Stosunki międzygrupowe Wojciszke rozdz. 19 PDF

Preview

Summary

Download Stosunki międzygrupowe Wojciszke rozdz. 19 PDF

Description

STOSUNKI MIĘDZYGRUPOWE – WOJCISZKE – ROZDZIAŁ 19, STR. 475-501 STEREOTYP (Zbiór sądów) - schemat reprezentujący grupę lub rodzaj osób wyodrębnionych z uwagi na jakąś łatwo zauważalną, określającą ich społeczną tożsamość cechę, taką jak płeć, rasa, narodowość, wiek czy zawód. Zwykle nadmiernie uproszczony, nadogólny (wszyscy członkowie grupy „są” tacy sami), niepodatny na zmiany w wyniku nowych informacji oraz społecznie podzielany, stanowiąc element kultury jakiejś społeczności. UPRZEDZENIE (Stosunek emocjonalny) - negatywny lub (rzadziej) pozytywny stosunek do członków jakiejś grupy utrzymywany z tego powodu, że są jej członkami. Najczęstsze postaci uprzedzeń to etnocentryzm – odrzucanie osób należących do grup kulturowo i/lub rasowo odmiennych, a akceptowanie osób kulturowo podobnych, rasizm (np. antysemityzm), nacjonalizm czy szowinizm i seksizm. DYSKRYMINACJA (Zachowania) - wrogie lub niesprawiedliwe zachowanie wobec osób zaliczających się do stereotypizowanej grupy na podstawie samej przynależności do grupy, a nie indywidualnych własności danego człowieka. Stereotyp to zbiór sądów na temat członków jakiejś kategorii osób: np. stereotyp kobiecości zawiera przekonania, że kobiety są uległe, bierne i opiekuńcze; uprzedzenie to stosunek emocjonalny: np. niechęć do kobiet; dyskryminacja to zachowania: np. pomijanie kobiet przy awansie. Wszystkie trzy zwykle ze sobą współwystępują, ale ich związek bywa na tyle słaby, że owych pojęć nie można utożsamiać. STEREOTYPY SPISKOWE  polegają na traktowaniu grupy obcej jako pojedynczego bytu intencjonalnego, podobnego do wrogiej nam osoby; Grupa ta widziana jest jako dążąca do władzy i panowania nad światem za pomocą skrytych, choć dobrze skoordynowanych działań, a jej członkowie – jako egoistyczni, popierający siebie nawzajem i bezwolni wykonawcy celów grupy.  to przeświadczenie, że określona grupa obca usiłuje zapanować nad naszą grupą, podejmując niejawne i podstępne działania  powstają jako wynik długotrwałego konfliktu dużych grup społecznych (narodowościowych i religijnych) o zasoby ekonomiczne, władzę czy terytorium.  to wygodne wyjaśnienie niepożądanych zjawisk społecznych, takich jak załamanie gospodarcze czy klęska „naszego” obozu politycznego;  to przewodnik po rekonstrukcji przeszłości (spiskowe teorie dziejów), podstawa planowania przebiegu przyszłych wydarzeń, dostarczają moralnego uzasadnienia dyskryminacji i dehumanizacji grupy obcej. Badania Kofty (Kofta, Sędek, 1995) – pokazują niechęć Polaków do Żydów i wiarę w spiskową teorię dziejów, czyli że Żydzi chcą zapanować nad światem, finansami etc. (nasila się w trakcie kampanii wyborczych); podobnie z niechęcią Amerykanów do Japończyków i Litwinów do Polaków. HIERARCHIE MIĘDZYGRUPOWE: TEORIA DOMINACJI SPOŁECZNEJ (Pratto, Sidanius i Levin, 2006) 1

 mówi o tym, w jaki sposób hierarchia statusu powstaje i jakie mechanizmy ją podtrzymują.  społeczeństwa wytwarzają trzy rodzaje systemów hierarchii grupowej: a) Hierarchie wiekowe (dorośli mają nieproporcjonalnie więcej władzy niż dzieci), b) hierarchie płci (mężczyźni mają nieproporcjonalnie więcej władzy niż kobiety) c) hierarchie arbitralne - pewne grupy społeczne mają więcej władzy od innych grup wyodrębnionych na podstawie przynależności klasowej, kastowej, narodowej czy religijnej. Hierarchie wieku i płci są co do zasady podobne w różnych społeczeństwach, a hierarchie arbitralne są różne w różnych społeczeństwach np. w społeczeństwie indyjskim kluczową rolę odgrywa podział kastowy; w Polsce dominuje podział zawodowy bazujący na wykształceniu. Przyczyną stabilności hierarchii prestiżu są liczne mechanizmu jej uzasadniania i podtrzymywania: a) mity legitymizujące istniejący porządek społeczny - społecznie podzielane wartości, postawy i przekonania przypisujące więcej wartości i ważności przedstawicielom wyżej położonych grup społecznych. Np. ideologia merytokratyczna: przekonanie, że system powinien nagradzać zdolności i kwalifikacje jednostek, sukces powinni więc osiągać ci, którym on się należy. Większość Polaków uważa, że sukces osiągają nie ci, którzy powinni, a rozbieżności dochodów są zdecydowanie za duże (Cichomski et al., 2001). Kiedy jednak spytać o rzeczywiste (spostrzegane) oraz pożądane zarobki przedstawicieli różnych zawodów, to te dwie wartości korelują w stopniu niemal doskonałym; ludzie są przekonani, że prywatny przedsiębiorca zarabia 21 razy więcej od sprzątaczki, a za pożądany stan rzeczy uważają sytuację, w której zarabiałby „tylko” 8 razy więcej. Polacy uważają nierówności dochodów oparte na kryteriach merytorycznych za zbyt wielkie, choć zdają się nie kwestionować samej zasadności tych kryteriów. b) w społeczeństwach o silnie ustabilizowanej hierarchii członkowie grup upośledzonych przejawiają jedynie słabą skłonność do preferowania grupy własnej, a także do deprecjonowania grup stojących wyżej w hierarchii; grupy upośledzone obierają zaskakująco pozytywne postawy wobec grup uprzywilejowanych. Jest to szczególnie wyraźne, gdy postawy są mierzone za pomocą miar ukrytych; c) samoupośledzanie przejawiane przez grupy położone niżej w hierarchii – wynika z silnego zakotwiczenia poziomu aspiracji w tym, co się już posiada; d) piętnowanie (stygmatyzowanie) grup stojących najniżej w hierarchii. Silna dewaluacja jakiejś osoby spostrzeganej jako łamiąca powszechną normę społeczną przez posiadanie jakiejś cechy (np. deformacja twarzy, otyłość), dokonania jakiegoś czynu (zdrada, pedofilia) czy przynależności do odrzucanej grupy społecznej (chorzy psychicznie, bezdomni). Osoby napiętnowane budzą lęk i pogardę, są odczuwane jako zagrożenie porządku społecznego i same doznają silnego zagrożenia i wykluczenia społecznego (badania Heatherton et al., 2008). Piętno jest wytworem społeczności, a ponieważ normy społeczne się zmieniają, zmianie ulegają i grupy napiętnowane. Kiedyś powszechnie piętnowani byli homoseksualiści, osoby rozwiedzione czy niezamężne matki, a nawet samotne kobiety.

2

ANTAGONIZMY MIĘDZYGRUPOWE: Poziom spostrzeganego antagonizmu międzygrupowego bardzo silnie wpływa na wzajemne stosunki grup. Grupy antagonistyczne  wzajemne uprzedzenia negatywne; grupy spostrzegające swoje cele jako niesprzeczne  wzajemne ustosunkowanie pozytywne. Źródła antagonizmów: 1. Rzeczywisty konflikt interesów: sytuacja, w której dwie grupy współzawodniczą o te same niewystarczające zasoby materialne (praca, pożywienie, woda) lub związane z władzą i kontrolą. Gra o sumie zerowej – wygrana jednej grupy oznacza przegraną drugiej. Prowadzi do silnych uprzedzeń międzygrupowych, bo stają się one narzędziem walki o sporne dobra. - Eksperyment naturalny Sherif’a: dzieci na obozie letnim – podział na dwie odrębne grupy & rywalizacja  wzrost antagonizmu; - Badanie McLaren (2003): im bardziej członkowie grupy dominującej spostrzegają emigrantów jako zagrożenie dla własnych interesów w konkurencji o pracę i opiekę społeczną, tym bardziej opowiadają się za usunięciem ich ze swojego kraju; 2. Konflikt symboliczny np. rasizm symboliczny: współczesnym powodem uprzedzeń białych do czarnych w USA jest spostrzeganie tych drugich jako łamiących kluczowe wartości, takie jak równość i konieczność zapracowania indywidualnym wysiłkiem na własny sukces. Wpływ konfliktu na uprzedzenia w stosunku do grup jest szczególnie silny, gdy obie mają niski status. 3. Lęk międzygrupowy: Stephan, Stephan – zintegrowana teoria uprzedzeń (lęk, negatywne stereotypy). Strach, niepewność w kontakcie z członkami grupy obcej wynikające z podejrzewania ich o wrogie intencje oraz z nieznajomości wzorców ich myślenia i postępowania. 4. Negatywne stereotypy: źródło oczekiwań adresowanych do przedstawicieli grup. Często funkcjonują jako samospełniające się przepowiednie. Przyczyniają się do wzrostu lęku i negatywnych opinii o osobiście spotkanych przedstawicielach grup obcych. 5. Zagrożenie wartości grupy własnej: ponieważ samoocena częściowo opiera się na wartości grup, do których należymy, zagrożenie wartości grupy własnej prowadzi do reakcji obronnych podobnych do tych, jakie obserwujemy w sytuacjach zagrożenia samooceny indywidualnej. TREŚĆ STEREOTYPÓW I UPRZEDZEŃ: Model Treści Stereotypu (MTS) (Cuddy, Fiske i Glick, 2008): sprawczość (kompetencja) i wspólnotowość (ciepło) są dwoma podstawowymi wymiarami treści wszelkich stereotypów grupowych. Cztery rodzaje stereotypów grupowych: 1. Stereotypy jednorodnie negatywne – dotyczą grup, które widziane są jako pozbawione zarówno sprawczości, jak i wspólnotowości, np. bezdomni. Uważani za głupich i złych; Reakcja emocjonalna  pogarda. 2. Stereotypy jednorodnie pozytywne – dotyczą grup widzianych jako wspólnotowe (dobre) i sprawcze (kompetentne). Na ogół grupy „głównego nurtu” – typowe dla danego społeczeństwa grupy odniesienia. Reakcja emocjonalna  podziw.

3

3. Stereotypy zawistne – dotyczą grup spostrzeganych jako kompetentne, ale wrogie, a przynajmniej nieprzyjazne. Osoby o wysokiej pozycji społecznej. Np. mniejszości żydowskie. Reakcja emocjonalna  zawiść. 4. Stereotypy paternalistyczne – dotyczą grup spostrzeganych jako ciepłe i wspólnotowe, ale pozbawione kompetencji. Np. kobiety w tradycyjnych rolach żon i matek, osoby starsze i upośledzone. Reakcja emocjonalna  litość.

Około 80% stereotypizowanych grup przypisuje się więcej sprawczości niż wspólnotowości bądź odwrotnie. Grupy widziane jako sprawcze często są też spostrzegane jako pozbawione wspólnotowości i odwrotnie. Wyznaczniki treści stereotypów: Choć przypisanie określonego poziomu wspólnotowości i sprawczości odbieramy subiektywnie jako przejaw rozpoznania indywidualnych cech spostrzeganego człowieka lub grupy, MTS zakłada, że w rzeczywistości spostrzeżenia te są wyrazem społecznie podzielanych stereotypów wynikających ze stosunków międzygrupowych. Kompetencja członków różnych grup społecznych jest im przypisywana w taki sposób, który uzasadnia istniejącą hierarchię statusu. Położenie w hierarchii pomaga ujednoznacznić dwuznaczne informacje. Służy też usprawiedliwianiu istniejącej hierarchii społecznej. Grupy o wyższym statusie są spostrzegane jako bardziej kompetentne. Grupy nierywalizujące z naszą spostrzegane są jako obdarzone cnotami wspólnotowymi, co przyczynia się do utrzymania ich na podporządkowanej pozycji. Grupy rywalizujące z naszą widziane są jako nieprzyjazne i wrogie, wymagające zatem podporządkowania.  Stereotypy są bytami poznawczymi – gotowymi sądami i ocenami członków grup pozwalającymi na interpretację ich zachowań.  Sposób rozumienia zdarzeń, na przykład interpretacja przyczyn ludzkich zachowań, decyduje o emocjach, jakie te wzbudzają.  Stereotypy są powiązane z uprzedzeniami.  Stereotypy wpływają też na nasze zachowanie, negatywnie lub pozytywnie dyskryminujące członków różnych grup, a wpływ ten jest zapośredniczony emocjami.  Zachowania dyskryminacyjne zwrotnie wzmacniają te relacje międzygrupowe, które dały im początek (np. Anna ubiega się o awans na wysokie stanowisko  łamie stereotyp

4

kobiecości  spotyka się z odmową  pozostaje na pozycji podwładnej  podtrzymuje stereotyp, że władza jest dziedziną męską). Konsekwencje treści stereotypów - zarówno dla emocji, jak i dla zachowań: 1. Litość – emocja wzbudzana przez grupy pozbawione zarówno sprawczości, jak i wspólnotowości. Emocja ambiwalentna – pozytywne współczucie, ale też negatywny smutek oraz poczucie wyższości. Pojawia się wtedy, kiedy negatywne wyniki czy stan osoby są widziane jako nieintencjonalne i pozostające poza kontrolą osoby. Ale jeśli człowiek wpadł w tarapaty z własnego wyboru (jest odpowiedzialny) to Pogarda/gniew (np. otyły, bezdomny, narkoman). 2. Zawiść – emocja, jaką wywołują osoby z grup kompetentnych, ale wyzutych ze wspólnotowości. Zawiść zawiera w sobie wrogość i smutek, prowadzi do moralnego oburzenia. 3. Pogarda – emocja wzbudzana przez osoby pozbawione zarówno sprawczości, jak i wspólnotowości. Towarzyszą jej gniew, obrzydzenie, nienawiść lub niechęć do tych, którzy sami siebie doprowadzili do nieszczęścia (biedni, bezdomni, narkomani). 4. Podziw – emocja, jaką budzą osoby obdarzone cnotami zarówno sprawczymi, jak i wspólnotowymi. Przyjazne grupy o wysokiej pozycji społecznej. Konsekwencje behawioralne stereotypu  dwa wymiary: a) ułatwianie-szkodzenie – zachowania korzystne lub szkodliwe; pokrywa się z wymiarem wspólnotowości (ciepła). Ponieważ osoby i grypy wspólnotowe są uważane za obdarzone pozytywnymi intencjami w stosunku do nas samych, we własnym interesie wspomagamy też te grupy (ich zyski przełożą się na nasze). Grupy uważane za pozbawione wspólnotowości są podejrzewane o złe intencje, szkodzenie zatem tym grupom utrudnia im realizację owych intencji, co pośrednio sprzyja naszym interesom; b) aktywność-bierność – czy polegają one na otwartym i bezpośrednim zmierzaniu do jakiegoś celu, czy też mają raczej charakter pośredni, ukryty i polegający na zaniechaniu; pokrywa się z wymiarem kompetencji. Aktywnie reagujemy na grupy sprawcze, bo są spostrzegane jako zdolne do wprowadzenia w czyn swoich dobrych lub złych intencji. Szanse zrealizowania intencji grup pozbawionych sprawczości są spostrzegane jako mało prawdopodobne. Aktywne ułatwianie – działania otwarcie skierowane na spowodowanie zysku jakiejś grupy  pomaganie, zatrudnianie, przyjaźnienie się. Grupy spostrzegane jako wspólnotowe (gdy wspólnotowe i sprawcze – zapośredniczone podziwem, gdy wspólnotowe i mało sprawcze – litością). Aktywne szkodzenie – działania jawnie skierowane na spowodowanie strat członków stereotypizowanej grupy, np. atakowanie. Grupy spostrzegane jako pozbawione wspólnotowości (gdy też sprawcze – zapośredniczone zawiścią; gdy nie sprawcze – zapośredniczone pogardą). Bierne ułatwianie – wymuszane współdziałanie z członkami danej grupy, przy czym głównym celem takiej współpracy są zyski własne, zyski zaś członków stereotpizowanej grupy mają charakter produktu ubocznego, np. zatrudnianie członków grupy odrzucanej, ale uważanej za

5

kompetentną, której umiejętności przynoszą korzyści. Grupy widziane jako sprawcze (gdy też wspólnotowe – zapośredniczone podziwem, gdy nie wspólnotowe – zawiścią). Bierne szkodzenie – wyrządzanie krzywdy przez zaniechanie, pomijanie, ignorowanie, wykluczanie, unikanie kontaktu. Grupy widziane jako pozbawione sprawczości (gdy wspólnotowe – zapośredniczone litością; gdy nie wspólnotowe – zapośredniczone pogardą). Badania CBOS – zalety Polaka wspólnotowe, raczej rodzinno-plemienne i ograniczające się do funkcjonowania w kontaktach z „naszymi”. Wymiar sprawczy – polski autostereotyp zawiera wady (leniwy, lekkomyślny, niegospodarny). Stereotyp Europejczyka – zalety sprawcze; bardziej pozytywny. ŹRÓDŁA STEREOTYPÓW I UPRZEDZEŃ: Podzielanie społeczne: Większość stereotypów, uprzedzeń i skłonności do dyskryminacji przejmuje się ze swojego otoczenia społecznego  bardzo wczesne pojawianie się stereotypów, także w stosunku do grup, z którymi ma się niewiele kontaktu. Stereotypy to społeczne konstrukcje – wytwory pewnego konsensusu co do tego, jacy są członkowie różnych grup i kategorii społecznych. Słabnięcie stereotypowych sądów u jednostek, u których podważano przekonanie, że inni członkowie grupy własnej myślą o danej grupie w stereotypowy sposób. Stereotypy pełnią funkcję depozytu wiedzy społecznej o różnych grupach i rodzajach osób. Są przekazywane i podzielane za pośrednictwem licznych przekazów kulturowych. Są też podtrzymywane na drodze komunikacji społecznej, wskutek tego, że ludzie chętniej przekazują innym informacje zgodne niż sprzeczne  badanie Lyons, Kashima (2003) – Mieszkańcy fikcyjnej wyspy Jamaya; seryjne przekazywanie informacji w stylu głuchy telefon  informacje zgodne ze stereotypem były przekazywane niemal w całości, proporcja informacji z nim sprzecznych spadała z przekazu na przekaz. Bezpośrednim powodem częstszego przekazywania informacji zgodnych niż sprzecznych ze stereotypem jest większa wiarygodność tych pierwszych. Rolę ogrywa także budowanie więzi. Dane sprzeczne ze stereotypami zawierają wprawdzie więcej informacji, ale mniej nadają się do komunikacji celem podtrzymania więzi. Język - łatwo dostrzegalnym sposobem przekazywania stereotypów jest używanie określeń negatywnych na opisanie u członków grupy obcej tego, co u członków grupy własnej określamy mianem pozytywnym (np. nacjonalizm vs. patriotyzm). Międzygrupowa asymetria językowa (Maass, 1999). Abstrakcyjny opis zachowań i zdarzeń (cechy) stawiających w dobrym świetle członków grupy własnej, a w złym świetle członków grupy obcej. Konkretny sposób opisu (zachowania, epizody) negatywnych informacji na temat członków grupy własnej i pozytywnych informacji na temat członków grupy obcej. Stosunki międzygrupowe - hierarchiczne zróżnicowanie grup, ich skonfliktowanie. Kategoryzacje społeczne Teoria kategoryzacji społecznych (Tajfel) – widzi przyczyny stereotypów w samych procesach poznawczych. Stereotypy są ubocznym skutkiem dzielenia napotkanych osób na kategorie i gromadzenia wiedzy o kategoriach. Nałożenie się kategoryzacji obiektów (ich przynależność do różnych jakościowo kategorii) na ich zmienność pod względem jakiejś cechy ciągłej prowadzi do:  wzrostu spostrzeganych różnic miedzykategorialnych; 6

 spadku spostrzeganych różnic wewnątrzkategorialnych. Dzieje się tak pod warunkiem, że kategoryzacja jest systematycznie powiązana z cechą ciągłą. Spadek różnic wewnątrzkategorialnych dotyczy w szczególności grup obcych, a w niewielkim stopniu – grupy własnej. Efekt jednorodności grupy obcej – przekonanie, że „oni” – Chińczycy, mężczyźni itp. są „wszyscy tacy sami” plus częstsze mylenie członków grupy obcej niż własnej. Wynika z ignorancji oraz ze skłonności do kodowania danych o członkach grupy obcej jako informacji o grupie, danych zaś o członkach grupy własnej – jako informacji o poszczególnych członkach. Minimalna sytuacja grupowa (Tajfel, 1969) – gdy pozbawiona znaczenia (arbitralna) różnica między osobami wystarcza do pojawienia się podziału na grupę własną i grupę obcą. Faworyzacja grupy własnej, deprecjacja obcej = preferencja grupy własnej. Faworyzacja własnej jest silniejsza od deprecjacji obcej grupy. KONSEKWENCJE UPRZEDZEŃ I STEREOTYPÓW: Oceny: Asymetrie w ocenie grupy własnej i grup obcych są podobne do tych, jakie obserwuje się przy porównaniach ja-inni. Pozytywne zachowania grupy własnej, a negatywne grupy obcej są wyjaśniane w kategoriach cech, podczas gdy negatywne zachowania grupy własnej i pozytywne grupy obcej są tłumaczone czynnikami sytuacyjnymi  Ostateczny błąd atrybucji (Pettigrew, 1979). Oceny konkretnych jednostek podlegają wpływowi stereotypów na mocy dwóch mechanizmów: 1) posługiwania się stereotypami jako strukturą wiedzy; Stereotypy są strukturami wiedzy sterującymi procesami poszukiwania, rozumienia i zapamiętywania informacji o konkretnych osobach. Zaktywizowanie stereotypu nie jest jednak całkowicie automatyczne, ponieważ wymaga wolnych zasobów umysłowych. Każda osoba przynależy też do wielu różnych kategorii. Nasze własne cele i sytuacja, w jakiej spotykamy dana osobę, decydują o rodzaju zaktywizowanej kategorii. Model wpływu stereotypu na oceny (Kunda, Spencer, 2003) – aktywizacja stereotypu odróżniona od jego zastosowania. Zastosowanie jest mierzone treścią ocen. Aktywizacja stereotypu – np. RYŻ/RÓŻ (R_Ż). Zastosowanie jakiegoś stereotypu zawsze wymaga jego aktywizacji, sama ta aktywizacja jednak nie zawsze prowadzi do jego użycia, choć wywołuje automatyczną (bezwiedną) tendencję do asymilacji ocen. Aktywizacja i zastosowanie stereotypu mogą mieć charakter automatyczny lub kontrolowany. Zarówno aktywizacja, jak i zastosowanie stereotypu pozostają pod wpływem trzech motywów czy też sytuacyjnie zaktywizowanych celów osoby dokonującej ocen: a) zrozumienie ocenianej jednostki (kiedy pragniemy się zorientować, jaka dana osoba jest, stereotyp może zostać i zaktywizowany, i zastosowany, bo uważamy go za przydatny do podjęcia tej decyzji. Ludzie odrzucają stereotypy jako przesłanki ocen, kiedy mają zindywidualizowaną informację na temat ocenianej osoby); b) dążenie do pozytywnej samooceny (negatywne myślenie o grupach obcych jest prostym sposobem na chwilowe polepszenie samooceny, np. – badania Sinclair, Kunda (2000): studenci otrzymali niskie stopnie  oceniają profesorki jako mniej kompetentne od profesorów. Stereotypizacja podbudowuje samoocenę także 7

wtedy, kiedy ta pierwsza nie je...