Teorie zachowań dewiacyjnych Wykłady PDF

Preview

Summary

Wszystkie notatki z wykładów przedmiotu Teorie zachowań dewiacyjnych...

Description

TEORIE REAKCJI SPOŁECZNEJ  Udzielają odpowiedzi na pytania: jak powstają normy społeczne, jakie są reakcje społeczeństwa wobec osób, które popełniają przestępstwa, jakie konsekwencje reakcje te powodują  Tym, co interesuje reprezentantów kierunku reakcji społecznej, jest proces, w trakcie którego dochodzi do uznania pewnych osób za dewiantów, oraz skutki wynikające z tego faktu  W ujęciach tych mniej ważne jest, dlaczego ktoś narusza normy, istotne jest natomiast, dlaczego uznany jest za naruszającego normy  W paradygmacie etiologicznym, kontrola społeczna powstrzymuje dewiację, a w podejściu reaktywnym kontrola społeczna wywołuje dewiację o Na wskutek działania kontroli społecznej dochodzi do określenia repertuaru zachowań nie aprobowanych o Przez to dochodzi do uznania konkretnej osoby za dewianta  Powstanie tego kierunku datuje się na początek lat sześćdziesiątych SYMBOLICZNY INTERAKCJONIZM A KIERUNEK REAKCJI SPOŁECZNEJ  Generalne założenia ontologiczne i epistemologiczne nurtu naznaczania społecznego wywodzą się z interakcjonizmu społecznego, który to z kolei wywodzi się z chicagowskiej szkoły socjologii i psychologii społecznej (Cooley, Thomas, Znaniecki, Dewey, Mead)  Zarys koncepcji Meada o Jaźń kształtuje się podczas interakcji z otoczeniem, „istotnymi innymi” (relacje typu face to face), w ramach grup pierwotnych o Interakcje zachodzą w procesie komunikowania się za pomocą gestów; gesty:  Nieznaczące- natychmiastowa reakcja na bodziec, np. odruchy bezwarunkowe, cechują głównie zwierzęta  Znaczące- cechują interakcje międzyludzkie, reakcje uprzednio zinterpretowane, uświadomione, celowe, których charakter jest symboliczny, dochodzi do uzgadniania znaczeń miedzy uczestnikami interakcji; chodzi o to, aby partnerzy mogli poprawnie odczytać znaczenia gestów i przekazać je aby to było możliwe, trzeba utożsamić się, „wejść w skórę” partnera (przyjmowanie ról partnera) o Dzięki przyjmowaniu postawy innej jednostki możemy traktować naszą jaźń jako przedmiot obserwacji i spoglądać na siebie z boku, oczami otoczenia  Cechy symbolicznego interakcjonizmu o Interakcja jest konstruowana, a nie wyzwalana (ludzie konstruują swe działania w trakcie ich wykonywania, a nie reagują mechanicznie na zewnętrzne bodźce) o Działanie dokonuje się na bazie definicji sytuacji, w której człowiek działa; definiowanie jest stałym procesem o Interakcja jest symboliczna, ponieważ dokonuje się za pośrednictwem wspólnych symboli o Interakcja zachodzi przez przyjęcie roli partnera o Przyjmowanie roli partnera jest centralnym, zakłada ono wyobrażenie o sobie, jak się jest widzianym z punktu widzenia drugiego o Interakcja ma charakter wyłaniający się- pewne cechy wymieniają się w jej trakcie i nie miałyby miejsca, gdyby nie połączone działania partnerów  Nie istnieje obiektywna rzeczywistość- wszystko, co jest, stanowi wynik subiektywnego postrzegania sytuacji; sens i znaczenie jest różne dla wszystkich  Perspektywa reakcji społecznej a symboliczny interakcjonizm o Ład, porządek społeczny, jest wynikiem chwiejnej równowagi między antagonistycznymi dążeniami poszczególnych grup o Dewiacja jest procesem, a nie stanem o Konformizm i dewiacja są symbolami tworzonymi w procesie konstruowania rzeczywistości, nie zaś stanami, którym można by przypisać różnice obiektywne o Kontrola społeczna stanowi zmienną niezależną w procesie tworzenia dewiacji (dewiacja wynikiem działania kontroli społecznej) o Dewiacja ma charakter relatywny, a nie absolutny- zależy od przyczyny, osoby, kontekstu o Mechanizmy kreowania dewiacji i dewiantów maja charakter uniwersalny KITSUSE I CICOUREL: POSTULATY TEORETYCZNE I DYREKTYWY METODOLOGICZNE  Propozycja Kitsusego o Nie samo zachowanie różnicuje „porządnych ludzi” i naruszycieli norm; kategoria „odmieńców” powstaje w procesie reakcji społecznej, w wyniku którego pewne osoby zostają określone jako dewianci, inne zaś nie o Zauważył pewną niekonsekwencję u Mertona, który zaliczył rytualizm do zachowań dewiacyjnych- zdaniem Kitsuse’ a rytualizm jest z gruntu konformistyczny o Zaproponował następujące dyrektywy badawcze: dewiacje należy rozpatrywać jako proces, w trakcie którego członkowie grup, społeczności lub społeczeństwa: 1)interpretują zachowanie jako dewiacyjne 2)definiują jednostki zachowujące się w taki sposób jako dewiantów określonej kategorii 3)traktują ich w sposób uważany za stosowny wobec danej kategorii dewiantów o Socjologiczną kategorię dewiantów tworzy dopiero negatywna opinia społeczna; dewiacja istnieje tylko w takiej mierze, w jakiej spotyka się z reakcją społeczną (dlatego też działalność instytucji formalnej kontroli społecznej może spowodować, że jedynie nieznaczna część tych zachowań znajdzie odbicie w rejestrach urzędowych stanowiących podstawę zestawień statystycznych i odwrotnie) o Postulat rezygnacji z absolutystycznego ujmowania norm społecznych na rzecz ujęcia relatywistycznego i kontekstowego KONCEPCJA ERIKSONA  Osią zainteresowania Eriksona była rola dewiacji w utrzymywaniu ładu społecznego i wyznaczaniu tożsamości kulturowej grup  Dewiant i dewiacja o Dewiacja- zachowanie uważane powszechnie za wymagające zainteresowania instytucji kontroli społecznej, to znaczy zachowanie, z którym „należy cos zrobić” o Dewiację tworzy społeczeństwo  proces naznaczania o Nie każdy odbiegający od normy uważany jest za dewianta; różnica między tymi, którzy „dorabiają się” etykietek, a tymi, których zostawia się w spokoju jest wynikiem tego, w jaki sposób społeczna widownia segreguje i kategoryzuje wiele elementów obserwowanego przez siebie zachowania o Filtrująca funkcja społecznej widowni przejawia się przede wszystkim w tym, że ustala ona, jakie zachowania są niepożądane, nieobyczajne, szkodliwe  Dewiacja a porządek społeczny o Charakterystyczną cechą społeczności jest bliski, bezpośredni kontakt tworzących je osób i wspólne doświadczenia, co sprawia, że każda społeczność ma poczucie odrębności; społeczność ma wyznaczone granice w sensie przestrzennym i kulturowym  Jedną z istotniejszych funkcji społeczności jest stałe wyznaczanie i utrzymywanie granic w przestrzeni kulturowej- aby nie doszło do połączenia z innymi społecznościami, każda społeczność winna mieć określony zasób aktywności, wartości, zwyczajów etc., które tylko dla niej są charakterystyczne; istnieje zatem umowna, względna i niedokreślona granica między zachowaniem właściwym a niewłaściwym o Publiczne akty potępienia są i były głównym źródłem informacji o granicach systemu normatywnego społeczności o Zachowania dewiacyjne nie są zwykłą usterką w mechanizmie działania społeczeństwa, lecz w kontrolowanych rozmiarach mogą stanowić istotny warunek utrzymania stabilności życia społecznego  Funkcje instytucji kontroli społecznej o Zasadniczym celem kontroli społecznej wcale nie jest całkowite wyeliminowanie zjawisk dewiacyjnych, ale ich utrwalanie o Gdyby nawet istniejący aparat kontroli wyeliminował wszystkie zachowania niezgodne w danej społeczności z obowiązującymi normami, to organizacje do zwalczania zjawisk patologicznych, aby nie pozostawać bez zajęcia zaczęłyby definiować jako dewiacyjne zachowania te, które dotychczas były uważane za normalne o Rejestrowane rozmiary zachowań dewiacyjnych są uzależnione od technicznych środków, jakimi w danej chwili dysponują dane instytucje 1



  

Ponieważ każde społeczeństwo ma określone granice (odnoszące się przede wszystkim do sfery kulturowej), maję też określone „style dewiacji”- pewna grupę zachowań szczególnie potępianych o Naruszenie wartości centralnych jest spowodowane m. in. tym, że w każdym społeczeństwie pewna grupa ludzi świadomie decyduje się na czyny godzące w te wartości w ramach wyrażenia protestu przeciw wyznawanym normom (buntownicy w rozumieniu Mertona) o Inna grupa ludzi narusza normy związane z wartościami szczególnie istotnymi dla społeczeństwa wskutek nadmiernego dążenia do ich realizacji (innowatorzy w rozumieniu Mertona) Dewiant i jego konformistyczny odpowiednik żyją w bardzo podobnym świecie znaczeń i symboli, interesują się zbliżonymi aspektami otaczającej ich rzeczywistości; dewiant i konformista są wytworem tej samej kultury, wymysłem tej samej wyobraźni Dewiacyjna rola społeczna powinna mieć charakter przejściowy (jak wszystkie inne role); jednak w wyniku braku zinstytucjonalizowanych procedur, za pomocą których sygnalizowano by zakończenie pełnienia roli dewianta, rola ta nabiera charakteru stałego; skutki publicznej stygmatyzacji są prawie nieodwracalne Jeżeli np. były przestępca wychodzi z więzienia, to społeczeństwo skłonne jest do traktowania takiej osoby zgodnie z jej ostatnią rolą społeczną, to jest właśnie z rolą dewianta o Reakcją na taką postawę społeczeństwa może być powrót do zachowań dewiacyjnych

KONCEPCJA BECKERA  Zachowanie staje się dewiacyjne dopiero w wyniku reakcji społecznej  To, że przestępcy naruszają normy, nie oznacza, że są oni grupą homogeniczną, zamkniętą  Dewiację tworzą grupy społeczne przez ustanawianie reguł, których naruszanie stanowi dewiację, a także przez stosowanie tych reguł wobec poszczególnych ludzi i etykietkowanie ich jako outsiderów  Dewiacja nie jest cecha czynu popełnianego przez jednostkę, lecz jest skutkiem stosowania przez innych reguł i sankcji wobec „winowajcy”; sam czyn nie jest dewiacyjny, jest nim dopiero, gdy tak zostanie określony  Zaetykietkowani dewianci mają jedną wspólną cechę: ich zachowanie dewiacyjne wyszło na jaw, oni zaś zostali naznaczeni piętnem odmieńców  To, czy zachowanie będzie uznane za dewiacyjne jest uzależnione od wielu okoliczności o jest zmienne w czasie o od tego, kto naruszył normę i kto był tym naruszeniem poszkodowany  kobiety z reguły dostają niższe wyroki za te same czyny, co mężczyźni  ci z niższych sfer mają gorzej, niż ci z wyższych o od tego, jakie skutki pociąga za sobą dany czyn o społeczeństwo poprzez ustanawianie norm i reguł, a także sankcji w wyniku ich naruszenia, kreuje dewiację i dewiantów  ten sam człowiek, który jednego dnia jest konformistą, następnego dnia może stać się już przestępcą w wyniku zmiany prawa Zachowania:

zgodne z regułami

sprzeczne z regułami

postrzegane jako dewiacyjne

błędnie oceniane

dewiacja czysta

nie postrzegane jako dewiacyjne

konformistyczne

dewiacja ukryta

Konformistyczne- zgodne z regułami i nie postrzegane jako dewiacyjne Błędne ocenianie- gdy posądzi się kogoś o coś, czego nie zrobił Dewiacja ukryta- zachowanie łamie reguły postępowania, lecz społeczna widownia nie jest tego świadoma i nadal traktuje je jako konformistyczne Dewiacja czysta- stanowi naruszanie reguł i jest tak odbierane przez społeczna widownię   





u podstaw tworzenia i egzekwowania reguł społecznych leży władza i siła grupy społeczne kreujące normy to grupy dzierżące władzę polityczną, ekonomiczną SEKWENCYJNY MODEL DEWIACJI- ujęcie procesu stawania się dewiantem o Wg Beckera, symultaniczne ( a takie było do tej pory) ujęcie procesu dewiacji nie pozwala na uchwycenie faz rozwoju danego zachowania o Każdy etap rozwoju ma własne, różne przyczyny; każdej dającej się wyodrębnić fazie nasilania się dewiacji odpowiadają tylko jej właściwe czynniki warunkujące zachowania bądź też rola czynników operujących w trakcie całej złożonej sekwencji jest w każdej fazie inna o Pierwszym szczeblem kariery dewiacyjnej jest popełnienie nonkonformistycznego czynu, który stanowi naruszenie pewnego zbioru reguł (może być świadomy i nieświadomy [np. pierwszy papieros z marihuaną wypalony nieświadomie]) o Dlaczego ludzie są w zdecydowanej części konformistami?- zaangażowanie o Intencjonalni dewianci  Ci, którzy mają relatywnie mało do stracenia- są słabo związani z systemem zobowiązań konformistycznych  Ci, którzy co prawda ą związani konformistycznym systemem wartości i norm, lecz osłabiają ich wpływ za pomocą technik neutralizacji  Ci, którzy naruszają normy dążąc do osiągnięcia konformistycznych celów (np. złożenie na szefa donosu chcąc zdobyć jego posadę) o Istotnym momentem w rozwoju kariery dewiacyjnej jest pierwsze publiczne określenie danej osoby jako dewianta  zmiana publicznej tożsamości jednostki Każdy człowiek posiada wiele statusów (płeć, kolor skóry, zawód etc.)  tworzy się ich hierarchia, a jeden z nich staje się najważniejszym, symbolicznym identyfikatorem- jeszcze do niedawna w wielu krajach najważniejszy był kolor skóry; również status dewiacyjny u dewianta wysuwa się jako najważniejszynajpierw określa się go jako dewianta danej kategorii, a dopiero później wnioskuje się o tym, w jakie jeszcze statusy może być on wyposażony o Każdemu statusowi głównemu towarzyszy zespół nieformalnych cech posiłkowych- zakłada się, że posiadacz statusu głównego jest również wyposażony w określony zestaw cech posiłkowych  W wyniku popełnienia przestępstwa, następuje symboliczna generalizacja z jednego, uznanego za niewłaściwe zachowania także na inne cechy dewianta; przekonanie, że to zachowanie powtórzy się jeszcze wielokrotnie w przyszłości Tego typu rozumowanie uruchamia mechanizm samospełniającego się proroctwa- osoba publicznie określona jako dewiant bywa w rezultacie takiej identyfikacji odcinana od uczestnictwa w grupach konformistycznych o Odrzucenie dewianta przez społeczeństwo może prowadzić do tego, że zaczyna on naruszać również inne normy społeczne, których wcale nie zamierzał łamać, lecz zmuszony jest do tego okolicznościami o Od naznaczonego dewianta zaczyna się oczekiwać „złego zachowania” i oczekiwania te często się spełniają o Mechanizm samospełniającego się proroctwa spycha naznaczonego dewianta na margines życia społecznego, w kierunku podkultury dewiacyjnejkońcowym etapem kariery dewiacyjnej jest przystąpienie do zorganizowanej grupy dewiacyjnej; członkostwo w takiej grupie umacnia tożsamość dewiacyjną  Istnieje większe niż uprzednio prawdopodobieństwo, że dewiant, który przystępuje do takiej grupy będzie kontynuował dotychczasową działalność (uczy się unikać kłopotów i nabywa umiejętności uzasadniania swoich czynów)

RODZAJE DEWIACJI I TYPY NAZNACZEŃ  Dewiacja pozytywna i negatywna Negatywna- takie zachowanie, które w poszczególnych grupach, środowiskach czy społeczeństwach są traktowane jako „złe”, niepożądane, naganne, stanowią naruszenie nakazu- nie są aprobowane o

Znaniecki wprowadził podział na zboczeńców podnormalnych (czyli dewiantów negatywnych) i nadnormalnych (dewiantów pozytywnych 2

Jerzy Kwaśniewski- my love zajmuje się dewiacją pozytywną; zachowania takie określa się mianem: nonkonformizmu innowacyjnego (twórczego), konstruktywnego antagonizmu, moralnego perfekcjonizmu, „twórczego niepokoju” etc.  Kwaśniewski, najcudowniejszy, najwybitniejszy, najmądrzejszy polski socjolog wymienia pozytywnych dewiantów- są to: honorowy krwiodawca, osoba ratująca komuś życie z narażeniem swojego, osoba trwale przeciwstawiająca się korupcji i nadużyciom, osoby wybitnie uczciwe (czyli mój Kwaśniewski!!!)- te postawy skłonni jesteśmy aprobować  Wg Stygmaty w ujęciu Goffmana o Zainteresowania Goffmana koncentrowały się na codziennych relacjach osób „normalnych” z dewiantami o Wprowadził do socjologii pojęcie „stygmat” (a Tannenbaum i Becker- „etykietka”) o Kiedy spotykamy nieznajomego, może się w nas zrodzić wątpliwość, czy aby ta osoba nie ma złych, niepożądanych cech  cecha ta staje się stygmatem o Tożsamość oczekiwana (wszystko to, czego oczekujemy lub wymagamy od człowieka, z którym mamy się zetknąć- np. że będzie w pełni sprawny fizycznie, że jego aparycja nie będzie budziła odrazy, że będzie miał intelekt w granicach normy, że nie będzie niezrównoważony psychicznie) o Zdarza się, że oczekiwana tożsamość nie będzie zgadzała się z cechami, które jednostka faktycznie posiada- tożsamość rzeczywista o Trzy rodzaje stygmatów:  Wzbudzające niechęć do ułomności ciała- różnorodne zniekształcenia fizyczne  Wady charakteru jednostki- słaba wola, despotyczność, niestałość, nadmierna wybuchowość, nieuczciwość etc.  Stygmat plemienny- rasy, narodowości, religii o Zdaniem Goffmana można być potępianym, odrzucanym, traktowanym jako obywatel drugiej kategorii, mimo, że nie uczyniło się nic złego, bo posiada się pewne cechy, które nie są aprobowane w danej kulturze o Można również posiadać stygmat będąc w pełni niewinnym, tylko dlatego, że nasz bliski uczynił coś zdrożnego, lub cechuje się złymi właściwościami (czarny kolor skóry, dzieci alkoholika, krewni chorego na AIDS) o Właściwości zdyskredytowane- pewne odmienności jednostki są natychmiast widoczne, bądź jednostka zakłada, że otoczenie wie o ich istnieniu (deformacja twarzy, brak kończyny etc.)- wówczas głównym problemem interakcji (dla osoby noszącej stygmat i dla partnera interakcji) jest poradzenie sobie z tą sytuacją o Właściwości dyskredytujące- to takie, o których jednostka zakłada, że nie wie o nich otoczenie, lub takie, któóre nie są widoczne gołym okiem (tendencje homoseksualne, głuchota, impotencja, analfabetyzm)- jednostka ma wtedy dylematy (powiedzieć, czy nie powiedzieć, zataić, czy nie zataić) Dewiacja osiągnięta i przypisana o Mankoff rozwinął myśl Goffmana; wyróżnił dwa rodzaje dewiacji:  Osiągniętą- jest to status wynikający z działania, jakiegoś zachowania, którego intencją jest naruszenie jakiejś normy (złodzieje, zabójcy, prostytutki, narkomani)  Przypisaną- status dewianta uzyskuje się niezależnie od działania czy intencji (np. jeżeli ktoś jest wyjątkowo szpetny) Naznaczanie i samonaznaczanie o Naznaczanie- przez społeczną widownię o Samonaznaczanie- jednostki same są świadome faktu, że coś je wyróżnia z otoczenia i że jakaś ich cecha lub zachowanie są oceniane ujemnie  Dewiacja ukryta- gdy ktoś uznaje, że działa niezgodnie z kryteriami swojej grupy odniesienia, lub gdy uświadamia sobie, że otoczenie będzie postępowanie to potępiało; dlatego dewiant ukryty, w obawie przed sankcjami, usiłuje postępować tak, by otoczenie w dalszym ciągu miało go za konformistę (J. Lober)  Warren i Johnson również zwrócili uwagę na istnienie samonaznaczania- określili je jako „naznaczanie symboliczne”  Wielu ludzi posiadających pewne cechy ma pełną świadomość, że te cechy uważane są za złe, co jest warunkiem uruchomienia procesu naznaczania  Phufl- aby doszło do naznaczania symbolicznego, muszą być spełnione trzy warunki:  Świadomość istnienia reguł  Świadomość, że postępuje się w nieaprobowany sposób  Świadomość, że „tacy” ludzie są nisko oceniani  Istnieje również kategoria nonkonformistów, którzy świadomie się stygmatyzują i pozostają w opozycji do świata konwenansów; dla samonaznaczającego się dewianta- nonkonformisty brak reakcji społecznej może stanowić kłopot; stawiałby bowiem pod znakiem zapytania cały wysiłek włożony w nonkonformistyczny styl bycia, który godzi w konwenans; społeczeństwo wyrządza im krzywdę w wypadku braku reakcji o







MECHANIZMY NAZNACZANIA  Stereotypy dewiacyjne o Stereotypizacja i typizacja są naturalnymi cechami człowieka; aby sprawnie funkcjonować w otaczającym ich świecie, ludzie zmuszeni są kategoryzować, szufladkować rzeczywistość o Stereotypy ułatwiają interakcje w sytuacjach, w których nie wiemy, czego się spodziewać po nieznajomym partnerze; klasyfikujemy go do znanego nam już „rodzaju ludzi” o Nie wiedząc jeszcze, czego się możemy spodziewać po konkretnej osobie, wiemy już, czego możemy się spodziewać od danej osoby jako przedstawiciela określonej kategorii o Korzenie stereotypów tkwią w niewiedzy- opieramy się na wiedzy potocznej, opowiadaniach znajomych etc. o Im większy dystans społeczny między nami a daną kategorią osób, tym większe prawdopodobieństwo myślenia stereotypowego o Wizerunki dewianta są z reguły stereotypowe, bo „normalni” ludzie rzadko mają możliwość osobistego kontaktu z dewiantami  Jedną z konsekwencji stereotypów dewiacyjnych jest to, że od dewiantów oczekujemy postępowania zgodnego z naszymi, często mylnymi, wyobrażeniami o tym, jacy oni są o Konsekwencje stereotypów dewiacyjnych  Stereotypy są traktowane jako rzeczywiste zestawy cech lub zachowań poszczególnych dewiantów lub ich kategorii  Skutkiem stereotypów jest tendencja do oczekiwania „złego zachowania” od dewianta oraz do interpretowania sytuacji niejednoznacznych jako przejawów dewiacji  W rezultacie istnienia stereotypów dochodzi do odrzucenia ...