Przekonania społeczne Wojciszke PDF

Preview

Summary

Przekonania społeczne Przekonania a rzeczywistość Ludzkie poglądy na świat społeczny, czyli ludzi, grupy społeczne i stosunki między nimi, są przede wszystkim ideologiami – społecznie podzielanymi systemami wierzeń, które świat nie tylko opisują, lecz także objaśniają i mówią o tym, jaki powinien by...

Description

Przekonania społeczne 1. Przekonania a rzeczywistość Ludzkie poglądy na świat społeczny, czyli ludzi, grupy społeczne i stosunki między nimi, są przede wszystkim ideologiami – społecznie podzielanymi systemami wierzeń, które świat nie tylko opisują, lecz także objaśniają i mówią o tym, jaki powinien być i jak to osiągnąć. Podobnie silny wpływ na treść przekonań wywierają stany emocjonalne. Poglądy na świat społeczny nie stanowią więc prostego odzwierciedlenia rzeczywistych stanów rzeczy. rzeczy. Są one w dużym stopniu skutkiem motywów i emocji ich posiadaczy, 2. Poglądy na nature ludzką Ideologia prawicowa – ludzie są z natury egoistyczni, ich interesy – nieuchronnie sprzeczne, rywalizacja i konflikt stanowią zaś nieodłączną własność ludzkiej kondycji. Ideologia lewicowa ( wizja utopijna ) – ludzie są szlachetni i cnotliwi z natury, ich interesy są zasadniczo zbieżne, a współpraca z innymi to nieodłączny element ludzkiej egzystencji Tym wizjom człowieka odpowiadają dwa nurty badań psychologii – nad zaufaniem i cynizmem społecznym. A) Zaufanie społeczne Ważnym wyznacznikiem rozwoju i produktywności społeczeństw jest kapitał społeczny rozumiany jako sieć formalnych i nieformalnych więzi międzyludzkich opartych na zobowiązaniach i wzajemności. – kapitał finansowy (wysokość konta, możliwość podwyższenia jego stanu) – kapitał ludzki (poziom wykształcenia, znajomość języków). Kluczowym składnikiem kapitału społecznego jest ZAUFANIE SPOŁECZNE (czyli z góry przyjmowane założenie, że większość osób jest uczciwa, pomocna oraz godna zaufania, a intencjonalne działania innych ludzi przyniosą wynik po naszej myśl) – Zaufanie pomniejsza również koszty transakcji – do pewnego stopnia eliminuje konieczność monitorowania zachowań innych osób, opłacania prawników, – Dane te wskazują na ogólne oczekiwanie, iż członkowie naszej grupy (swoi) będą działać na rzecz naszego interesu. Dlaczego Polaków cechuje tak niski poziom zaufania do ludzi w ogóle? Krystyna Skarżyńska (2005) wskazuje dwa powody – materializm i doświadczenia generujące nieufność. – Materializm to nastawienie na zysk za wszelką cenę. K – Historyczne doświadczenia generujące nieufność K – Trzecim powodem niskiego zaufania w krajach postkomunistycznych może być ich kolektywistyczna kultura.

– poziom zaufania społecznego jest niezwykle silnie uzależniony od zamożności kraju Dlaczego polacy to Materialiści ? – Polska jest biedna i na dorobku, gdyż kapitalizm został przywrócony dopiero w ostatniej dekadzie XX wieku, poprzedzająca go gospodarka komunistyczna była zaś rozpaczliwie niewydolna. W tej sytuacji pogoń za zyskiem jest odczuwana nie jako kwestia wyboru, lecz warunek przetrwania i spełnienia „koniecznych” standardów życia godziwego. Jako społeczeństwo mamy więc problem – tak dalece nie ufamy innym, tak się musimy zabezpieczać, że hamuje to naszą przedsiębiorczość, B) Cynizm Trwałym dziedzictwem komunizmu jest nie tylko brak zaufania, lecz także cynizm społeczny, Cynizm społeczny – czyli negatywny pogląd na ludzką naturę, – przekonanie, że ludzie łatwo ulegają deprawacji pod wpływem władzy – są egoistyczni, leniwi i lekceważą zasady etyczne, – wiara w negatywne stereotypy różnych grup : – młodzi są impulsywni i nieodpowiedzialni, – starzy – uparci – zakochani – zaślepieni Cynizm pozostaje oczywiście ujemnie skorelowany z zaufaniem społecznym, aczkolwiek nie jest jego prostym przeciwieństwem. Cynizmowi towarzyszą takie zjawiska społeczne, jak – mniejszy udział w wyborach politycznych, a większa konsumpcja alkoholu, – silniejsza rywalizacja i szybsze tempo życia, – obniżona satysfakcja z życia i pracy zawodowej, – traktowanie pracy wyłącznie jako źródła dochodu, Poziom cynizmu jest znacząco podwyższony w społeczeństwach mających za sobą doświadczenie komunizmu. Przekonaniem nieco zbliżonym do cynizmu jest wiara w życie jako grę o sumie zerowej, czyli pogląd, że interesy różnych ludzi są sprzeczne, stosunki międzyludzkie antagonistyczne („człowiek człowiekowi wilkiem”), a wygrana jednego człowieka jest możliwa tylko za cenę przegranej innego. Pozostaje ona dość silnie powiązana z obiektywnymi wskaźnikami położenia w hierarchii społecznej – bardziej żywią ją ludzie starsi, mniej wykształceni, o niższych dochodach, mniejszym prestiżu zawodowym, a nawet mniejszym miejscu zamieszkania, Wiara w grę jest więc racjonalizacją własnej porażki.

C) . Przekonania o stałości cech ludzkich Zupełnie inny aspekt przekonań na temat natury ludzkiej to wiara w jej zmienną bądź stałą naturę. 3. Przekonania o świecie społecznym Przekonania, którymi teraz się zajmiemy, mają podwójnie społeczny charakter. Po pierwsze, w tym sensie, że dotyczą świata społecznego – jego natury i funkcjonowania. Po drugie – że mają społeczną genezę. A) Autorytaryzm Próba wyjaśnienia psychologicznych powodów podatności na faszyzm, Podłożem przyjmowania ideologii faszystowskiej miała być osobowość autorytarna, stanowiąca jakoby skutek surowego stylu wychowania w patriarchalnej rodzinie z silnie dominującym ojcem, wymuszającym bezwzględne posłuszeństwo. Taki styl wychowania miał budzić lęk i wrogość, Boba Altemeyera skupił się na konstruowaniu jednorodnej skali autorytaryzmu. Stworzył wewnętrznie spójną Skalę Autorytaryzmu Prawicowego składających się z 30 twierdzeń i opinii autorytarnych i ich przeciwieństw, Ten wzrost spójności osiągnięty został za cenę zawężenia treściowego zakresu skali – w jej skład wchodzą tylko trzy rodzaje treści z pierwotnej Skali F. Po pierwsze, autorytarna uległość, czyli skłonność do bezkrytycznego ufania uznanym autorytetom i władzom, Po drugie, autorytarna agresja, czyli skłonność do narzucania pod przymusem własnych poglądów innym i karania, także fizycznego, ludzi o poglądach odmiennych i kwestionujących zalecenia władz. Po trzecie konwencjonalizm, czyli silna wiara i zaangażowanie w tradycyjne normy większościowego nurtu własnego społeczeństwa, uznawane za dzieło boskie czy „prawo naturalne”, któremu jednostka nie może się sprzeciwiać. Liczne badania Altemeyera i innych autorów pokazały, że wysokie wyniki w skali RWA dość silnie korelują z konformizmem, zamiłowaniem do porządku i tradycji oraz z religijnością i uprzedzeniami do wszelkiego rodzaju mniejszości – narodowych, religijnych, seksualnych, a nawet z seksizmem, czyli uprzedzeniami do kobiet Kluczowym korelatem autorytaryzmu jest lęk i poczucie zagrożenia, co zresztą pozostaje typowe dla wszelkich poglądów konserwatywnych i prawicowych, Czy jednak autorytaryzm musi się zawsze wiązać z poglądami prawicowymi? Ta opinia została zakwestionowana przez Miltona Rokeacha (1960), który wprowadził pojęcie dogmatyzmu rozumianego jako osobowościowo uwarunkowana skłonność do sztywności poglądów i ich niepodatności na zmianę pod wpływem myślenia czy nowych informacji. Teoretycznie rzecz biorąc, w dogmatyczny sposób można wyznawać poglądy zarówno prawicowe, jak i lewicowe.

Współcześnie autorytaryzm lewicowy zdaje się zjawiskiem bardzo rzadkim, choć autorytaryzm prawicowy występuje dość często. Autorytaryzm jest bezpośrednim skutkiem kolektywnej motywacji bezpieczeństwa, czyli grupowego dążenia do harmonii, porządku, przewidywalności i zbiorowego poczucia bezpieczeństwa. Taki cel grupowy pojawia się w sytuacjach rzeczywistego zagrożenia, które jednak same w sobie nie wystarczają do wystąpienia motywacji bezpieczeństwa. Drugi wyznacznik kolektywnej motywacji bezpieczeństwa stanowi konformizm społeczny, którego wpływ jest zapośredniczony przez stopień utożsamiania się jednostek ze swoją grupą Model autorytaryzmu jako skutku kolektywnej motywacji bezpieczeństwa uwzględnia także wpływ czynników osobowościowych, ponieważ pewne cechy osobowości nasilają różne wyznaczniki autorytaryzmu. Na przykład jest on silniejszy u osób z większą potrzebą domknięcia poznawczego, B) Orientacja na dominację społeczną\ Jim Sidanius i Felicia Pratto (1999) stworzyli pojęcie orientacji na dominację społeczną, co oznacza ogólną skłonność do uważania nierówności międzygrupowych za uzasadnione i pożądane, a w konsekwencji spostrzeganie pewnych grup społecznych jako zasadnie nadrzędnych i dominujących nad innymi, gorszymi grupami – w przeciwieństwie do spostrzegania różnych grup jako równych sobie.

1. Osoby zorientowane na dominację częściej są mężczyznami 2. Chętniej podejmują pracę w zawodach podtrzymujących istniejącą hierarchię chię stosunków międzygrupowych (policja, prawo, polityka i biznes), 1. Podczas gdy osoby zorientowane równościowo 2. częściej są kobietami i chętniej podejmują pracę w zawodach osłabiających skutki hierarchiczności, zostając pracownikami socjalnymi czy doradcami Ten hierarchiczny rys upodabnia orientację na dominację do autorytaryzmu. Orientacja ta jest uważana za drugi wymiar tegoż, ponieważ obie te tendencje silnie korelują ze skłonnością do uprzedzeń w stosunku do grup obcych oraz skłonnością do pozytywnego spostrzegania grupy własnej, korelują z konserwatywnymi poglądami politycznymi – orientacja na dominację silnie koreluje z zamiłowaniem do rywalizacji, uznawaniem władzy za wartość, motywacją osiągnięć i hedonizmem – u źródeł orientacji na dominację leży potoczny darwinizm społeczny – przekonanie, że świat społeczny jest rywalizacyjną dżunglą, w której toczy się nieustanna walka o to, kto odniesie zwycięstwo kosztem innych. Różnice między autorytaryzmem prawicowym a orientacją na dominację Autorytaryzm prawicowy – u podstawy surowa socjalizacja – skłonność do konformizmu – przekonanie o zagrażającej naturze świata

Orientacja na dominację – bazowanie na chłodnym wychowaniu bez uczuć – twardość umysłowa – przekonanie że świat jest rywalizującą dżunglą C) Wiara w sprawiedliwość siata Sporo starszych i nowszych badań świadczy o tym, że dążenie do sprawiedliwości wyznacza dwie główne reakcje na niezasłużone cierpienia ofiar. Po pierwsze, ludzie starają się pomóc niewinnej ofierze, polepszyć jej los, lub przynajmniej myślą o niej w pozytywny sposób. Po drugie, kiedy pomoc jest niemożliwa, w imię tej samej sprawiedliwości zaczynają gorzej myśleć o ofierze i sądzić, że ona sama jest winna swego położenia – Większą skłonność do wiary w sprawiedliwość świata mają ludzie nastawieni na długofalowe cele – Drugą funkcją wiary w sprawiedliwość świata jest podtrzymywanie dobrostanu psychicznego (szczęścia), szczególnie w obliczu przeciwności losu. Dlaczego tak niewielu Polaków wierzy w sprawiedliwość świata? Dariusz Doliński (1993) wyjaśnia, że jest to przejaw ogólnej orientacji obronnej (defensywnej) pojmowanej jako przeciwieństwo orientacji sprawczej. Przy orientacji sprawczej celem jednostki pozostaje aktywne kształtowanie biegu wydarzeń i zmiana zewnętrznych stanów rzeczy. Przy orientacji defensywnej celem tym staje się ochrona zagrożonego poczucia własnej wartości służy w istocie obronie dobrego mniemania o sobie. To właśnie z tego powodu jednostka może zakładać, że świat jest miejscem urządzonym niesprawiedliwie, Gdy orientacja sprawcza ulega załamaniu wskutek niemożności skutecznego wpływania na bieg wydarzeń, człowiek „przestawia się” na orientację defensywną.

D) Legitymizacja porządku społecznego Istotną częścią tożsamości społecznej jest treść poglądów na naturę i własności świata społecznego. Podzielanie takich poglądów przez całe społeczności to ważny i często jedyny możliwy sposób ich walidacji, czyli ustanawiania ich prawdziwości. Społeczne podzielanie poglądów ułatwia porozumienie i komunikację wewnątrzgrupową, a w konsekwencji przyczynia się do wzrostu spójności grup wyznających te same poglądy. Powszechne przekonanie o prawomocności (legitymizacji) systemu społecznego, ekonomicznego i politycznego jest niewątpliwie istotnym warunkiem jego skutecznego funkcjonowania. System działa lepiej, kiedy: – ludzie powszechnie wierzą, że władza pozostaje w ręku tych, którzy wykorzystują ją z pożytkiem ogółu – dobra materialne są rozdzielone sprawiedliwie; – cnota zostaje wynagrodzona, a występek ukarany.

Teoria usprawiedliwiania systemu (Jost i Banaji, 1994) zakłada postulująca istnienie ogólnej „motywacji ideologicznej” do obrony i legitymizacji politycznego i ekonomicznego status quo. Tę funkcję spełniają stereotypy (o czym mowa w rozdziale 19.4.1) oraz ideologie usprawiedliwiające system, takie jak wiara w sprawiedliwość świata.

W Polsce i w innych państwach postkomunistycznych przeważa raczej tendencja dokładnie odwrotna. Ludzie nie wierzą w ideologie usprawiedliwiające system i przekonani są o niesprawiedliwości świata, szczególnie w zakresie rozdziału dóbr ekonomicznych

4. Poglądy polityczne Ideologia oznacza podzielany przez jakąś społeczność zbiór poglądów na to, jaki świat społeczny jest, jaki być powinien i w jaki sposób przejść od tego, co jest, do tego, co być powinno. Najbardziej popularnym zróżnicowaniem ideologicznym jest podział na lewicę i prawicę polityczną. Od tego czasu mianem lewicy określa się zwolenników zmiany i równości, co kojarzy się zwykle z postępowością, liberalizmem, zmianą systemu,protestem, solidarnością, socjalizmem, a w najgorszym wypadku z komunizmem. Mianem prawicy określa się natomiast zwolenników istniejącego już porządku i stabilności, co kojarzy się zwykle z konserwatyzmem, kapitalizmem, nacjonalizmem, a w najgorszym wypadku z faszyzmem. A) Liberalizm – konserwatyzm Istotą konserwatyzmu jest opór wobec zmian oraz akceptacja nierówności społecznych, w tym ekonomicznych. Konserwatyści są zdania, że istniejący porządek społeczny jest dobry i sprawiedliwy, a więc sprzeciwiają się jego zmianom, gdyż te będą zapewne gorsze. Liberałowie uważają natomiast, że istniejący porządek społeczny zawiera zbyt wiele nierówności społecznych i dlatego należy go zmienić CECHY A)Konserwatyści -oferują względnie prostsze rozwiązania sprowadzające się do obrony istniejącego porządku rzeczy. – ideologie konserwatywne oferują ludziom większe poczucie jedności, solidarności i podzielania wspólnej wizji świata. – konserwatyści skłonni,są upatrywać przyczyny biedy, bezrobocia, przestępczości, agresji międzynarodowej, takich jak niedostatki ich inteligencji, pracowitości czy samokontroli. – że poglądy konserwatywne są zwykle prostsze, bardziej spójne wewnętrznie i zawierają mniej wieloznaczności – Ludzie bardziej konserwatywni są lepiej nastawieni do wielkich korporacji, osób bogatych, małżeństwa, pozostawania kobiet w domu celem wychowania dzieci, policji, wojska, rządu i flagi własnego kraju, są też bardziej uporządkowani i przywiązani do wszelkich konwencji. – Wreszcie konserwatyści są szczęśliwsi i bardziej zadowoleni z życia od liberałów, jak wskazują badania reprezentatywnych prób z różnych krajów. że mają większą skłonność do usprawiedliwiania systemu – przede wszystkim racjonalizowania nierówności społecznych B)Liberałowie – Ideologi liberalne stanowią słabsze lekarstwo na lęk, gdyż odwołują się do nowego porządku społecznego, który miałby dopiero zaistnieć. – Z kolei ideologie liberalne, z ich naciskiem na odrzucenie istniejącego porządku i konieczność zmiany świata, zdają się więcej problemów egzystencjalnych wywoływać, niż rozwiązywać.

– liberałowie skłonni są upatrywać przyczyny tych nieszczęść w złym funkcjonowaniu instytucji społecznych i dlatego bardziej popierają wydatki rządu na zwalczanie biedy i bezrobocia oraz wyrównywanie szans grup upośledzonych. – liberałowie chętniej niż konserwatyści przyznawali pomoc osobom zarażonym z własnej winy, choć zależało to od zasobów poznawczych, – natomiast sądy liberalne wymagają więcej myślenia – Z kolei poglądy liberalne sprzyjają bardziej pozytywnemu stosunkowi do opieki społecznej, feminizmu, aktywistów na rzecz ochrony środowiska, wegetarianizmu i małżeństw tej samej płci; ich wyznawcy są też bardziej ciekawi świata, twórczy i otwarci na odmienność B) Wymiar tożsamościowy i ekonomiczny Paweł Boski (1993), analizując przekazy polskich liderów politycznych z początku zmiany systemu społecznego, zidentyfikował dwie niezależne wiązki poglądów. 1) Wymiar ekonomiczny – Pierwszy to tradycyjny w politologii wymiar ekonomiczny, gdzie lewica oznacza kontrolę państwa nad gospodarką, duży stopień interwencjonizmu (np. w politykę cenową, zwalczanie bezrobocia) i duże wydatki socjalne dla gorzej radzących sobie warstw społeczeństwa. Prawica zaś oznacza swobodę działalności gospodarczej, niskie podatki i prywatną własność w biznesie 2) Wymiar tożsamości – dotyczy natomiast funkcjonowania obyczajowego, gdzie prawica oznacza przywiązanie do tradycyjnych zwyczajów i instytucji społecznych oraz preferowanie osób o podobnych poglądach, narodowości i religii, a w Polsce także akceptację ingerencji Kościoła katolickiego w stanowienie prawa i życie polityczne. Lewica zaś oznacza swobody obyczajowe, otwartość na nowość i odmienność, a w Polsce – również opowiadanie się za państwem świeckim. C) Nacjonalizm i patriotyzm nacjonalizm jest ideologią – zbiorem poglądów o tym, jaki świat jest, jaki być powinien i jak przejść od jednego do drugiego, podczas gdy patriotyzm to tyle, co przywiązanie do własnego narodu. Nacjonalizm to ideologia zakładająca, że więzi narodowe są najważniejsze dla jednostki i społeczeństwa, że mają one charakter przymusu i powinności moralnej, własny naród zaś z natury jest lepszy od innych – Dla nacjonalisty jednorodność narodu jest zawsze zbyt mała, a jego byt zawsze zagrożony przez wrogów zewnętrznych i wewnętrznych. – pozbycie się wszelkich obcych i zdominowanie innych narodów. – nacjonalizm wiąże się z przekonaniem o wyższości własnego narodu nad innymi, w szczególności wyższości moralnej, – Nacjonalizm jest natomiast ekskluzywny (wyłączający) Patriotyzm nie jest ideologią, lecz pewnym rodzajem tożsamości społecznej wyrażającej się w przywiązaniu i miłości do własnego narodu. – patriotyzm natomiast ma raczej związek z dostrzeganiem sprawczych zalet własnego narodu – nacjonalizmu patriotyzm nie łączy się z nasiloną niechęcią do innych narodów ani mniejszości, nie tylko etnicznych, lecz także seksualnych

– Patriotyzm ma charakter inkluzywny (włączający)...