Sądówka lab - Notatki z wykładu 4 PDF

Preview

Summary

Notatki 4...

Description

DIAGNOZA WIĘZI UCZUCIOWYCH W OPINIOWANIU SĄDOWYM W SPRAWACH RODZINNYCH (r. 8)  Pytanie o więź emocjonalną (uczuciową) – jedno z najczęstszych pytań w tezie sądu, w sprawach o wszelkie zmiany w zakresie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej.  Więzi uczuciowych nie obserwujemy bezpośrednio, a jedynie wnioskujemy o nich na podstawie interakcji, czyli zachowań osób uczestniczących we wspólnej aktywności. 1.

DEFINICJA WIĘZI  Ocena więzi uczuciowych – najsłabiej zdefiniowana i skomplikowana kwestia.  Czynniki decydujące o prawidłowym charakterze więzi – 2 doktryny: Klaus & Kennel – powstanie więzi wymaga zapewnienia matce zaraz po porodzie fizycznego kontaktu z noworodkiem  „okres sensytywny”, w którym konieczny jest bliski kontakt rodziców z dzieckiem, co jest warunkiem dalszego optymalnego rozwoju więzi. Ujęcie multidymensjonalne – relacja rodzic-dziecko jest kształtowana w dłuższym czasie przez wiele czynników i dlatego przybiera bardzo złożoną formę.  Psychoanalitycy – ścisły związek między miłością, postawami uczuciowymi rodziców a kształtowaniem się prawidłowej osobowości, rozwojem kompetencji społecznych. Np. konflikt rodziców, jego dynamika i sposoby rozwiązywania, kształtują zachowanie dziecka po rozwodzie. Porozumienie rodziców  dziecko ma w nich oparcie, prawidłowy rozwój. Pozytywne stosunki z rodzicami  lepsze funkcjonowanie społeczne. Odrzucenie emocjonalne przez rodziców problemy w przystosowaniu społecznym i emocjonalnym.  W opiniowaniu konieczność dokonywania oceny więzi w kontekście całokształtu relacji dziecka z rodzicami = odnoszenie się nie tylko do siły więzi (silna może występować też w przemocowych), ale i prawidłowego charakteru więzi służącej zaspokajaniu potrzeb dziecka i jego rozwojowi.  Prawidłowa więź: kształtowanie się pozytywnych emocji zw. z własną osobą i otaczającą rzeczywistością, rozwój postaw i przekonań, w których dominuje pozytywna wizja ludzi, świata i przyszłości. To baza, która umożliwia rozwój osobowości i kompetencji społecznych dziecka, umożliwia realizację potencjału osobistego.  Nieprawidłowa więź: świat postrzegany jako wrogi, budzący lęk. Rodzina funkcjonalna – komunikacja zw. z uczuciami jest spójna, jednoznaczna i przyczynia się do kształtowania wysokiego poczucia własnej wartości. Rodziny dysfunkcyjne – niewłaściwy sposób odnoszenia się do dziecka i siebie, hamowanie możliwości rozwojowych dziecka.  WIĘŹ UCZUCIOWA = związek, relacja mająca charakter względnie trwały i wynikająca z serii interakcji na poziomie zachowań. Wyraża się przez miłość łączącą rodziców i dziecko, codzienne zachowania i interakcje, stosunek rodziców do dziecka z uwzględnieniem istotnej roli jego potrzeb w procesach decyzyjnych rodziców. To relacja mająca charakter emocjonalny i uczuciowy, charakteryzująca się troską, zaangażowaniem, opieką, zrozumieniem potrzeb i właściwym na nie reagowaniem z uwzględnieniem niesymetrycznego charakteru relacji rodzic-dziecko, bliskością fizyczną, wymianą oraz spójną komunikacją werbalną i niewerbalną.  Shaffer – poziomy analizy interakcji rodzic-dziecko: regulacja biologiczna – regulacja podstawowych potrzeb dziecka zw. z procesami biologicznymi (karmienie, sen etc.); kontakty twarzą w twarz – regulacja wzajemnego ukierunkowania uwagi i gotowości do reagowania w sytuacjach twarzą w twarz; podzielanie tematu – włączenie przedmiotów w interakcje społeczne oraz zapewnienie wspólnego kierowania na nie uwagi oraz jednoczesnego działania; wzajemność – zainicjowania działań intencjonalnych nakierowanych na innych ludzi; rozwój bardziej elastycznych i symetrycznych związków; reprezentacja symboliczna – rozwój werbalnych oraz innych symbolicznych sposobów odnoszenia się do innych ludzi, myślenie o sytuacjach społecznych.

2.

ROZWÓJ WIĘZI W OKRESIE DZIECIŃSTWA  PRZYWIĄZANIE = pierwsza relacja, jaką nawiązuje dziecko, definiowana jako długotrwała emocjonalna więź z konkretną osobą.  Odróżnia się przywiązanie (system behawioralny jednostki, na który składają się uczucia dziecka do innej osoby) od zachowań związanych z przywiązaniem (możliwe do zaobserwowania sposoby przejawiania się tych uczuć).  Zachowania związane z przywiązaniem – na przestrzeni całego życia, ale najsilniej widoczne w dzieciństwie. Prowadzą do powstania więzi uczuciowej między dzieckiem a bezpośrednim opiekunem (pierwszoplanowa figura przywiązania) oraz między dzieckiem i innymi bliskimi osobami (drugoplanowe figury przywiązania).

 PIERWSZE MIESIĄCE ŻYCIA – faza pierwsza przywiązania - okres sensytywny i zdolność do szybkiego wiązania się, ale między 6 a 12 miesiącem i po ukończeniu 1 r.ż. utworzenie więzi też możliwe, tylko że mniej stabilnej i prawidłowej (dzieci przysposobione; po 6 częściej przywiązanie też wobec obcych, po 12 częściej odrzucanie opiekunów). „Orientacja i sygnały bez wyróżniania osób” (wg Bowlby’ego) oraz „wstępna faza przed wykształceniem przywiązania” (wg Ainsworth) – od urodzenia do 2/3 miesiąca życia. Sprzyjające kształtowaniu się więzi i wzmagające u dorosłego potrzebę opiekowania się: cechy dziecka, jego reakcje, cechy wyglądu typowe dla niemowlęcia, ogólna nieporadność, struktura zmysłów zorientowana na reakcje na zachowania ludzkie (preferują bodźce poruszające się, ludzki głos, który je uspokaja, odróżnianie głosu matki, ludzką twarz od 4 tyg.), uśmiech i płacz. Ograniczenia: brak współpracy zmysłów i motoryki (dopiero 2 msc. i przejawia się rozwojem chwytania). Zachowania zw. z przywiązaniem inicjowane są przez dziecko (deficyt potrzeb). To głównie od opiekuna i jego kompetencji zależy czy gratyfikacja z jego strony przyniesie dziecku ulgę.  FAZA II PRZYWIĄZANIA Bowlby – „orientacja i sygnały kierowane do wybranej osoby”  sygnalizowanie potrzeb i reagowanie skierowane do wybranej osoby, wobec której są one silniejsze niż wobec innych. Od 2-3 do 6-8 miesiąca życia. Ainsworth – faza tworzenia się przywiązania – 7 wzorców zachowań kierowanych wobec wybranego opiekuna (zwykle matki): płacz gdy opiekun odchodzi, koniec płaczu gdy mija okres rozłąki, uśmiech na powitanie, patrzenie na opiekuna i podążanie wzrokiem w jego kierunku, wokalizowanie skierowane do opiekuna, swobodne eksplorowanie w jego obecności. Wzrasta odpowiedzialność dziecka za relację z dorosłym i dzięki bardziej zorganizowanemu systemowi zachowań może ono także w większym stopniu kontrolować jej częstotliwość i jakość.  FAZA III PRZYWIĄZANIA – 6/9 miesiąc życia do początków 3 r.ż.; rozwój motoryki i mowy Ainsworth = „prawdziwe przywiązanie” – wyraźna preferencja wybranego opiekuna przy ostrożności zachowywanej wobec obcych. Główny opiekun staje się pierwszoplanową figurą przywiązania, wobec którego dziecko prezentuje dający się zaobserwować repertuar zachowań, oparty na: a) umiejętnościach motorycznych (zbliżanie się do opiekuna, podążanie za nim wzrokiem gdy opuszcza pokój, powrót do niego w zagrożeniu, chowanie twarzy pomiędzy udami opiekuna, przywieranie w zagrożeniu, chorobie lub stresie), b) gestach społecznych (wołanie, wyciąganie rąk, wskazywanie przedmiotów oraz grymasy twarzy mające zwrócić uwagę). Następuje ograniczenie liczby dorosłych aktywujących/hamujących zachowania przywiązaniowe. Powstaje wewnętrzny model roboczy opiekuna, którego dziecko zaczyna traktować jak „bezpieczną bazę/schronienie” w trakcie eksplorowania otoczenia. Ograniczenia fazy w budowaniu więzi: dziecko nie jest zdolne do rozumienia złożonych celów interakcji i może mieć trudność w zrozumieniu wzorców długo trwających zachowań.  FAZA IV PRZYWIĄZANIA Okres poniemowlęcy - pojawia się zdolność dziecka do powstrzymywania zachowań przywiązaniowych i uwzględniania planu dorosłego w swoim własnym. Okres przedszkolny – zdolność dokonywania operacji na wewnętrznych modelach siebie i innych jednocześnie, rozumienie relacji przyczynowo-skutkowych zachowań dorosłych, zdolność korygowania swojego celu w interakcji. Pojawia się partnerstwo w relacji z opiekunem i zdolność wzajemnego regulowania interakcji (rozwija się komunikacja i kontrola zachowania). Pojawiają się nowe kompetencje w organizacji zachowań przywiązaniowych: świadomość, że obiekt przywiązania posiada wew. stany oraz tego, jakie czynniki kontrolują cele i plany opiekuna, a także zdolność do odróżniania swojego pkt. widzenia od innych, do wpływania na opiekuna oraz do oceny stopnia dopasowania dziecko – dorosły. Dziecko rozumie, że bliska relacja istnieje nawet, gdy nie ma fizycznego kontaktu i staje się bardziej odpowiedzialne za utrzymywanie bliskości, do której dąży zwł. w sytuacji zagrożenia/choroby. Dziecko potrafi poczekać z zachowaniami przywiązaniowymi na bardziej sprzyjające okoliczności. Zaczyna się czuć bezpiecznie także w obecności innego, „zastępczego” opiekuna (niania, przedszkolanka). Rozłąka z rodzicem, której przedszkolak nie kontroluje, stanowi dla niego jednak źródło stresu i zaburza jego równowagę emocjonalną.  PRZYWIĄZANIE W WIEKU WCZESNOSZKOLNYM Zmiany w przywiązaniu, na które oddziałuje szerszy kontekst, a związane z: rozwojem relacji społecznych, odmiennymi interakcjami z rodzicem, rozwojem kompetencji poznawczych i emocjonalnych, wzrostem elastyczności myślenia (decentracja), samodzielności dziecka, oczekiwania ze strony rodziców jego większej autonomii, co jest konsekwencją dłuższych okresów separacji. Zmiany obejmują: w zakresie potrzeby dziecka z utrzymywaniem bliskości na dostępność figury przywiązania, spadek liczby zachowań przywiązaniowych typowych dla wczesnego dzieciństwa, wzrost odpowiedzialności dziecka za regulację wzajemnej relacji.

Ze strony rodziców pojawiają się wymagania wychowawcze kształtujące zachowanie dziecka nawet w sytuacji fizycznej separacji i stanowiące źródło jego poczucia bezpieczeństwa. Ważnymi figurami przywiązania stają się też inni bliscy. W wieku 11-12 lat wciąż wskazują rodziców jako ważniejsze osoby niż rówieśnicy. Wskaźniki przywiązania w tym wieku: umiejętność współpracy z opiekunem (dyskutowanie celów każdego z partnerów), jakość komunikatów (werbalne dla takich dzieci ważniejsze), bogactwo i spójność ekspresji emocjonalnej, niesymetryczny charakter relacji (rodzic jako wzór do naśladowania, potrafiący dyskretnie kontrolować dziecko i naprowadzać go na prawidłowe rozwiązania przy braku hamowania autonomii dziecka), poziom zrelaksowania partnerów, ich nastrój, spontaniczność działania, akceptacja i aprobata dla zachowań obu stron (wskaźniki ogólnej satysfakcji ze wzajemnej interakcji). Tworzenie się więzi jest procesem uniwersalnym kulturowo. W rozwoju dziecka ma znaczenie szersze grono osób – na jakość relacji matki z dzieckiem może mieć wpływ zachowanie ojca, a także możliwość uzyskania przez matkę wsparcia od osób z otoczenia. 3.

OSOBOWOŚĆ RODZICÓW I ICH UMIEJĘTNOŚCI NAWIĄZYWANIA RELACJI JAKO DETERMINANTY KSZTAŁTOWANIA SIĘ WIĘZI RODZIC – DZIECKO  Determinanty wpływające na charakter opieki rodzicielskiej:  zdrowie psychiczne rodziców i odczuwana przez nich jakość życia osobowość (zwł. matki) i jej wpływ na relację, styl przywiązania  Pozytywny wpływ na więź, wysoką samoocenę dziecka i prawidłową regulację emocji: otwartość na doświadczenie, ekstrawersja, dyspozycyjny optymizm, ugodowość, wew. umiejscowienie kontroli, poczucie sprawczości, pozytywna samoocena, style poznawcze: pozytywna reinterpretacja i spójna integracja zdarzeń negatywnych z pojęciem Ja, niższy poziom agresji, wyższy autonomii, niezależności i umiejętności przystosowywania się.  Negatywny wpływ: np. lęk w okresie ciąży. struktura temperamentu systemy komunikacyjne w rodzinie relacja małżeńska/partnerska rodziców  wzajemne wsparcie wpływa na kształtowanie się bezpiecznego stylu przywiązania, ale mediatorem jest jakość opieki rodzicielskiej oraz satysfakcja małżeńska, wysoka pozytywna ocena relacji  konflikt małżeński i agresja ojca wobec matki  bezpośrednio wpływa na przywiązanie pozabezpieczne wsparcie społeczne – liczba i natura relacji matek z osobami znaczącymi, wsparcie w okresie ciąży, pomoc materialna od krewnych i przyjaciół, wsparcie nie tylko od partnera  wpływ na wysoką satysfakcję matek z pełnienia roli, styl bezpieczny, wyższa jakość opieki macierzyńskiej. modele funkcjonowania rodziny  Kołowy Model Rodzina Olsona – czynniki ważne w procesie analizowania zasobów rodziny = diagnozy relacyjnej: spójność (równowaga między odrębnością a wspólnotowością), elastyczność (równowaga między stabilnością a zmianą) i komunikacja.  Model systemowy Beaversa – opis rodziny pod kątem jej mocnych i słabych stron. Optymalne zdrowie = rodzina charakteryzująca się: zdolnośćią do negocjacji, indywidualnych wyborów, respektowaniem ambiwalencji, ciepłem, intymnością i humorem.  Model McMaster – 6 cech funkcjonalnego systemu rodzinnego: umiejętność rozwiązywania problemów, jasna i czytelna komunikacja, zdolność funkcjonowania w instrumentalnych i afektywnych rolach, adekwatne reagowanie uczuciowe, empatyczne uczuciowe zaangażowanie oraz elastyczna kontrola zachowań.

4.

PRZEGLĄD METOD DIAGNOSTYCZNYCH PRZEZNACZONYCH DO OCENY WIĘZI UCZUCIOWYCH DZIECKO – RODZIC (1) Test-Film Gille’a (1959)  diagnoza dojrzałości uczuciowej dziecka, jego postawy wobec rodziców i innych członków rodziny oraz kolegów i nauczycieli  bodźce projekcyjne: uzupełnianie obrazków elementami lub wskazanie miejsca osoby na obrazku + 39 pytań (opis słowny lub wybór)  brak licencji w Polsce (2) Technika (test) Dwóch Domków W. Szyryńskiego (1990)  metoda zabawowo-projekcyjna dla dzieci w wieku 5-17 lat, prawidłowo rozwijających się intelektualnie bada stosunki wewnątrzrodzinne oraz postawy dzieci wobec rodziców i na odwrót pozwala ocenić siłę i charakter więzi uczuciowej między dzieckiem i poszczególnymi członkami rodziny kartka papieru i ołówek  opis w podręczniku. Ogólnie ustalenie składu rodziny, narysowanie 2 domków a dziecko umieszcza w nich członków rodziny i robi różne roszady.

(3) Test Stosunków Rodzinnych (TSR; Bene, Anthony. 1957)  bada wew. atmosferę emocjonalną w rodzinie, postawy emocjonalne dzieci wobec rodziców i innych członków rodziny oraz obraz stosunku tych osób do dziecka prezentowany przez samo dziecko.  ustalenie składu rodziny, wybór sylwetek reprezentujących poszczególne osoby i zdefiniowanie roli „Pana Nikt”  czyta się lub daje liściki z inf. od i do członków rodziny, które dziecko przydziela samo  zalety testu: identyfikacja ważnych osób dla dziecka, źródeł ew. lęków, mechanizmów obronnych (4) Test Sceny / Scenotest (von Staabs, 2007)  cel głównie terapeutyczny, materiał jedynie inspiracją pobudzającą dziecko do działania, tylko do stawiania hipotez  dla dzieci z różną sprawnością intelektualną, odciąża emocjonalnie przez zabawę  odtwarzanie sytuacji zbliżonych do codziennych w formie zabawy i przy pomocy bogatego materiału  skutek: wyzwolenie uczuć, oczekiwań, sympatii i antypatii, zachowań agresywnych i defensywnych oraz ujawnienie ich wobec członków rodziny (5) Rysunek „Zaczarowanej rodziny” (Sulestrowa, 1979)  cel: przedstawienie wew. obrazu relacji rodzinnych oraz potrzeb dzieci w sposób stosunkowo bezpieczny dla dziecka;  dla dzieci od 5 r.ż.;  inf. o zaczarowaniu rodziny w zwierzęta przez czarodzieja z bajki  dziecko decyduje kto jest jakim zwierzęciem i rysuje to; (6) Rysunek Rodziny (Braun-Gałkowska, 1985; Frydrychowicz, 1984, 1996)  cel: odzwierciedlenie potrzeb i przeżyć dziecka zw. z atmosferą emocjonalną w rodzinie  nie powinien być stosowany w diagnozie, tylko jako sposób nawiązywania kontaktu z dzieckiem i uzyskiwania inf. w celu stawiania hipotez;  wykonanie rysunku rodziny  wywiad z dzieckiem  analiza rysunku wg kryteriów (ograniczenia) (7) Test Apercepcji Tematycznej CAT-A, CAT-H (Bellak, Bellak, 1949)  cel: pozyskanie wiedzy o problemach dziecka, jego życzeniach i wyobrażeniach dot. samego siebie i bliskich osób, stopniu identyfikacji dziecka z modelami, o mechanizmach przystosowawczych i obronnych dziecka  prezentacja tablic z mniej lub bardziej niejednoznacznymi sytuacjami społecznymi z prośbą o opowiedzenie historii, którą przedstawia rysunek  tylko w celu strukturyzacji kontaktu i ułatwieniu rozmowy o sytuacji rodzinnej (8) RISB – Test Niedokończonych Zdań Rottera (Jaworowska, Matczak, 2008)  stosowane w praktyce z powodzeniem jako narzędzie przesiewowe do wykrywania osób nieprzystosowanych – częściowo ustrukturyzowana metoda projekcyjna  dokańczanie rozpoczętych zdań  dziecko musi posiadać pewne umiejętności (czytania, pisania, rozumienia instrukcji etc.) służy głównie diagnozie osobowości (9) Diagnoza więzi rodzinnych poprzez zabawę (Lewandowska-Walter, Błażek, Bruski, 2013)  15 zabaw + pomoce testowe  cel: ocena spójności systemu rodzinnego, czyli siły i jakości więzi uczuciowej pomiędzy jego członkami, hierarchii osób ważnych w życiu dziecka i granic pomiędzy członkami rodziny zew. i wew., problemów w życiu dziecka, zasobów rodziny do radzenia sobie w trudnych sytuacjach (w percepcji dziecka), poznanie dziecięcej oceny kompetencji opiekuńczo-wychowawczych matki i ojca oraz stopnia zaspokojenia potrzeb dziecka. 5.

WSKAZANIA DO PROWADZENIA RELACJI RODZIC – DZIECKO  Obserwacja – podstawowa metoda pozwalająca ocenić jakość relacji opiekun – dziecko.  3 stopnie strukturalizacji obserwacji: swobodna, ustrukturalizowana i standaryzowana oraz zawierająca skale obserwacyjne.  W diagnozie więzi emocjonalnych  swobodna:  Na początku badania - służy postawieniu wstępnych hipotez dot. siły i jakości więzi  W trakcie lub pod koniec diagnozy – weryfikowanie inf. uzyskanych podczas rozmowy z dzieckiem i rodzicami  Obserwacja swobodna – obserwowanie i notowanie interesujących diagnostę zachowań (np. przejawy przywiązania w zależności od wieku dziecka)  sporządzenie protokołu (opis zachowania + jego interpretacja).  Mało usystematyzowany sposób zbierania danych, a z drugiej str. ma otwarty charakter  Obserwacja ustrukturalizowana i standaryzowana – ściślej określony rodzaj poszukiwanych inf., przedmiot obserwacji, warunki obserwacji oraz zaplanowany sposób rejestracji materiału (np. kamera, lustro weneckie, arkusze obserwacyjne). Wyszkoleni diagności, systemy kodowania zachowań i określone kryteria interpretacji.  Obserwacja zawierająca skale obserwacyjne – opisujące zachowania będące wskaźnikami interesujących diagnostę kryteriów. Umożliwiają uzgodniony system kodowania, stosowane gdy możliwy dłuższy kontakt z pacjentem, a celem jest porównanie zmian w zachowaniu (np. przed i po terapii). Np. Test Komunikacji Zadaniowej Rodzic – Dziecko.

 Systematyczna obserwacja dynamiki relacji rodzic – dziecko – analogowa obserwacja zachowania (Haynes). Jej cechy: pomiar jawnego zachowania pomiar w zaimprowizowanej sytuacji podobnej do tej, która występuje w naturalnym środowisku / wywoływanie zachowań pozwalające diagnoście o nim wnioskować użycie warunków, bodźców stymulujących i instrukcji, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia zachowań lub elementów relacji.  Przypomina swobodną, ale przez sugerowanie zadań rodzicowi do zrealizowania z dzieckiem – zawiera elementy obserwacji ustrukturalizowanej.  Roberts – 3 typy strukturalizacji interakcji rodzic – dziecko (różnią się otoczeniem i instrukcją) SWOBODNA ZABAWA – miejsce, zabawki dostosowane do wieku dziecka + urządzenie rejestrujące zachowania. Instrukcja – rodzic ma pozwolić wybrać dziecku zabawki i bawić się w to, co ono zechce. Wada – dziecko dobrze się czuje w zabawie, którą wybiera, brak frustracji i oceny kompetencji rodzica. Można obserwować jednak wskaźniki przywiązania. ZABAWA KIEROWANA PRZEZ RODZICA – inna instrukcja: rodzic ma wybrać zabawę/zabawkę i pilnować, by dziecko przestrzegało reguł. Często pojawia się konflikt interesów, dziecko próbuje forsować swoją propozycję  identyfikacja postaw rodzicielskich, czy kontrola i uważność na potrzeby dziecka czy niewystarczające kompetencje. ZADANIE KIEROWANE PRZEZ RODZICA – instrukcja: rodzic ma poprosić dziecko, aby samo posprzątało po zakończonej zabawie i ma mu nie pomagać  wyzwolenie trudnej dla dziecka sytuacji, obserwacja jak reaguje na polecenia rodzica  kompetencje rodzicielskie w radzeniu sobie z niezadowoleniem dziecka i mobilizowaniem go do wykonania konkretnego zadania. Obserwacja ta pozwala przewidywać zachowania dziecka w domu w codziennych sytuacjach.  Obserwacja prowadzona techniką analogową – obserwować zachowania przywiązaniowe plus (Aclin i ...