Zajęcia 5 + - zaburzenia procesów emocjonalnych i motywacyjnych - Psychopatologia PDF

Preview

Summary

zaburzenia procesów emocjonalnych i motywacyjnych...

Description

Cierpiałkowska, L. (2013). Psychopatologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR: rozdział 5 (Psychopatologia ogólna)

5.3 Zaburzenia procesów emocjonalnych i motywacyjnych; s. 149 – 154 Procesy emocjonalne i motywacyjne- to głównie one nadają czynnościom psychicznym i zachowaniu człowieka konkretny kierunek i utrzymują odpowiedni poziom ich dynamiki i przebiegu; są to złożone procesy psychiczne, które pozostają w wielu różnych związkach z procesami poznawczymi i stanem świadomości 5.3.1 Zaburzenia emocji i nastroju Emocje powstają w sytuacji, gdy jakieś zdarzenie ułatwia lub utrudnia realizację ważnego da jednostki celu czy interesu. Doświadczenie emocji przejawia się na poziomie: a) somatycznym i fizjologicznym, w konsekwencji pobudzenia układu limbicznego i autonomicznego b) poznawczym, wiąże się bowiem z oceną poznawczą, porównywaniem, kategoryzacją czy atrybucją zdarzenia c) behawioralnym, w postaci ekspresji mimicznej i pantomimicznej. Przyjmuje się, że istnieje więcej niż jeden mechanizm generowania emocji. Oprócz modeli ewolucyjnych, wskazujących na pierwotność emocji wobec poznania („boję się”, bo coś przemknęło koło mnie, więc może być niebezpieczne), rozwija się też koncepcje poznawcze („boję się psów, bo wiem, że są groźne) i modele współzależności emocji i poznania. Najważniejsze kryteria podziału: 1. walencji i treści, które pozwalają na wyodrębnienie emocji pozytywnych i negatywnych. Pierwsze powstają gdy jednostka zbliża się do realizacji celu, drugie gdy oddala. 2. stopień nasilenia, czyli od braku pobudzenia emocjonalnego kojarzonego z obojętnością, poprzez słabo nasilone emocje, po silne reakcje emocjonalne, takie jak panika, szał, uniesienie; 3. stopień złożoności emocji, dzięki którym można wyodrębnić emocje podstawowe 4. dynamika zmian treści i walencji emocji, czyli czas potrzeby do przechodzenia od jednej do drugiej emocji, na przykład od śmiechu do płaczu 5. czas występowania, dzięki temu kryterium można rozróżnić takie zjawiska, które: występują przez kilka sekund (ekspresje); są uświadamiane i nazywane (emocje), trwają dłużej, choć są zwykle mniej intensywne, nie mają wyraźnego obiektu i koncentrują się wokół przyszłości (nastroje), trwają długo, mogą charakteryzować się różnym nasileniem i dotyczą zdarzeń z przeszłości (stany emocjonalne) 6. stopień zgodności między percepcją rzeczywistości (sądem, wyobrażeniem, przekonaniem), doświadczeniem i ekspresją behawioralną emocji Zaburzenia emocji i nastroju Kryteria podziału stopień

Typy zaburzeń

Obniżenie nastroju Walencja i nasilenia

Charakterystyka Nastrój depresyjny: smutek, przygnębienie, poczucie bezradności i bezsilność oraz obniżona samoocena, negatywna ocena przeszłości i przyszłości, niezdolność do odczuwania radości i przyjemności; cechuje go pewna bezwładność, wolne narastanie i ustępowanie, słaba reaktywność (mała zależność od okoliczności zew.); może występować w różnych i różnorodnie uwarunkowanych zaburzeniach psychicznych, które nadają mu dodatkowe właściwości; mniejsze nasilenie tego typu obniżenia nastroju określa się jako nastrój subdepresyjny Nastrój depresyjno-dysforyczny: obniżenie

Podwyższenie nastroju

nastroju połączone z żalem, poczuciem krzywdy i rozdrażnieniem; w wypowiedziach częste są przekonania odzwierciedlające: a) ujemną ocenę swojej pozycji- z poczuciem poniżenia przez innych, litości lub złości wobec siebie, przy względnie zachowanej samoocenie b) ujemną ocenę poprzedzających wydarzeń raczej z poczuciem nieszczęścia, rozżalenia i pokrzywdzenia przez los, okoliczności lub osoby niż z poczuciem winy c) ujemną ocenę sytuacji i możliwości jej rozwiązania z poczuciem spiętrzenia trudności, braku wyjścia, żądaniem i oczekiwaniem pomocy w jej rozwiązaniu. Nastrój taki cechuje się zwykle pewną gwałtownością, zmiennością i znaczną reaktywnością. Występuje w wielu zaburzeniach psychicznych, a czynnikiem sprzyjającym udziałowi złości w obrazie obniżenia nastroju są różne uszkodzenia, dysfunkcje i choroby mózgu oraz niedojrzałość osobowości. Nastrój maniakalny: względnie równomiernie wzmożony podwyższony nastrój, entuzjazm i poczucie mocy oraz podwyższona samoocena (z przypisywaniem sobie wysokiej wartości, pozycji społecznej, możliwości materialnych lub psychicznych), zauważanie w przeszłości tylko zdarzeń pozytywnych i entuzjastyczna ocena przyszłości; czasem oceny wielkościowe nabierają cech urojeniowych; taki odcień podwyższenia nastroju uważany jest typowy dla zaburzeń afektywnych; jeśli dołącza się element drażliwości i złości mówimy o manii gniewnej; nienasilone wzmożenie nastroju to nastrój hipomaniakalny Nastrój euforyczny: płytkie wzmożenie nastroju, zadowolenie z siebie, bagatelizowanie problemów i trudności, brak krytycyzmu, nieliczenie się z rzeczywistością; takie podwyższenie nastroju jest zwykle mniej trwałe i mniej ekspansywne, ale niedostosowane do realnych okoliczności wyraźniej niż w przypadku manii; wypowiedzi chorego wskazują raczej na zadowolenie z siebie niż wyższościową samoocenę; euforia towarzyszy zazwyczaj różnym stanom chorobowym wynikającym z uszkodzenia, dysfunkcji i choroby organicznej mózgu; w przypadku ograniczeń intelektualnych euforia może prowadzić do wypowiedzi mało krytycznych, nieliczących się z rzeczywistości Nastrój moriatyczny: to odmiana euforii ze szczególnie nasiloną, lecz pustą wesołkowatością połączona z błaznowaniem i niewybrednymi żartami; charakterystyczny dla uszkodzenia części oczodołowej płatów czołowych Nastrój ekstatyczny- wzmożenie nastroju z

Lęk

Złość (dysforia)

Zobojętnienie (stępienie) Stopień złożoności i różnorodności

charakterystycznym odcieniem ekstazy, odczucia podniosłości sytuacji i wydarzeń oraz własnego w nich udział; poczucie niezwykłego wyniesienia, wyróżnienia, naznaczenia, z przekonaniem o nadzwyczajnej doniosłości własnej pozycji, roli, tożsamości. Nie ma tu ekspansji jak w typowej manii, ani pobudliwości jak w euforii, jest raczej spokojna lecz całkowicie pochłaniająca chorego; stany ekstatyczne często stanowią element obrazu psychoz padaczkowych i napadów padaczkowych o złożonej symptomatologii; mogą epizodycznie występować w zaburzeniach afektywnych i schizofrenicznych Poczucie zagrożenia i niebezpieczeństwa o niewiadomym pochodzeniu, może występować w postaci: lęku uogólnionego (wolno płynący, rozlany)- długotrwale utrzymujące się napięcie lękowe o różnej lecz mało zmieniającej się intensywności, lęku napadowego (napady paniki)- krótkotrwałe, powtarzające się epizody o bardzo dużym nasileniu przeżywanego lęku, fobii (lęk wyprzedzający, antycypacyjny)nawykowego unikania sytuacji lękorodnych, kojarzonych z obawą przed wystąpieniem objawów nasilonego lęku  Uczucia negatywne pojawiające się w sytuacji wystąpienia przeszkody na drodze do osiągnięcia celu; towarzyszy często a) przekonanie o pokrzywdzeniu lub żalu do siebie b) wzbudzenie ruchowe (drżenie, napięcie, niepokój) c) wzbudzenie wegetatywne (bladość, suchość śluzówek, wzrost ciśnienia, przyspieszenie oddechu); złość bardzo silnie motywuje do agresji; klinicznie znaczenie mają głównie dezadaptacyjne, destrukcyjne przejawy złości, niewspółmierne lub nieuzasadnione okoliczności; może występować w postaci złości uogólnionej (rozlanej)-nacechowany drażliwością, rozżaleniem zwykle z mniej jaskrawymi przejawami agresji; często łączy się wtedy z różnie nasilonym przygnębieniem i bezradnością (nastrój depresyjno-dysforyczny); wybuchów złości (wściekłości)- gwałtowne, intensywne, krótkotrwałe wyładowania złości, zwykle z czynną agresją lub autoagresją  Obniżenie intensywności (hipopatia) lub brak przeżyć (apatia) emocjonalnych oraz zredukowanie ich różnorodności; występują najczęściej u chorych z postępującymi zaburzeniami organicznymi (otępienia), którzy sami spostrzegają wyraźną różnicę między aktualnie i wcześniej występującą rozpiętością i różnorodnością stanów uczuciowych; podobne stany można niekiedy dostrzec w przebiegu zaburzeń schizofrenicznych; subiektywne skargi

Dynamika zmian walencji i treści

na brak uczuć u wielu chorych z zaburzeniami nerwicowymi lub depresyjnymi wskazują raczej na przejściową niemożność właściwego uzewnętrzniania uczuć niż na ich rzeczywiste ograniczenie Spłycenie (bladość, Obniżenie intensywności uczuć, monotonność, sztywność) bladość emocjonalna przy zachowaniu różnorodności przeżyć; reakcje emocjonalne stają się płytsze i słabsze, monotonne, o mało żywym zabarwieniu i słabo modulowane; tego typu zmiany uważane są za typowe dla zaburzeń schizofrenicznych. Mimo w zasadzie zachowanej rozpiętości i różnorodności uczuć ich ekspresja znajduje jedynie taki spłycony wyraz. Zubożenie (prymitywizacja)  Przewaga emocji pierwotnych, towarzyszących zaspokojeniu lub niezaspokojeniu potrzeb biologicznych (przyjemność z powodu sytości, lub wściekłość z powodu głodu, niewyspania), nad uczuciowością ukształtowaną w procesie socjalizacji i w relacjach z ważnymi osobami; zwykle wiąże się to z pewnym ograniczeniem lub nawet zanikaniem tych złożonych uczuć; jeśli zmiana jest wyraźna mówi się o załamaniu linii życiowej; zmiany takie są typowe dla procesów organicznych i w niektórych przypadkach typowe dla schizofrenii. lepkość Długotrwałe utrzymywanie się tego samego uczucia bez możliwości oderwania się od niego i przejścia do innego (zmiany organiczne w mózgu, padaczka). Utrudnia zachowaniu dystansu emocjonalnego wobec ludzi i okoliczności, nadmierne wikłanie się (lepienie) w reakcje lub związki uczuciowe. Uważana za właściwość typową dla zmian organicznych mózgu, zwłaszcza dla niektórych chorych na padaczkę. Tendencja w przejawach podobna do zalegania uczuć, lecz chodzi tu mniej o długotrwałość podtrzymywania uczuć, a bardziej o niemożność oderwania się od nich, przejścia nad nimi do porządku. Zaleganie Długotrwałe utrzymywanie się tego samego uczucia, pochodzące z przeszłości (żal, krzywda, chęć zemsty). Może to powodować zaskakujące dla otoczenia reakcje uczuciowe, których motywy kryją się w odległej przyszłości i zostały już przez wszystkich poza chorym dawno zapomniane. Właściwość typowa dla znacznych zmian organicznych mózgu. Chwiejność Nietrwałość, labilność, przejawiająca się w łatwym przechodzeniu od jednego skrajnego uczucia do drugiego – od smutku, przygnębienia lub złości do wesołkowatości, błaznowania, radości. Może pojawiać się spontanicznie lub jako sprowokowana słowami czy zachowaniem otoczenia. Stanowi raczej fizjologiczny składnik

nietrzymanie

syntymia

Poziom zgodności różnych aspektów przeżywania

hipertymia

Hipotymia, atymia

paratymia

katatymia

uczuciowości dziecięcej i osób w wieku podeszłym. Jej wystąpieniu w zaburzeniach psychicznych sprzyjają zmiany organiczne zmniejszające kontrolę nad emocjami. Gwałtowne, niekontrolowane i intensywne reakcje emocjonalne, które wyłamują się spod kontroli pod wpływem błahych bodźców wewnętrznych lub zewnętrznych. Najbardziej zwraca uwagę nietrzymanie uczuć negatywnych, wrogich, bo prowadzi do zagrażających zachowań agresywnych. Nietrzymanie może jednak dotyczyć również gwałtownego wyzwalania innych emocji, skądinąd pozytywnych (np. wylewność uczuciowa osób upojonych alkoholem). Nietrzymanie może dotyczyć też wyzwoleniu filogenetycznie starszych popędów (żarłoczność, pobudzenie seksualne), gdy młodsze hamulce osłabną. Osłabieniu kontroli nad ekspresją uczuć sprzyjają różne dysfunkcje, uszkodzenia i choroby mózgu. Oznacza proporcjonalność, spójność, zbieżność przeżyć i zachowań z towarzyszącymi im emocjami. Określenie to dotyczy uczuć związanych z przeżyciami i zachowaniami zarówno w stanie zdrowia, jak i w stanie zaburzeń psychicznych. Syntymia oznacza, że mechanizmy scalające emocje z innymi składnikami przeżywania działają harmonijnie. przesadna ekspresja uczuciowa, nieadekwatnie silna. Taki sposób przeżywania występuje np. w stanach podwyższonego nastroju, w niektórych zaburzeniach osobowości, pod wpływem substancji pobudzających.  brak lub ograniczenie ekspresji uczuciowej. Przeżycia i zachowania przybierają postać pustawą, chłodną, bezbarwną, nie poruszającą i nie angażującą ani chorego, ani jego otoczenia. Zdarza się w zaburzeniach depresyjnych, stanach wyczerpania, zaburzeniach organicznych. Atymiczna ekspresja emocji jest uważana za typowe następstwo apatii występującej w schizofrenii. niedostosowanie lub sprzeczność między zdarzeniem a przeżywaniem i ekspresją emocji np. osoba śmieje się, opowiadając o przeżytym groźnym wypadku. Jest jednym z przejawów niedostosowania występującego w schizofrenii. niedostosowanie doświadczeń emocji i ich ekspresji do zdarzeń, wynikające z wewnętrznego nastawienia, np. osoba agresywna w każdym widzi atakującego; oznacza życzeniowe przekształcanie się przeżyć lub zachowań pod wpływem nastawień emocjonalnych (oczekiwań, nadziei, obaw). Powstające przeżycia mogą sprawiać wrażenie spełnienia nastawień lub

zaprzeczania im. Na przykład osoba wylękniona widzi postacie stanowiące zagrożenie, skazaniec słyszy kroki zwiastujące ułaskawienia lub egzekucję. 5.3.2 Zaburzenia motywacji Pojęcie motywacji stosuje się do opisu mechanizmów odpowiedzialnych za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania. Mechanizmy te mogą mieć różny charakter. Istnieją cztery modele teoretyczne, wskazujące na następujące źródła i mechanizmy motywacji: a) zaburzenie homeostazy organizmu, powodujące wystąpienie zachowań przywracających jego równowagę; b) działanie podniety – bodźca, który pobudza odpowiednie procesy energetyczne i zachowania, znoszące lub podtrzymujące jego działanie; c) uaktywnienie się schematów poznawczych pod wpływem bodźców, pobudzających i energetyzujących adekwatne zachowania d) doświadczenie frustracji wewnętrznych, zorganizowanych hierarchicznie potrzeb, które prowadzi do podjęcia działań zmierzających do ich zaspokojenia (najpierw muszą być zaspokojone potrzeby niższego rzędu, potem potrzeby wyższego rzędu). W psychopatologii stosuje się ilościowe i jakościowe kryteria podziały motywacji na normalną i zaburzoną. Ilościowa charakterystyka motywacji koncentruje się na opisie różnych stopni nasilenia napędu psychoruchowego, towarzyszącego realizacji obranego kierunku i celu działań. Charakterystyka jakościowa zaś – na ocenie dominujących źródeł motywacji, na przykład typu potrzeb, poziomu zróżnicowania tych źródeł i stopnia stałości powstałej motywacji. Posługując się kryteriami ilościowymi i jakościowymi, Wciórka wyróżnia zaburzenia aktywności ruchowej, impulsywnej (motyw jako efekt impulsów lub popędów) oraz złożonej emocjonalno-poznawczej aktywności intencjonalnej (planowanej i celowej). Generalnie wyodrębnia się dwa wymiary: zmniejszenie vs zwiększenie napędu psychoruchowego zarówno w aktywności bardziej impulsywnej i popędowej, jak i tej wyuczonej, związanej z rolami społecznymi, objętej większą świadomością i refleksją. Różne stopnie spowolnienia napędu można przedstawić na kontinuum – od zwolnienia szybkości (tempa) przez zredukowanie różnorodności ujawnianych form aktywności po ich zahamowanie. Spowolnienie przejawia się w braku energii, motywów i kierunków działania, co najwyraźniej widać w ograniczonej mimice i gestykulacji. W skrajnej postaci dochodzi do ustania mowy – mutyzmu, znacznego ograniczenia wszelkiej aktywności aż do stanu zwanego osłupieniem (stupor). Spowolnienie obserwuje się w przypadku znacznego stresu, na przykład żałoby przeżywanej po utracie kogoś bliskiego, natomiast zahamowanie w stanach depresyjnych, katatonicznych czy zaburzeniach reaktywnych. Przyspieszenie i pobudzenie ruchowe to zwiększenie szybkości działania, pojawienie się ogromnej różnorodności i zmienności zachowań. Skrajna forma tego zaburzenia przybiera postać chaotycznej, kompletnie niezrozumiałej, pozbawionej kierunku aktywności. W przyspieszeniu obserwujemy żywą i wyrazistą mimikę, szybkie i ciągle zmieniające się zachowania, którym towarzyszą różne wypowiedzi, ogromną ruchliwość i niestałość w zakresie podjętego działania. Wypowiedzi mogą przyjąć charakter niekomunikatywnego słowotoku. W pobudzeniu maniakalnym występuje ogromna różnorodność i zmienność zachowania, które nie jest pozbawione kierunku; w pobudzeniu katatonicznym obserwuje się niestałość i niedostosowanie, graniczące z chaosem; w zespołach organicznych widoczna jest gwałtowność i deficyty samokontroli. Akinezy i parakinezy

Parakinezy to zaburzenia aktywności ruchowej, polegające na przyjmowaniu i utrzymywaniu różnych niezwykłych i niespotykanych pozycji ciała lub gestów, np. utrzymywanie godzinami głowy nad poduszką czy uniesionej kończyny dolnej z wyciągniętymi w poprzek rękoma. Akinezy zaś to niewykonywanie żadnych ruchów: chory siedzi, leży lub stoi, zachowując milczenie i nie reagując na bodźce zewnętrzne, nie nawiązuje kontaktu z innymi ludźmi. Może ustać połykanie śliny, a nawet mruganie powiekami. Jest to rodzaj osłupienia, które może występować przez wiele godzin, dni czy tygodni. Parakinezy i akinezy występują w schizofrenii katatonicznej i zespołach katatonicznych innego pochodzenia. Motywy przyjmowania dziwnych pozycji lub braku aktywności nie są znane. Wskazuje się, że mogą one być przejawem automatycznej uległości lub oporu i zbuntowania wobec nakazów i zakazów, wynikającej z nadzwyczajnej sugestywności. Wyróżnia się następujące postaci tych zaburzeń:  giętkość woskową- taki poziom gibkości i elastyczności, który pozwala choremu przybrać lub nadać dowolną, często bardzo dziwaczną i nienaturalną pozycję, ograniczoną jedynie giętkością stawów  echo: automatyczne powtarzanie po innej osobie gestów (echopraksje), wyrazu twarzy (echomimie) lub wypowiedzi (echotalie),  katalepsję: nienaturalnie wzmożenie napięcia mięśniowego o charakterze plastycznym, przybierającym postać zastygania, giętkości woskowej lub usztywnienia tułowia i kończyn,  automatyzm nakazowy: wykonywanie ruchu, nawet niedorzecznego czy niebezpiecznego, pod wpływem sugestii słownej,  negatywizm nakazowy: wykonywanie dokładnie odwrotnego ruchu do tego, który jest zalecany lub sugerowany przez rozmówcę,  zastyganie: pozostawanie w pozycji nadanej ciału chorego i spowolnienie ruchów umożliwiających powrót do stanu poprzedzającego.

Wciórka, J. (2010). Psychopatologia: objawy i zespoły zaburzeń psychicznych. W: J. Rybakowski, S. Pużyński, J. Wciórka (red.). Psychiatria. Podstawy psychiatrii. T.1. Wrocław: Elsevier Urban&Partner: rozdział 3, s. 338 – 345). Emocją (uczuciem) nazywa się zwykle subiektywnie odczuwany stan psychiczny, który przynaga do rozpoczęcia pewnych działań i któremu ponadto towarzyszą różne zmiany cielesne, charakterystyczna ekspresja mimiczna i pantomimiczna oraz zachowanie. Terminem „afekty” opatrywano tradycyjnie silniejsze i prostsze emocje związane z procesami cielesnymi. Terminy „nastrój” używa się zwykle w celu podkreślenia trwającego dłużej tonu emocjonalnego, który ponadto wyraźnie zabarwia inne aspekty zachowania i przeżywania. Użycie zaś terminy „uczucie” ujawnia niekiedy zamiar wskazania na emocje o bardziej złożonym i subtelnym charakterze.

typu Obniżenie nastroju Podwyższenie nastroju lęk Złość (dysforia)

Objawy zaburzeń emocji dynamiki zobojętnienie spłycenie zubożenie zaleganie lepkość chwiejność nietrzymanie

Obniżenie nastroju  nastrój depresyjny  nastrój depresyjno-dysforyczny

wysycenia syntymia hipertymia Hipotymia, atymia paratymia katatymia



nastrój dystymiczny- termin wieloznaczny, w zastosowaniu do określenia nastroju wskazywał na złe samopoczucie z zahamowaniem myślenia, pobudliwością i lękliwością oraz hipochondrycznym poczuciem wyczerpania i dolegliwości cielesnych, uważanych za typowe dla przeżywania obniżenia nastroju w nerwicach albo dla pogranicza zaburzeń reaktywnych i endogennych; współczesne klasyfikacje dążą do utożsamiania pojęcia dystymii z przewlekłą subdepresją

Podwyższenie nastroju  nastrój maniakalny  nastrój euforyczny  nastrój moriatyczny  nastrój ekstatyczny - wzmożenie nastroju z charakterystycznym odcieniem ekstazy, odczucia podniosłości sytuacji i wydarzeń oraz własnego w nich udział; poczucie niezwykłego wyniesienia, wyróżnienia, naznaczenia, z przekonaniem o nadzwyczajnej doniosłości własnej pozycji, roli, tożsamości. Nie ma tu ekspan...