Wyk I. Rachunek kosztów PDF

Preview

Summary

Wykład I. Rachunek kosztów...

Description

Wykład I Koszt – wyrażone w pieniądzu lub jego ekwiwalentach zużycie zasobów, które związane jest z prowadzoną działalnością, ma na celu osiągnięcie w bieżącym lub w przyszłych okresach korzyści dla danej organizacji i jest ewidencjonowane przez daną jednostkę zgodnie z zasadami (przepisami) o rachunkowości.

Koszty

Definicja Koszty stanowią wyrażone w pieniądzu celowe zużycie składników majątku trwałego i obrotowego, usług obcych, nakładów pracy oraz niektóre wydatki nie stanowiące zużycia, związane z prowadzeniem normalnej działalności przez jednostkę gospodarczą.

Charakterystyka W definicji kosztów należy uwypuklić: - to, że jest wyrażony wartościowo (np. w złotówkach), a nie ilościowo, jak nakład, - to, że koszt jest wówczas, gdy następuje celowe zużycie czynników produkcji. Celowe, tzn. zużycie czynników produkcji da w przyszłości efekt np. w postaci wyrobów gotowych, świadczonych usług, a w konsekwencji zysk (przychody są wyższe od kosztów). Niecelowe zużycie czynników produkcji (kiedy nie daje efektu w postaci wyrobów gotowych, usług) nie może być kosztem. W rachunkowości traktuje się je jako straty nadzwyczajne, - to, że zużywane czynniki produkcji związane są z normalną działalnością jednostki gospodarczej. Normalna działalność jednostki gospodarczej to ta, która umożliwia funkcjonowanie przedsiębiorstwa, realizację jego zadań (faza zakupu, faza produkcji, faza sprzedaży, administrowanie i zarządzanie przedsiębiorstwem), - to, że koszt jest przyporządkowany do okresu, np. do stycznia, do lutego.

1

Wydatek

Nakłady

Nakład to: kategoria ekonomiczna oznaczająca wyrażone w jednostkach naturalnych zużycie siły roboczej oraz zasobów majątkowych przedsiębiorstw

Wydatek jest to zmniejszenie stanu środków pieniężnych w kasie lub na rachunku bankowym jednostki gospodarczej.

Charakterystyczną cechą nakładu jest to, iż wyrażony jest w jednostkach naturalnych (kg, szt., roboczogodzin). Tylko nakłady o charakterze pieniężnym (nakłady pieniężne) wykazywane są wartościowo. Można wyróżnić następujące rodzaje nakładów: - nakłady siły roboczej (np. ilość roboczogodzin wykonanych przez pracowników), - nakłady środków trwałych (są to nakłady środków pracy, np.: ilość czasu pracy maszyn, liczba kilometrów przejechanych przez samochody), - nakłady materiałowe (są to nakłady przedmiotów pracy, np. ilość materiałów (kg, l, szt.) zużytych do świadczenia usług, produkcji), - nakłady pieniężne (ilość środków pieniężnych wykorzystanych w trakcie funkcjonowania przedsiębiorstwa). Wydatek oznacza kwotę rozchodu środków pieniężnych przedsiębiorstwa. Może on być związany m.in. z: - regulacją zobowiązań, np. wobec dostawców, pracowników, - zakupem gotówkowym, - wypłatą zaliczek, np.: na poczet delegacji służbowych, zakupów.

Tak

Koszt

Nakład Wydatek Tak i ilościowe Tak

pieniężne Przypisane do

Tak

(kg, godz., itd.) Nie ?

okresu Cel W ramach

Tak Tak

Tak, ale… (?) Tak

Wyrażenie

Tak, nie (?) Tak

działalności gospodarczej

Kalkulacyjny układ

Operacyjny układ 2

Rodzajowy układ

kosztów

Koszty ogólne

kosztów Koszty działalności podstawowej Koszty działalności pomocniczej Koszty zarządu

Koszty sprzedaży

Koszty sprzedaży

Koszty bezpośrednie Koszty wydziałowe

Koszty zakupu

kosztów (najpowszechniejszy) Zużycie materiałów i energii Usługi obce Wynagrodzenia Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia Podatki i opłaty Amortyzacja Pozostałe koszty rodzajowe

Układ kosztów w podziale na koszty stałe i koszty zmienne

Definicje rachunku kosztów Istotą rachunku kosztów jest pomiar wartości zużycia zasobów przedsiębiorstwa (majątku, pracy ludzkiej, energii, itd.). Dlatego najbardziej ogólnie rachunek kosztów może być określony jako proces ustalania kosztów prowadzenia działalności gospodarczej, polegającej na wytwarzaniu i sprzedaży wyrobów lub świadczeń usług. Pojęcie rachunku kosztów jest w literaturze definiowane bardzo różnie. Przy czym najważniejsze różnice w definiowaniu rachunku kosztów noszą się do jego zakresu. Należy nadmienić ze, podejście do zakresu rachunku kosztów zmienia się w miarę rozwoju rachunku kosztów, który następuje wraz ze wzrostem zapotrzebowania ze strony menedżerów na odpowiednie informacje wykorzystywane w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Najprostsza definicja Rachunek kosztów – jako proces ustalania poziomu kosztów w ramach prowadzonej działalności by ustalić jej opłacalność (czy zysk lub strata). Początkowo rola rachunku kosztów była ograniczona jedynie do retrospektywnego ujęcia kosztów. Rachunkowi kosztów przypisywano zadania w zakresie pomiaru kosztów, ich ewidencji, rozliczania i kalkulacji. Tak wąsko określony zakres rachunku kosztów spowodował, ze rachunek ten był traktowany jako podsystem systemu ewidencyjnego rachunkowości, którego przedmiotem zainteresowania są koszty działalności przedsiębiorstwa.

3

Tradycyjne podejście do rachunku kosztów, kładące nacisk na pomiar poniesionych kosztów, znalazło odzwierciedlenie w dwóch podanych poniżej definicjach. Zgodnie z pierwszą definicją rachunek kosztów stanowi ,,ogół działań zmierzających do odzwierciedlenia procesów zaopatrzenia, produkcji i zbytu zachodzących w przedsiębiorstwie, poprzez ujecie, zgrupowanie i interpretacje w stosowanych przekrojach

kosztów

własnych

wytworzenia

produktów

pracy

działalności

przedsiębiorstwa, mierzonych ilościowo i wartościowo, za pewien okres czasu, w celu uzyskania możliwie wszechstronnych informacji potrzebnych dla ustalenia wyników i kierowania przedsiębiorstwem lub ich zespołem. Zaś definicja druga pokaże, że jest to „ogół czynności zmierzających do ustalenia w różnych przekrojach i zinterpretowania wyrażonej w pieniądzu wysokości nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej, dokonanych w przedsiębiorstwie w określonym czasie i z określonym przeznaczeniem”. Inna definicja zaś, określa rachunek kosztów jako „badanie i transformowanie, według przyjętego modelu, informacji o kosztach działalności podmiotu, służące użytkownikom do oceny sytuacji, podejmowanie decyzji gospodarczych i kontroli ich urzeczywistnienia”. Rachunek kosztów został również sformułowany jako „względnie wyodrębniony w systemie informacyjnym podmiotu gospodarczego (przedsiębiorstwa) zbiór informacji o kosztach opracowanych według określonego modelu dostosowanego do potrzeb informacyjnych użytkowników (odbiorców) informacji. Przeprowadzany w rachunku kosztów pomiar kosztów i ich transformacja mają na celu umożliwienie oceny sytuacji decyzyjnych, podejmowania decyzji i kontroli ich realizacji”. Cele i zadania rachunku kosztów w procesie zarządzania przedsiębiorstwem: Rachunek kosztów posiada wiele definicji, istotne jest jednak wskazanie na cel jego prowadzenia: „pozwala on na dostarczenie informacji decydentom do oceny sytuacji, podejmowania decyzji gospodarczych i kontroli ich wykonania”. Przedmiotem rachunku kosztów są procesy gospodarcze (zaopatrzenie, zbyt, produkcja, zarządzanie) i związane z nimi koszty. Podmiotem natomiast jest przedsiębiorstwo, jednostka organizacyjna. Warto podkreślić posługiwanie się obok miernika pieniężnego jednostkami naturalnymi oraz okresową prezentację i interpretację kosztowych aspektów zdarzeń i ich sekwencji. Pierwszoplanowe zadanie rachunku kosztów to zaspokojenie potrzeb informacyjnych menedżerów, równie ważne funkcje rachunku kosztów przedstawione są na rysunku 1. 4

1.2 Rola i znaczenie kosztów Rola rachunku kosztów wiąże się z wymaganiami informacyjnymi, decyzyjnymi i kontrolnymi wobec tego rachunku. Podstawowe zadania rachunku kosztów to: 

tworzenie podstaw decyzyjnych,



ustalenie kosztów dla potrzeb polityki cenowej,



kontrola przebiegu procesów produkcyjnych i uzyskania efektów,



obserwacja i badanie zmian strukturalnych przedsiębiorstwa,



dostarczanie informacji kosztowych zarówno odbiorcom wewnętrznym

i zewnętrznym. Podstawowy cel rachunku kosztów można określić również jako dostarczenie różnym

użytkownikom

wieloprzekrojowych

informacji

dotyczących

kosztów

działalności, w momencie kiedy te informacje dostarczane przez rachunek kosztów są wykorzystywane przez użytkowników dwóch otoczeń, tj: 

użytkownicy otoczenia przedsiębiorstwa (zewnętrzni),



użytkownicy w ramach przedsiębiorstwa (wewnętrzni).

Rachunek kosztów z jednej strony dostarcza informacji, które są wykorzystywane w podsystemie rachunkowości finansowej, z drugiej zaś stanowi bazę informacyjną podsystemu rachunkowości zarządczej, przy czym niektóre z informacji o kosztach działalności są wykorzystywane tylko w rachunkowości finansowej, a niektóre z nich są generowane tylko na potrzeby rachunkowości zarządczej. Rysunek 1.1 Funkcje rachunku kosztów FUNKCJA DOWODOWA

FUNKCJA ANALITYCZNA

FUNKCJA EWIDENCYJNA

FUNKCJA INFORMACYJNOSTASTYSTYCZNA

FUNKCJE RACHUNKU KOSZTÓW

FUNKCJA CENOWA FUNKCJA KONTROLNA

5

FUNKCJA PLANISTYCZNA

FUNKCJA OPTYMALIZACYJNA

Rachunek kosztów może służyć także jako podstawa do podejmowania decyzji, czyli kształtowania przyszłych kosztów. Zadaniem rachunku kosztów w tej dziedzinie jest: 

przewidywanie rezultatów zamierzonych decyzji, czyli planowanie kosztów,



gromadzenie danych o faktycznych efektach zrealizowanych decyzji,



porównywanie faktycznych efektów z przewidywaniami,



podejmowanie działań korekcyjnych, jeśli się okaże, iż realizowane decyzje nie przynoszą spodziewanych efektów.

Rachunek kosztów w fazie ustalania działań ma służyć racjonalizacji działań przedsiębiorstwa w przyszłości, osiąganiu zamierzonych celów za pomocą minimalnych kosztów oraz zapobieganiu powstawania kosztów zbędnych nie związanych z planowanymi działaniami.

Zarządzanie kosztami jako element procesu podejmowania decyzji. Codziennie jesteśmy zmuszeni do podejmowania decyzji , nie kiedy nie wiemy jakie będą jej skutki, podobnie jest z decyzjami podejmowanymi w przedsiębiorstwie. Na codzienną działalność przedsiębiorstwa składa się z wiele decyzji, są one w większości zwyczajne i powszechne, że nie myśli się o nich jako o decyzjach. Dopiero decyzje inwestycyjne, wdrożeniowe mają wystarczająco duży ciężar gatunkowy dla świadomego postrzegania ich jako złożonych procesów decyzyjnych. Koszty stanowią ważny element większości podejmowanych decyzji w rachunkach krótko i długoterminowych. Aspekt kosztowy jest rozpatrywany przy decyzjach w sprawie cen zbytu, wielkości i asortymencie produkcji, wstrzymania lub rozszerzenia produkcji, nowej oferty zaopatrzenia lub zbytu, liczenia rentowności produkcji, wyborze kierunku inwestowania wolnych środków pieniężnych i w wielu innych przedsięwzięciach (Ossowski 2004, s.41). Proces podejmowania decyzji przebiega zwykle w kilku etapach: 1) Sformułowanie problemu i określenie celu decyzji 2) Zgromadzenie informacji niezbędnych do podjęcia decyzji 3) Rozpoznanie możliwych wariantów decyzji 4) Wybór optymalnego wariantu decyzji 6

5) Sformułowanie decyzji 6) Wprowadzenie decyzji wżycie 7) Kontrola wykonania decyzji Racjonalne podejmowanie decyzji na każdym szczeblu zarządzania przedsiębiorstwem wymaga posiadania odpowiednich informacji ekonomicznych, które są podstawą każdej decyzji gospodarczej. Decyzje mają bowiem tylko taką wartość, jaką mają informacje leżące u podstaw ich podjęcia. Przy czym zapotrzebowanie na informacje wzrasta w miarę zwiększenia się swobody decyzyjnej w przedsiębiorstwach.

Racjonalizacja – dwie zasady: Maksymalizacja efektu przy stałym nakładzie Minimalizacja nakładu przy stałym efekcie 3 koszule (efekt) z 4 m kw. materiału (nakład) Maksymalizacja efektu przy stałym nakładzie (4 koszule z 4 m kw.) Minimalizacja nakładu przy stałym efekcie (3koszule z 3 m kw.) W ogólnym znaczeniu przez decyzje rozumie się akty wyboru jednego wariantu działania spośród wielu możliwych wariantów. Proces podejmowania decyzji (proces decyzyjny) obejmuje wszelkie działania, w wyniku których następuje podjęcie decyzji, czyli rozwiązanie jakiegoś problemu. Proces decyzyjny polega na opracowaniu i analizie pewnego zbioru wariantów rozwiązań (wariantów decyzji) oraz na wyborze spośród nich najlepszego z przyjętego punktu widzenia.

7

Rysunek 2. Koncepcje kosztów i korzyści w podejmowaniu decyzji Koszty i korzyści

Przyszłe koszty i korzyści

Przyszłe ekonomiczne koszty i korzyści

Przyszłe koszty i korzyści ekonomiczne „zaangażowane”

Przyszłe koszty i korzyści ekonomiczne „niezaangażowane”

znaczące koszty i korzyści (np. dające się uniknąć)

nieznaczące koszty i korzyści (np. nie nadające się do uniknięcia, utracone)

W każdym procesie podejmowania decyzji występują następujące elementy: 

podmiot podejmowania decyzji (tzw. decydent),



zbiór możliwych wariantów decyzji,



pewna funkcja korzyści, której wartość zależy od wybranego wariantu decyzji i zewnętrznych wariantów jej realizacji (tj. stanu otoczenia),



informacje o stanach otoczenia,



inne elementy zależne od konkretnej sytuacji decyzyjnej.

Zarządzanie kosztami może polegać na po obniżaniu kosztów zarządu, reklamy, szkolenia, badań i opracowywania nowych produktów bądź też nakładów na nowe maszyny, co zwykle daje doraźny efekt w zwyżce zysku. Skutki takich decyzji w dłuższym okresie mogą jednakże okazać się niekorzystne dla przedsiębiorstwa. Zaniechanie bowiem badań nad nowymi produktami, brak promocji kontynuowanych produktów, pogorszenie jakości na skutek używania przestarzałego sprzętu itp. spowoduje spadek popytu na wyroby, ograniczenie sprzedaży, a co za tym idzie, zmniejszenie zysku. W miejsce doraźnych działań konieczny jest system zarządzania kosztami.

8

Zarządzanie obejmuje zarówno decyzje dotyczące zjawisk niepowtarzalnych i nietypowych (np. rozwiązywanie problemów, złożone decyzje strategiczne), jaki i decyzje rutynowe, wymagające określenia zasad i typowych procedur postępowania. Podejmowanie decyzji polega na ciągłym rozważaniu alternatyw realizacji celów, na wycenie tych alternatyw i wyborze właściwego sposobu postępowania. Informacje ekonomiczne wykorzystywane w procesie podejmowania decyzji pochodzą z różnych źródeł. Podstawowym źródłem tych informacji wykorzystywanych w zarządzaniu przedsiębiorstwem jest niewątpliwie rachunkowość. Rachunkowość zarządcza zajmuje się dostarczaniem informacji istotnych dla podejmowania decyzji w procesie zarządzania przedsiębiorstwem. Informacja istotna to informacja o wielkościach, które ulegną zmianie w przyszłości, w wyniku podjęcia decyzji. Na informację istotną składają się nie tylko planowany rezultat finansowy podejmowanego działania, ale też dane

dotyczące

przewidywanych zmian jakościowych, behawioralnych i organizacyjnych wewnątrz przedsiębiorstwa oraz wpływ podjęcia decyzji na otoczenie, przede wszystkim na klientów. Rezultat

finansowy jest bowiem pochodną realnych zdarzeń i zjawisk

zachodzących w przedsiębiorstwie i jego otoczeniu. System rachunkowości zarządczej powinien dostarczyć informacji istotnych do rozwiązania ściśle określonego problemu, a także zapewnić ciągły przepływ informacji do operacyjnego, taktycznego i strategicznego zarządzania, przedsiębiorstwem. Dla potrzeb podejmowania decyzji niezbędne jest specyficzne rozróżnienie kosztów polegające na: 1) podziale kosztów w zależności od reakcji na zmiany w rozmiarach działalności, 2) podziale kosztów na istotne dla danej decyzji oraz te, które są dla niej nieistotne, 3) wyróżnieniu kategorii utraconych korzyści, 4) rozróżnieniu kosztów rzeczywistych i standardowych. 1. Rachunek kosztów pełnych 2. Rachunek kosztów zmiennych 3. Rachunek kosztów standardowych 4. Rachunek kosztów cyklu życia produktu 5. Rachunek kosztów ciągłego doskonalenia 6. Rachunek kosztów działań

9

7. Rachunek kosztów docelowych 8. Rachunek kosztów logistyki 9. Rachunek kosztów jakości 10.

Rachunek kosztów projektów innowacyjnych

10

Wykład II Rozróżniamy dwa rodzaje tradycyjnych systemów rachunku kosztów: 

rachunek kosztów pełnych



rachunek kosztów zmiennych (tzw. nie pełnych).

Rachunek

kosztów

pełnych

odpowiada

wymogom

obligatoryjnym

sprawozdawczości finansowej i jest wykorzystywany głównie do kalkulacji jednostkowych kosztów wytwarzania produktów dla celów wyceny zapasu produktów niesprzedanych i ustalenia wyniku finansowego. Dostarcza on także informacji przydatnych w pewnych obszarach zarządzania przedsiębiorstwa. Podstawowym celem rachunku kosztów pełnych (full cost method) (stosowana jest także nazwa rachunek kosztów całkowitych lub rachunek absorbcji kosztów) (total costing, absorption costing) jest doprowadzenie do tego, aby wszystkie koszty ogólne (overheads) znajdowały pokrycie w uzyskiwanych przychodach. Jest to także próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, jaka część kosztów ogólnych powinna być włączona do kosztów zlecenia lub produktu. Rachunek ten jest oparty na następującej filozofii: zostały poniesione określone koszty i wyprodukowane określone wyroby, dlatego wszystkie koszty, jakie powstały w przedsiębiorstwie, są kosztami tych wyrobów. Cala wiec wartość zużytych czynników produkcji powinna być wchłonięta przez wytworzone wyroby i w ten sposób otrzymuje się rzeczywisty, faktyczny i pełny koszt każdego wyrobu. Ze względu na możliwość przypisania kosztów poszczególnym wyrobom w rachunku kosztów pełnych są one dzielone na koszty bezpośrednie i koszty pośrednie (wspólne).

11

12...