Zagadnienia 1-5 PDF

Preview

Summary

Zagadnienia na egzamin 1-5...

Description

1. Demokracja w znaczeniu etymologicznym. Demokracja etymologiczna to demokracja pojmowana w pierwotnym, dosłownym znaczeniu tego pojęcia. Toteż etymologiczna definicja demokracji określa ją jako rządy lub władzę ludu. W podstawowym ujęciu Arystotelesa demokracja jest przeciwieństwem i zwyrodniałą postacią politeia, co moglibyśmy ująć jako „dobre miasto”. Wynika z tego, że demos z Arystotelewskiego pojęcia demokracji składa się z różnorodnych elementów. Zawiera on nie tylko „wielu”, ale i „biednych”. Co więcej zawiera „wielu” oraz (lub) „biednych” określonych przez wady (interesowność, bezprawie itd.), które stanowią o różnicy między demokracją i politeia. Cechy demokracji ateńskiej: politeia § etyka podstawą wspólnoty politycznej § prymat potrzeb polis nad potrzebami poszczególnych obywateli § ekskluzywizm § zgromadzenie ludowe najwyższą władzą (stanowienie prawa i sądy) § bezpośrednie uczestnictwo obywateli w zgromadzeniu ludowym § zasada wolności przemówień (isegoria), § równość wszystkich wobec prawa (isonomia), § równość w zajmowaniu urzędów (isotimia). Demos oznaczał w V w. p.n.e. ateńską (lub podobną) społeczność zebraną w ekklesia- zgromadzeniu ludowym. Można go jednak wiązać z całym ciałem ; albo z polloi- z wieloma; lub z pleiones- z większością; czy też z ochlos- z motłochem (sens zwyrodniały). Kiedy zaś demos przekłada się na łaciński populus, wieloznaczność jeszcze się potęguje. Rzymskie pojęcie ludu jest bardzo szczególne. Zrozumieć je można jedynie w kontekście rzymskiego konstytucjonalizmu. Pojawienie się języków nowożytnych powoduje rozbieżność polegającą na tym, że włoskie określenie popolo, jego francuskie i niemieckie odpowiedniki, wyrażają ideę pojedynczego bytu, podczas gdy angielskie people sugeruje liczbę mnogą. Odnosząc się do pierwszego przypadku, słowa: popolo, peuple i Volk oznaczają organiczną całość, pewną „zbiorowość”, która może znaleźć wyraz w niepodzielnej woli powszechnej. Odnosząc się do drugiego przypadku, powiedzieć „demokracja” to jak powiedzieć „polikracja”podzielna wielość, złożona z odrębnych jednostek. Według Sartoriego pojęcie „ludu” można zinterpretować na 6 sposobów: 1.

Lud w znaczeniu dosłownie wszyscy

2.

Lud w znaczeniu nieokreślona duża część, bardzo wielu

3.

Lud w znaczeniu klasy niższe

4.

Lud jako nierozdzielny byt, jako organiczna całość

5.

Lud jako większa część wyrażona poprzez zasadę absolutnej większości.

6.

Lud jako większa część wyrażona poprzez zasadę ograniczonej większości.

Ad.1 Lud składający się z obywateli demokratycznego państwa nie może obejmować dosłownie wszystkich. Takich wymagań nie spełnia żadna z istniejących dotąd demokracji i zapewne nie spełni w przyszłości. W greckich demokracjach z demos wyłączano nie tylko kobiety, ale także ludzi urodzonych w niewoli, niewolników (stanowiących większość mieszkańców miasta). Dziś jeszcze wyłączamy (po względnie niedawnym dopuszczeniu kobiet) niepełnoletnich, chorych umysłowo, przestępców odbywających karę, ludzi nie mających obywatelstwa oraz przybyłych czasowo. Ad. 2. Pojęcie ludu jako „bardzo wielu”, czy też „wielu”, nie da się po prostu użyć jako kryterium. Demokracja w dużym stopniu jest procedurą, zaś lud jako „bardzo wielu” to pojęcie stawiające niewykonalne wymagania proceduralne. Zmusza za każdym razem do określenia ile osób stanowi lud, bądź wystarcza, by zaistniał lud. Toteż pierwsze dwie interpretacje stwarzają więcej problemów, niż rozwiązują i można je pozostawić, stwierdzając ich ograniczone zastosowanie. Ad. 3. Może się wydawać, że nieokreśloność drugiej interpretacji koryguje trzecia, zakładająca, że bardzo wielu to przedstawiciele klas niższych, szczególnie zaś ludzie biedni i (lub) klasa robotnicza. Za Arystotelesa (a także w późniejszych czasach ) klasy niższe składały się z biedoty, a ta zaś zdecydowanie przewyższała liczebnością bogatych. Jednakże dychotomia biedni – bogaci załamuje się w miarę rozrostu klasy średniej. Wraz z modernizacją społeczeństwa dotychczasowa społecznoekonomiczna piramida przyjmuje kształt sześciokąta. W społeczeństwach postprzemysłowych „głodni nędzarze” i proletariat stanowią liczebne mniejszości. Ponadto, niezależnie od ich zaniku w świecie współczesnym, utożsamianie ludu z klasami niższymi jest zdecydowanie niewłaściwe z powodów zasadniczych. Aczkolwiek żadna demokracja nie może obejmować dosłownie wszystkich, to jednak wyłączenia (by być w zgodzie z zasadami demokracji ) muszą być albo konkretnie uzasadnione (jak w przypadku niepełnoletnich), albo mieć charakter proceduralny. Ad. 4. Czwarta interpretacja (organiczna i holistyczna ) nie sprzyja demokracji , pozwala uzasadniać wszelkie reżimy polityczne. Wychodząc od ludu jako organicznej całości można bez trudu dowieść , że jednostka nie ma żadnego znaczenia; w imię całości można pojedynczo zniszczyć każdego bez wyjątku, zaś przez formułę „ wszyscy jako jedna całość” prześwituje usprawiedliwienie totalitarnych autokracji, a nie demokracji. Demokracja nie może się nawet rozpocząć, dopóki nie złamie tej formuły. Ad. 5 i 6

Lud ujmowany w kategoriach rachunku, to jest przedstawiony zgodnie z zasadą (5) absolutnej większości, lub (6) ograniczonej większości. Większość absolutna oznacza w tym kontekście, że liczy się tylko większość: większość dowolnej populacji reprezentuje wszystkich i ma nieograniczone (tzn. absolutne) prawo decydowania za wszystkich. Zasada ograniczonej większości zakłada, że żadna większość nie może mieć „absolutnych” (nieograniczonych) praw. Interpretacja „ludu” jako prawa większości od rządów absolutnych może wydawać się prostszym rozwiązaniem, jednak tak nie jest. Przyznanie większości absolutnego prawa narzucania swojej woli mniejszości, czy mniejszościom, jest równoznaczne z ustanowieniem reguły, która na dłuższą metę szkodzi tej właśnie zasadzie, którą zaleca. Jeśli pierwszy zwycięzca demokratycznej rywalizacji otrzyma niczym skrępowaną władzę to może zapewnić sobie nieustanne zwycięstwa. W takiej sytuacji demokracja wcale nie ma demokratycznej przyszłości i od początku nie jest demokracją. Demokratyczna przyszłość demokracji zależy od tego, czy większości mogą zamieniać się w mniejszości i odwrotnie, mniejszości w większości. Zasada ograniczonej większości okazuje się być właściwą demokratyczną zasadą działania demokracji. Demokracja etymologiczna w sposób naturalny prowadzi do demolatrii, czyli wzniosłej gadaniny o ludzie bez przyglądania mu się. Demolatra rzeczywiście mówi o „prawdziwym ludzie”, lecz kończy czyniąc fetysz z idealnego ludu umieszczonego poza zasięgiem wzroku. Demolatria niekoniecznie jest demofilią, prawdziwą miłością i prawdziwym współczuciem dla biednych, wydziedziczonych, upośledzonych. Fetyszyzowaniu ludu idealnego towarzyszy często pogarda dla rzeczywistych, istniejących ludzi. Poczynając od Robespierre’a – pełno jest dowodów na to, jak mistyka ideału przeistacza się w praktyce w swoje przeciwieństwo, w mistykę nakłaniającą do przelewu krwi, do bezwzględnej eksterminacji ludzi. 2. Demokracja polityczna a demokracja społeczna Demokracja jest określonym typem organizacji i funkcjonowania współczesnych społeczeństw. Jest to wzorzec, który kształtował się w ciągu wieków, a jego korzenie sięgają do starożytności (demokracja grecka). Przez demokrację rozumiemy taki model organizacji i funkcjonowania społeczeństwa, w którym źródłem władzy publicznej jest samo społeczeństwo, funkcjonujące na zasadzie prymatu wolności jednostki i pluralistycznej konkurencji między nimi, w oparciu o ustalone reguły równości. . Definicje: 1. Demokracja polityczna: System polityczny jest demokratyczny o tyle, o ile główne gremia podejmujące decyzje powoływane są w wyniku okresowo odbywających się wyborów, cała zaś dorosła ludność ma prawo głosu. Tak zdefiniowane pojęcie demokracji uwzględnia dwa wymiarykontestację ( czyli konkurencja, opozycja) i uczestnictwo (jaka część społeczeństwa bierze udział w życiu politycznym), które Dahl uważa za zasadnicze dla swej „demokracji realistycznej”, czyli „ poliarchii”. Zasady demokracji politycznej są nieodłączną częścią wszystkich organizacji i opcji ideologicznych dopuszczonych do konkurencji politycznej w społeczeństwie demokratycznym. Demokracja polityczna dotyczy obszaru stosunków politycznych – w sensie wyłaniania władz publicznych, ich organizacji, relacji między jednostką a władzą publiczną. 2. Demokracja społeczna: Nie można zapominać że demokracja, poza politycznym, ma również wymiar społeczny i ekonomiczny. Podstawową wartością demokracji społecznej jest równość rozumiana w wersji radykalnej, jako równy dla wszystkich dostęp do różnego rodzaju dóbr, a w wersji

umiarkowanej jako dążenie do wyrównania poziomu startu życiowego. Do etosu demokraty należy przekonanie o fundamentalnej równości wszystkich ludzi i stosowne do tej wartości- postawy i zachowania. Demokracja społeczna jest częścią doktryn (programów) grup lewicowych. Demokracja społeczna jest także pogłębieniem pojęcia równej konkurencji jednostek w społeczeństwie, dotyczy spraw statusu materialnego jednostki w społeczeństwie, relacji między jednostkami oraz jednostkami a władzami publicznymi w tej sferze, spraw bezpieczeństwa materialnego jednostki itp. Tak więc demokracja polityczna ogranicza się głównie do równości politycznej i prawnej, zaś demokracja społeczna kładzie nacisk na równość statusu. Ad. 1 Określenie „demokratia” ukuto w V w. p.n.e. i od tej pory aż do mniej więcej XIX wieku było to pojęcie polityczne, innymi słowy, demokracja oznaczała demokrację polityczną. . Dziś jednak mówimy również o demokracji w sensie niepolitycznym, czy też subpolitycznym, na przykład wtedy, kiedy mowa jest o demokracji społecznej, przemysłowej i gospodarczej. Demokracja polityczna – w takim sensie, w jakim ten termin przetrwał przez ok. 25 wieków jest nadrzędną suwerenną demokracją, podczas gdy inne demokracje są nieuchronnie demokracjami podporządkowanymi. Demokracja polityczna stanowi formę organizacji państwa konieczną do funkcjonowania idei demokracji społecznej. Polega w pierwszym rzędzie na konsensusie proceduralnym w pluralistycznym społeczeństwie. Demokracja nie jest pochwałą konfliktu, lecz drogą do konsensusu poprzez dyskusję różnych podmiotów politycznych. W ten sposób wyłania reguły porządku politycznego. Definiując demokrację polityczną nakreśla się pewien jej wzorzec, model. Uznaje się, że jest to taki system politycznej organizacji społeczeństwa, w którym: -źródłem władzy publicznej jest suwerenność narodu, -przyjmuje się zasadę domniemania wolności jednostki w relacjach z władzą publiczną, -władza publiczna wyłaniana jest w drodze równoprawnej konkurencji rywalizujących podmiotów (organizacji społecznych, osób, partii politycznych), -wyłoniona władza publiczna winna być skonstruowana przynajmniej z uwzględnieniem zasady podziału władzy, powinna w swoich działaniach respektować zasadę legalizmu oraz ochrony praw podstawowych i wolności obywatelskich. W doktrynie zaznacza się, że demokracja polityczna może być rozumiana na 3 sposoby. 1. jako reżim polityczny § proceduralne koncepcje demokracji § wartości i zasady ustrojowe § formalne i nieformalne reguły gry politycznej § wolne wybory i zasada alternacji władzy § relacje pomiędzy podmiotami gry politycznej 2. jako efekt polityczny – normatywne koncepcje demokracji > ukształtowanie relacji politycznych w sposób pozwalający na łagodzenie antagonizmów między grupami społecznymi § redukcja przemocy jako sposobu rozwiązywania konfliktów społecznych

§ zgodność treści decyzji politycznych z preferencjami większości § ochrona praw i wolności jednostki 3. demokracja to konieczność rozwiązywania zasadniczych sprzeczności § dobro jednostki a dobro wspólnoty: liberalizm versus komunitaryzm § kryzys legitymizacji władzy i prawa jako kryzys sensu § granice polityczności: godność i prywatność jednostki a ingerencja państwa; mikrofizyka władzy, „miękki totalitaryzm” § surveillance socjety/surveillance capitalism Demokracja polityczna służyła opisowi takiego ustroju, gdzie – jak twierdzą Schmitter i Karl – sprawujący władzę odpowiedzialni są na forum publicznym przed obywatelami, którzy działają za pośrednictwem obieralnych przedstawicieli, współzawodniczących i współpracujących ze sobą. -Schumpeter – demokracja polityczna to taki układ instytucjonalny, w ramach którego podejmowane są decyzje polityczne, a który nadają jednostkom władcze prerogatywy w drodze współzawodnictwa o głosy obywateli. -Według Roberta Dahla należy do kryteriów proceduralnych zaliczyć: rządy oparte na wolnych i otwartych wyborach, autentyczną rywalizację polityczną i powszechną ochronę swobód obywatelskich. Demokracja polityczna, zdaniem Giovanniego Sartoriego, sprowadza się do liberalizmu (w sensie politycznym), czyli do uformowania liberalno-konstytucyjnego państwa, które gwarantuje obywatelom rządy prawa, wolność polityczną, a opiera się na konstytucji. Do instytucjonalnych ram, koniecznych do funkcjonowania demokracji, należą: przyzwolenie rządzonych dla sprawujących władzę, przestrzeganie swobód obywatelskich, powszechne wybory, perswazja, debata publiczna. Nieodzowny jest harmonijny związek tych instytucji Ad. 2 Koncepcję demokracji społecznej – jako stanu społeczeństwa – można wywieść od Alexisa de Tocqueville’a, dla którego demokracja była bezalternatywnym czynnikiem społecznego rozwoju. Rozwiązania społeczne amerykańskiej demokracji – szczególnie równość statusu społecznego, zwyczaje i obyczaje – zrobiły na nim duże wrażenie podczas jego pobytu w USA. Owa równość społeczna, która wydała się mu (jak i większości późniejszych gości) tak uderzająca, odzwierciedlała do pewnego stopnia brak feudalnej przeszłości, zarazem jednak wyrażała niewątpliwie sposób, w jaki „duch” demokracji przenika całe społeczeństwo. Przeciwstawiał on demokrację arystokracji i aż do roku 1848 pojmował demokrację raczej jako określony stan społeczeństwa niż jako pewną formę polityczną. -James Bryce: w jego ujęciu demokracja społeczna stanowiła taki rodzaj społeczeństwa, którego etos wymagał od ludzi traktowania się jako ludzi równych pod względem społecznym. Ogólnie rzecz biorąc demokracja społeczna jest więc ustrojem społecznym, w którym ludzie przypisują sobie równą wartość, traktują innych ludzi jako równych pod względem społecznym. Demokracja społeczna ma więc ze swej natury niwelować różnice, kusić równością szans i możliwości. -Giovanni Sartori, próbując odpowiedzieć na pytanie o stosunek „innych demokracji” - w tym demokracji społecznej – do tzw. demokracji „głównej” (politycznej) – stwierdza, że demokracja w

sensie politycznym jest makrodemokracją na dużą skalę, względem innych demokracji, które są jej podporządkowane. Demokrację społeczną charakteryzuje nie tylko to, że działa na poziomie społecznym, lecz także, a nawet jeszcze bardziej, jej spontaniczność, jej endogeniczna natura. Właśnie z tego ostatniego punktu widzenia najlepiej można docenić pozapolityczną istotę społecznej demokracji i to, co sprawia, że różni się ona tak bardzo od demokracji socjalistycznej, od systemu działania narzuconego społeczeństwu przez socjalistyczne państwo. Podczas gdy demokracja społeczna wyrasta z dołu, demokracja socjalistyczna zstępuje z góry na dół. Demokracja społeczna jest przede wszystkim sposobem życia, natomiast socjalistyczna – sposobem rządzenia.

3. Proceduralna koncepcja demokracji J. Schumpetera. ●

●

●

●

Zwolennicy wizji agregatywnej podkreślali znaczenie racjonalności instrumentalnej, w której brali pod uwagę przede wszystkim walkę prywatnych interesów i kumulację indywidualnych preferencji (np. Joseph Schumpeter, Anthony Downs, Roald Dahl). „Kapitalizm, socjalizm, demokracja” autorstwa Schumpetera, 1942 r.: demokracja jest swoistą metodą dochodzenia do decyzji politycznych, które podejmują politycy (elity) z upoważnienia wyborców. „metoda demokratyczna jest tym rozwiązaniem instytucjonalnym dochodzenia do decyzji politycznych, w którym jednostki uzyskują moc decydowania poprzez walkę konkurencyjną o głosy wyborców”. Założenia ogólne:

1. Demokrację należy definiować jako zarządzanie relacjami władzy. Dwie możliwości: a/ monopol władzy (jednolita i niepodzielna); Hobbes, Marks, Weber, Nozick. b/ podzielna: republikanie, Arystoteles, Monteskiusz, Hamilton, Madison. 2. Zorganizowane współzawodnictwo o władzę jest lepsze niż alternatywa anarchia/absolutny suweren (monarcha) Hobbesa. 3. Wybór pomiędzy anarchią, absolutyzmem/monopolem władzy a współzawodnictwem jest jedynym, jaki należy brać pod uwagę. 4. Analogia między konkurencją w sensie ekonomicznym a konkurencją w sferze politycznej. 5. Opis demokracji w kategorii przedstawicielstwa zostaje zastąpiony kategorią konsumenckiej suwerenności. ●

Źródła poglądów J. Schumpetera:

1. Max Weber i jego analiza skutków racjonalizacji rzeczywistości społecznej przez państwo kapitalistyczne i rozwijający się aparat biurokratyczny („nieprzydatność” demokracji bezpośredniej à konkurencyjna demokracja elitystyczna; zmiana roli parlamentu: upowszechnienie prawa wyborczego, powstawanie masowych partii politycznych, suwerenność ludu to polityczny frazes, nowoczesna demokracja przedstawicielska to „plebiscytarna demokracja przywództwa”

2. Teza Roberta Michelsa „Political parties” 1915 „oligarchizacja nowoczesnej demokracji” – rządy elit organizacyjnych. 3. „Klasyczna teoria elit” Gaetano Mosca, Vilfredo Pareto. Dylemat Michelsa: jak być demokratą, skoro demokracja nie jest w rzeczywistości możliwa? „Elity organizacji generalnie nie mają zapewnionego długoterminowego piastowania stanowisk. Michels jasno pokazał techniczną niemożliwość zakończenia podziału między rządzącymi a rządzonymi wewnątrz społeczeństwa”. Elity polityczne i organizacyjne mają konkretne interesy grupowe, które stoją w sprzeczności z interesami ludzi, jakich reprezentują. Ale nawet jeśli zaakceptujemy wszystkie te punkty jako obowiązujące, nie przesądzają one o tym, że demokracja jest niemożliwa. Raczej wskazują potrzebę bardziej realistycznego rozumienia potencjału demokratycznego w złożonym społeczeństwie”. 4. Liderzy partii proponują siebie wyborcom, a nie narzucają – to odróżnia demokrację od totalitaryzmu. 5. Fasadowość „rządów ludu”: „demokracja nie oznacza i nie może oznaczać, że lud faktycznie rządzi, sprawuje władzę, w jakimkolwiek oczywistym sensie przypisywanym określeniom „lud” i „rządzić”. Demokracja oznacza jedynie, że ludzie mają możliwość zaakceptowania lub odmowy zaakceptowania tych, którzy mają rządzić. Demokracja oznacza rządy polityków”. Schumpeter: „typowy obywatel skoro tylko wkracza w sferę polityki, spada na niższy poziom sprawności umysłowej. Argumentuje on i analizuje w sposób, który w zastosowaniu do sfer swoich realnych interesów sam uznałby za infantylny. Staje się na powrót prymitywem. Jego myślenie nabiera cech emocjonalnych i asacjacyjnych”. „Im słabszy jest element logiczny w procesach zachodzących w świadomości społecznej oraz im bardziej brakuje racjonalnego krytycyzmu i racjonalizującego wpływu osobistego doświadczenia i odpowiedzialności, tym większe się otwierają możliwości dla grup o ukrytych i często egoistycznych interesach. Grupy te mogą składać się z zawodowych polityków, rzeczników interesów gospodarczych, takich czy innych idealistów czy też po prostu z ludzi zainteresowanych politycznym widowiskiem”. 6. Polityka – rynek. Dostarczyciele dóbr politycy i partie polityczne. Wyborcy – konsumenci. Ale wyborca nie nabywa dobra, lecz usługę. Wybory dyscyplinują polityków. Teza mocno krytykowana. (Chociażby duopol władzy USA, opór przed zastosowaniem prawa antymonopolowego do polityki.) Powiązanie demokracji z zasadą większości. Decyzja podjęta większością głosów w parlamencie jest legitymowana przez sam fakt opowiedzenia się za nią większości elity politycznej, niezależnie od tego, czy wyraża „wolę ludu”. Rola mniejszości parlamentarnej. 7. S. Huntington: dodatkowy wymóg zasada alternacji władzy.

●

Demokracja stanowi „rządy mające aprobatę ludu” a nie „rządy ludu”. Demokratyzm rządzenia oznacza, że obywatele za pośrednictwem cyklicznych elekcji mają możliwość zaakceptowania lub odrzucenia tych, którzy mają nimi rządzić. Wobec tego, demokracja nie oznacza realizacji wol...