Aanvaardt geen moreel paternalisme (examenvraag) 3.2.1.1 Hedon Hedonisme isme (Hedone – geluk) Hedonisme: Nutsbalans bekijken los van idealen & principes - Meer plezier en minder verdriet/pijn - “Nut” (utiliteit) drukt positieve en negatieve dimensie beter uit dan “geluk” o Becijferbaar rekening houdend met lustbevrediging, lange termijn o Bv. Dierenleed in agro-industrie

à Gebaseerd op psychologisch feit: ieder mens streeft eigen geluk na Casus: Dwerg Manuel Wackenheim: dwerggooien - Wackenheim: ultieme nutsbalans, alle deelnemende partijen veel plezier - Frankrijk: verboden omdat in strijd met menswaardigheid - New York: commissie mensenrechten zelfde oordeel Frankrijk Probleem Hoeveelheid geluk/leed per gebeurtenis verschilt per persoon + subjectief à hoe universeel berekenen, nutsbalans moeilijk becijferbaar 3.2.1.2 Conseque Consequentialisme ntialisme Consequentialisme: Alleen kijken naar de gevolgen v.d. daad - Verwerpt beginselen à enkel resultaat telt o Bv. Liever farmaceutische ontwikkeling dan moeder Theresa voorbehoedsmiddelen/pijnstillers verbiedt Utilitarist keurt handeling niet af als deze geen (negatieve) hedonistische gevolgen heeft

Aresa

die

3

Samenvatting Examen Moraalfilosofie

1ste Bachelor Criminologie

Probleem Botst met diepe intuïties, in strijd met moreel gevoel Tramdilemma (trolley dilemma) Stuurloze tram rijdt alleen, 2 keuzes: - Laten rijden: 5 personen op spoor gebonden dood - Hendel overhalen: 1 persoon op spoor gebonden dood à Onpersoonlijk dilemma: jij staat aan de hendel (passieve deelname)

Stuurloze tram rijdt alleen, 2 keuzes: - Laten rijden: 5 personen dood - Dikke man voor tram duwen: personen overleven maar man dood à Persoonlijk dilemma: je duwt (niet) met intentie (actieve deelname) Nuances: verschil in opzet, collateral damage, onschuld van dikke man - Makkelijker pechvogel dan onschuldige doden Vervangbaarheidsargument (met dieren) Dieren: voorwerp van ethische consideratie Totaal geluk vermindert niet bij vervanging oud dier voor nieuw dier: moreel aanvaardbaar - Gedode dier mag niet lijden - Vervanging mag geen leed brengen aan mensen/dieren van omgeving à Heeft immoreel karakter + onwaardig om dier als wisselbaar voorwerp te zien 3.2.1.3 Nominalisme Nominalisme: alleen individuele nutbalansen Totaalbalans positief: handeling goed, totaalbalans negatief: handeling slecht - Elke balans: eigen waarde - Bv. Film “Rope” - James Steward: moorden voor plezier, andere persoon zal ‘toch niets van leven maken’

Probleem Moral Monstrosity: goedkeuren van moraal onaanvaardbare daden - Bv. Goedkeuren van groepsverkrachting: groepsplezier is groter dan leed verkrachte

3.3 Immanuel Kant: de morele plicht (Deontologisme) - inte intentiemoraal ntiemoraal 3.3.1 Deontologie Deontologie: Juistheid van handelingen moet gebaseerd worden op absolute gedragsregels - Meer wiskundige analyse 3.3.1.1 Intentiemoraal (categorisc (categorische he imperatief) Categorische imperatief: “Handel steeds in overeenstemming met regel waarvan je kunt willen dat het een universele wet wordt” - Universele regels vinden via bewijzen (wiskundig), morele plicht is vrijblijvend

Intentiemoraal: Het goede zit in morele plicht (intentie) die iemand voelt om regel te volgen (niet in gevolgen) - Mensen moeten handelen volgens regel waarvan je mag aannemen dat elk mens met rationele wil deze zal volgen o Afwijking: drogredenen of stoornissen

Aresa

4

Samenvatting Examen Moraalfilosofie

1ste Bachelor Criminologie

Eenmaal zelf oplossing voor probleem (keuze gemaakt): dan begrijp je niet meer waarom iemand een andere keuze zou maken - “Zie je medemens nooit alleen als middel, maar ook altijd als doel”: vrouw is geen seksobject Probleem Gevolgen: zeer belangrijk - Bv. Vliegtuig vliegt af op gebouw: vliegtuig neerhalen of laten invliegen in gebouw o Kant: 501 mensen dood: bekijk piloot niet als middel maar als mens o Gevolgen wet vliegtuig neerhalen: maar 1 mens dood: 1 mens herleiden tot middel à Kant soms te extreem, er is ook maar 1 beginsel 3.3.1.2 Intrinsiek goed en slecht Casus: - Nodigt ‘zogenaamde’ vriend uit + wilt hem vermoorden: per ongeluk geen vergif maar suiker in koffie - Nodigt vriend uit + wilt hem niet vermoorden: per ongeluk vergif i.p.v. suiker in koffie

Moreel opzicht: mislukte poging (met intentie) erger dan ongeluk -

11-jarigen kijken vooral naar gevolgen: vinden ongeluk veel erger Intenties niet per se uitgeschakeld kunnen/mogen worden

Volgens Kant: vatbaar voor de reden + iets doen uit vrije wil (keuzevrijheid) Casus: ‘Is pedofilie intrinsiek slecht?’ - Slecht gevoel maar pedofielen zo geboren (niet intrinsiek slecht) o Pilletje nemen tegen pedofilie § Niet nemen: moreel intrinsiek slecht § Wel nemen: moreel intrinsiek goed à Eenmaal je keuze krijgt (vrije wil): dan kan bepaald gedrag moreel onacceptabel worden “Ought implies can”: we moeten allemaal ons best doen om betere mensen te worden Probleem - Zonder vrije wil geen moraal - Alleen in recht spreken over absolute beginselen 3.3.1.3 Radicale plichtenmoraal Plichtenmoraal: niemand kan regel verwerpen, niet concentreren op gevolgen van handelen, maar op de vraag of iedereen de regel tot beginsel kan nemen.

Probleem Zijn er wel universele beginselen? 3.3.1.4 John Rawls (volgeling van Kant) – “The theory of justice” Fictieve mensen: onderhandelen over grondslagen van toekomstige samenleving - Waar: ruimtetuig op weg naar leefbare planeet - Onvoorspelbaarheid: mensen verplicht onpartijdig zijn o Voordelen konden nadelen worden o Talenten konden handicaps worden

Aresa

5

Samenvatting Examen Moraalfilosofie

1ste Bachelor Criminologie

-

Onzekerheid: mensen hadden recht op primaire “goederen” o Individuele vrijheden o Recht op bescherming o Recht op waardigheid à Indekken tegen negatieve risico’s - Difference principle: ongelijkheid alleen rechtvaardig als voordeel is voor minder begunstigden - Mensen laten kiezen: risico en zekerheid à kiezen voor zekerheid (risico bij succes kan meer bieden) 3.3.1.5 De fluit van Amartya Sen (reac (reactie tie op Rawls) Amartya Sen: nooit algemene consensus, ondanks elementaire afspraken à Verschillende theorieën voor rechtvaardigheid

Casus: 3 jongeren en 1 fluit - Anne: muzikaal talent + kan met fluit prachtige melodieën spelen/anderen vermaken - Carla: heeft fluit gemaakt, zonder haar was er geen fluit - Bob: arm, fluit zou welkom geschenk zijn want dan heeft hij eindelijk speelgoed Wie heeft recht op de fluit? - Anne: creëren van maximaal nut (utilitarisme) - Carla: recht op eigendom (liberalistisch) - Bob: afremmen van toevallige ongelijkheid (egalitaristisch) Conclusie: Kantiaanse moraal stelt grenzen aan persoonlijke autonomie en brengt een vorm van paternalisme met zich mee. Het overtreft persoonlijke opinies.

4. De klassieke rechtvaardigings rechtvaardigingstoets toets (compromis tussen Bentham en Ka Kant) nt) à Duidelijk onderscheid tussen handeling en maatregel - Handeling gerechtvaardigd: controversefase - Maatregel gerechtvaardigd: interventiefase Fundamentele beginselen: waardigheid, vrijheid, gelijkheid, legitimiteit 2 partijen die discussie voeren - Pro partij - Contra partij à Absolute beginselen (beginsel dat nooit geschonden kan worden) bestaan niet in de moraalfilosofie, alles is relatief Handeling: Controverse fase (wat vind ik ervan?)

4.1 De schendingfase (beginsel) Onderzoeken of handeling een beginsel schendt Bewijslast ligt bij partij die in schending gelooft: Contra partij - Formuleer beginstel - Toon aan dat beginsel algemeen aanvaard is o Door ethische, politieke en religieuze gezagsdragers of juridisch onderbouwd - Toon aan dat beginsel op consensus rust à Aantonen dat beginsel effectief geschonden is

Aresa

6

Samenvatting Examen Moraalfilosofie

1ste Bachelor Criminologie

Pro partij: bewijzen dat beginsel niet geschonden is - Herdefiniëring van beginsel, vrijheid, plicht o Handeling valt buiten bereik van beginsel - Onderscheiden van soorten beginselen o Voorwaardelijke of onvoorwaardelijke rechten o Functioneel recht (enkel inroepen als je plicht vervult)

4.2 De overtreffase (hoger beginsel) Pro partij geeft toe beginsel is geschonden à overtreffase - Handeling toch rechtvaardigen o Handeling is een hoger conformerend beginsel § Formuleer beginsel + aantonen dat handeling in overeenstemming was met beginsel § Toon aan dat beginsel hoger staat dan geschonden beginsel • Hiërarchie onder beginselen Hiërarchie onder beginselen: - Individueel vs. Collectief o Individuele beginselen komen boven groepsbeginselen - Fundamenteel vs. Afgeleid recht - Niet-controlversieel vs. Controversieel o Iets dat iedereen aanvaard staat boven iets controversieel - 1 vs. Meerdere geschonden beginselen - Basisbehoefte vs. Supplementaire behoefte - Handeling is kern vs. Handeling is periferie van beginsel à Al deze technieken zijn controversieel Als Contra partij toegeeft dat hoger beginsel het geschonden beginsel overtreft, stopt de discussie

4.3 De uitzonderingsfase (justified exception) Contra partij geeft niet toe dat er een hoger beginsel is à uitzonderingsfase Pro partij: aantonen dat geschonden beginsel uitzondering is en toch rechtvaardig kan zijn in die specifieke situatie - Moraliteit - Noodzaak - Proportionaliteit/evenredigheid (in Amerikaanse Supreme Court is de uitzonderingsfase niet toegestaan)

4.3.1 Moraliteit (gerechtvaardigd doel) Handeling is in overeenstemming met 1 of meerdere normatieve principes - Alleen fundamentele principes - Bv. bij dwangbehandeling en dwangmedicatie à Mogelijk als er gevaar is voor gezondheid/veiligheid van anderen o Veiligheid is een hoger beginsel

Aresa

7

Samenvatting Examen Moraalfilosofie

1ste Bachelor Criminologie

4.3.2 Noodzaak (subsidiariteitseis) Handeling is noodzakelijk, anders schending van ander fundamenteel beginsel, afweging van - Onwenselijke gevolgen - Realistische alternatieven o Aantonen: onhaalbaar, erger maken

4.3.3 Proportionaliteit (passend evenwichtig) Evenwicht tussen middel en doel - Direct: wijzen op wanverhouding tussen middel en doel - Indirect: wijzen op onwenselijke gevolgen van bepaald middel of bepaald doel - Geen buitensporige gevolgen (ook niet lange termijn) Maatregel: Interventiefase (wat doe ik eraan?) Welke maatregel is aanvaardbaar, niet in strijd met een beginsel? - Behoud van bestaande - Afschaffing onwenselijke - Invoeren nieuwe Zelfde strategie als controverse fase

4.4 Casus ter illustratie Moeder worden in de gevangenis: 3 jaar is maximum om kind bij moeder in gevangenis te houden - Moeder komt vrij in die periode à bij kind blijven - Moeder blijft langer vast à kind gaat naar vader/pleeggezin Onderscheid controverse en interventie:

4.4.1 Controverse Centrale vraag: “Mag ik zwanger worden in de gevangenis?” 3 stappen: Schendingsfase (beginsel) Overtreffase (hoger beginsel) Uitzonderingsfase (moraliteit, noodzaak, proportionaliteit)

4.4.2 Interventie Centrale vraag: “Mag je anticonceptie als voorwaarde stellen voor ongestoord bezoek?” Contra partij: schending beginsel, anticonceptie niet nodig, je mag moeder worden Pro partij: geen schending, anticonceptie nodig, geen moeder worden 4.4.2.1 Schendingsfase (beginsel): Is interventie schending v.e. principe/beginsel of de hiervan afgeleide vrijheden, rechten of plichten - Verduidelijking is cruciaal over wat iemand onder bepaald beginsel begrijpt

Contra partij: schending beginsel

Aresa

8

Samenvatting Examen Moraalfilosofie

1ste Bachelor Criminologie

Mogelijke schending in casus door contra partij “Is er sprake van schending als we dit als voorwaarde stellen?” - Verplichte anticonceptie schendt gelijkheid o Minder recht op voortplanting en gezinsleven o Reactie: ouderlijke macht is voorwaardelijk recht - Schendt equivalentiebeginsel: leven in gevangenis moet zo goed mogelijk afgestemd worden op positieve aspecten van leven buiten gevangenis o Reactie: moeder wil bewust kind op de wereld zetten dat later zal leven met idee dat moeder crimineel/delinquent is - Schendt waardigheid - Schendt recht op privé- en gezinsleven - Schendt seksuele integriteit à Bedenkelijk beginsel: eigenbelang en lifestyle (beter niet gebruiken, niet echt een beginsel) 4.4.2.2 Overtreffase (hoger beginsel): Mogelijke overtreffing in casus door pro partij Belang van toekomstige kind heeft voorrang op recht van gedetineerde moeder op voortplanting en eigen gezin - Plicht om iemand te beschermen tegen beschadiging staat hoger dan recht op vrijheid à psychische integriteit kind o Moeilijk te onderbouwen - Schaarsheid o Economisch belang: soms aanvaard, soms niet - Gelijkheid o Vrouwen die het even moeilijk hebben en niet in de gevangenis zitten zullen het moeten doen zonder al de bijkomende hulp die je krijgt de gevangenis 4.4.2.3 Uitzonderingsfase (morali (moraliteit, teit, noodzaak, proportio proportionaliteit): naliteit): Mogelijke uitzondering in de casus door pro partij: Verplichte anticonceptie is het enige middel om twijfelachtige toekomstkansen van kind te verhinderen + alle andere falen à Deze interventie opteren 4.4.2.3.1 Moraliteit Vermijden van twijfelachtige toekomstkansen (beginsel open future) 4.4.2.3.2 Noodzaak Geen alternatief, blijft als enige middel over 4.4.2.3.3 Proportioneel Dit middel heeft geen onacceptabele bijwerkingen

Op examen: Contra (1 mogelijkheid) - Schending + geen overtreffing + geen gerechtvaardigde uitzondering Stel pro (3 mogelijkheden): kiest 1 mogelijkheid en werkt die volledig uit, niet subsidiair werken - Geen schending - Wel schending maar gerechtvaardigde overtreffing - Wel schending en geen gerechtvaardigde overtreffing maar gerechtvaardigde uitzondering

Aresa

9

Samenvatting Examen Moraalfilosofie

1ste Bachelor Criminologie

Moraalfi Moraalfilosofie losofie losofie:: Hoofds Hoofdstuk tuk 2: Waardi Waardigheid gheid 1. Inleiding Waardigheid: fundamenteel beginsel

2...