Myslenie dywergencyjne, Psychologia Tworczosci, Karolina Czarny PDF

Preview

Summary

Przeglad literatury...

Description

Myślenie dywergencyjne – myślenie twórcze i jego rozwijanie Przegląd literatury i badań

Karolina Czarny,

m

1. Myślenie – czym jest? Myślenie stanowi najbardziej złożoną formę działania człowieka. Jest to ogół procesów psychicznych, na który składa się szereg czynności psychicznych. Jest to proces świadomy i kontrolowany. „Myślenie jest tym, co robimy, kiedy zastanawiamy się jak działać, w co wierzyć i czego pragnąć”. Autor ten przedstawia myślenie przez pryzmat podmiotowego procesu, akcentuje to, iż myślenie jest ściśle powiązane z emocjami i procesem motywacji (Maruszewski, s.333) . Myślenie dotyka ważnych dla człowieka spraw, a model myślenia jest reprezentowany symbolicznie.(Craik, 1943) Jest to więc proces przedstawieniowy.

2. Myślenie dywergencyjne Piaget, zajmując się początkowymi fazami rozwoju procesu myślowego człowieka, wykazał iż początkowa faza myślenia jest oparta na zwyczajnej manipulacji na rzeczywistym przedmiocie. Owe manipulacje wraz z rozwojem człowieka, ulegają uwewnętrznieniu, zostając obecnym jedynie w procesie myślowym. Piaget wykazał, iż małe dziecko, kiedy zastanawia się nad efektem zachowania się atramentu, po przechyleniu butelki do góry nogami, po prostu to robi i obserwuje zachowanie. W ten sposób, dzięki swojej ciekawości, może nauczyć się konsekwencji. U dorosłego człowieka przy zastanawianiu się i ciekawości efektu zachowania się butelki z atramentem, nie dochodzi do przechylenia butelki w rzeczywistości, co nie znaczy iż ten proces nie zachodzi w ogóle – on zachodzi, lecz w wyobraźni. Może więc dotyczyć teraźniejszości, przeszłości i przyszłości. Proces myślowy pozwala więc na manipulację wiedzą w systemie poznawczym człowieka. Można porównać to z procesem analizy danych, kiedy dysponując określoną, dużą liczbą danych jesteśmy w stanie manipulować w odpowiednim systemie i oprogramowaniu komputerowym, prognozując na przykład wynik finansowy przedsiębiorstwa. Necka (1997) pisze o myśleniu, iż pozwala ono na symulację zdarzeń, które mogłyby zdarzyć się w rzeczywistości. Przedmiotem myślenia mogą być zdarzenia i rzeczy nie tylko w danej chwili obecne lecz również te zapamiętane z przeszłości oraz te wyimaginowane, które nigdy się nie wydarzyły. Niezaprzeczalnym jest, iż świat myśli jest bezpieczny (Necka); w porównaniu do świata rzeczywistego; wolny od zagrożeń, co więcej, myślenie pozwala nam niejednokrotnie obronić się przed groźną perspektywą i unikać niebezpieczeństw i niepowodzeń, poprzez analizę i odzwierciedlenia tego, co jest dane w pełnym wymiarze czasowym. Czynność myślenia jest więc skomplikowanym łańcuchem operacji myślowych, pozwalającym na dekodowanie komunikatów do nas docierających. Kozielecki (1969) pisał, iż myślenie jest czynnością na

którą składają się procesy przewidywania, rozumowania, odkrywania, wnioskowania. Nazwał myślenie czynnością umysłową, która jest zbudowana z operacji umysłowych. Można więc uznać, iż zakodowane w spostrzeżeniach i wyobrażeniach informacje są przetwarzane za pomocą procesów przewidywania, rozumowania, odkrywania, wnioskowania, itd. Dzięki umiejętności myślenia, człowiek ma możliwość przewidywania konsekwencji zdarzeń rozgrywających się w świecie rzeczywistości, a samo przewidywanie staje się dzięki temu funkcją procesu myślenia. Myślenie często ma znaczenie w pracy twórczej. W poniższej pracy skupienie spadnie na myślenie dywergencyjne.

(Necka, 1997) Myślenie zostało podzielone na poszczególne rodzaje, na które składają się: • •

myślenie autystyczne myślenie realistyczne

Myślenie dywergencyjne jest częścią myślenia realistycznego, produktywnego. Jak wiadomo, myślenie realistyczne głównie ma miejsce kiedy stajemy przed rozwiązywaniem problemów, występuje wtedy przede wszystkim myślenie ukierunkowane, bezpośrednio związane ze światem rzeczywistości. Myślenie produktywne prowadzi ten proces do nowych wyników (podczas gdy myślenie reproduktywne prowadziłoby do poszukiwania i odtwarzania przyswojonych już wcześniej informacji). J.P. Guilford wprowadził do psychologii zarówno myślenie dywergencyjne jak i konwergencyjne. Występują one wtedy, kiedy cel bądź wiele celów jest dobrze określona. (Maruszewski ) Podczas kiedy proces myślenia jest ukierunkowany na wiele czynności, mówimy wtedy o myśleniu dywergencyjnym. Występuje tam wstępna selekcja możliwości –polega ona na wybraniu czynności, której wykonanie pozwoli na osiągnięcie określonego celu, maksymalizację różnorodnych korzyści lub po prostu uniknięcie zagrożenia. Guilford scharakteryzował myślenie dywergencyjne jako bardziej czułe na oryginalność, otwarte na „eksperymentalne błądzenie” czyli dochodzenie do nowych prawd metodą prób i błędów. Wyróżnił trzy główne cechy myślenia : • • •

Oryginalność myślenia – umiejętność do tworzenia innowacyjnych pomysłów, odrzucenia stereotypów i narzuconych schematów, Płynność myślenia – umiejętność znalezienia jak największej liczby nowych pomysłów w jak najkrótszym czasie Giętkość myślenia - jest to coś na kształt plastyczności myślenia, która objawia się umiejętnością tworzenia pomysłów różnorodnych

Umiejętność myślenia dywergencyjnego ma charakter nieulegający konformizmom oraz nakierowany na proces twórczy, poszukiwanie wszystkich możliwych rozwiązań problemu. Metody wykorzystujące techniki myślenia są jedną z metod rozwijania twórczości (K.Szmidt, 2007). Myślenie dywergencyjne nie jest bezpośrednio kreatywnością samą w sobie, lecz jest jej składową. Kreatywność była śledzona już od czasów starożytności, kiedy zdefiniowano kreatywność jako „generowanie rzeczy niespotykanych” (Sternberg, 2002). W jednym z badań w którym zaproponowano trójwymiarowy model struktury inteligencji, uznano kreatywność za jedną z części inteligencji. Skoro myślenie dywergencyjne uznane jest

za podstawową część kreatywności, może być ono narzędziem w pracach badawczych, które bada wiele metod, z różnych pespektyw rozwiązania problemu. Badania w dziedzinie oceny kreatywności ukazują, iż ocena dywergencyjnego myślenia była dominująca. Można stwierdzić, iż do tej pory mierzenie myślenia dywergencyjnego jest pierwszym wyborem do pomiaru kreatywności. Choć nie możemy utożsamić kreatywności z rozbieżnym myśleniem, możemy uznać je za stymulanta kreatywności. Kreatywność wykorzystuje wszystkie znane informacje do stworzenia nowej, wyjątkowej, społecznej lub osobistej, jakości intelektualnej produktów. Jest bardzo ważna dla rozwoju człowieka i populacji, często wymieniana jako kluczowa w treściach szkoleniowych z dziedziny edukacji. Istnieją rozważania, czy myślenie dywergencyjne jest cechą stałą charakteru człowieka, czy jest to stan umysłu. Prawdziwe mogą być oba twierdzenia. W psychiatrii epizody maniakalne często wykazują niezwykłe zdolności twórcze, mówi się nawet, iż słynni artyści tworzyli swe dzieła pod wpływem zaburzeń psychicznych, lub środków psychoaktywnych, które również mogą wprawiać w stan manii itp. Ciekawość, spostrzeganie i chęć odkrywanie świata, należą do naturalnych instynktów ludzkich, które są jak nasiona, którym gleba i woda pozwala rosnąć.(2020, Qiannan Ruan, Yan Xu, Haoliang Zhu). Rozważanie metod rozwoju myślenia rozbieżnego jest jak zapytanie jak zapewnić odpowiedni rodzaj gleby i optymalne nawodnienie tym nasionom? W jednym z badań nad zwiększeniem kreatywności wykazano, iż posiadanie roślin pokojowych może poprawić produktywność zadań twórczych. Roślina może pełnić rolę inspiracji. (Larsen, Adams, Deal, Kweon, Tyler, 1998) . Z kolei kolor ścian pomieszczeniach, może mieć wpływ na procesy wyszukiwania nowych pomysłów. Liczne badania dotyczące psychologicznego aspektu koloru ścian wykazały, że kolor niebieski działa relaksująco a za razem może stymulować myślenie kreatywne. W 2014r. przeprowadzono eksperyment laboratoryjny. Osoby, które pracowały w pomieszczeniu komputerowym z niebieską barwą ścian wykazały wyższy poziom kreatywności aniżeli osoby pracujące w pomieszczeniu z czerwonymi ścianami o tych samych warunkach. Naturalne tworzywa mają równie dobry wpływ na emocje jak i rośliny. McCoy i Evans w 2002 roku wykazali iż środowiska pracy, które mogą poszczycić się wysokim poziomem kreatywności, często wykorzystują detale wizualne inspirowane środowiskiem naturalnym; stworzone z naturalnych materiałów, co ogranicza obecność sztucznych lub kompozytowych materiałów w otoczeniu. Kolejnym ważnym aspektem wpływającym na rozwój myślenia dywergencyjnego i kreatywności jest środowisko społeczne. Nwcka pisząc o rozwoju myślenia dywergencyjnego zauważa potrzebę odpowiedniego środowiska oraz interakcji z nim, stawiając ją zaraz obok osobowości i innych warunków wewnętrznych.(Nęcka i Groborz, 2003). Zachowania rodzicielskie mają wpływ na rozwój kreatywności ich dzieci. Istnieje wysoka korelacja między oczekiwaniami rodziców a kreatywnością dzieci. Oczekiwania rodziców promują wysiłki dzieci w kierunku, jaki oczekują rodzice. To sprawia, iż rozwija się innowacyjne myślenie. (Albert i Runco, 1999). Jest to ściśle powiązane z poczuciem własnej skuteczności dziecka. Poczucie skuteczności wg teorii uczenia się społecznego A.Bandury mówi, iż im większe oczekiwania we własną skuteczność człowiek pokłada, tym większe zaangażowanie i motywacja w osiągnieciu celu. Nauka języków obcych może równie dobrze wpływać na rozumowanie elastyczne (Byers-Heinlein i Garcia, 2015). Może to mieć związek z adaptacją człowieka do obcej kultury. Proces przystosowania się do nowo poznanej kultury może stymulować myślenie kreatywne. Takiego zdania są Fan, Liberman, Keysar i Kinzler, 2015. Rozwój myślenia

rozbieżnego może więc prezentować się na wyższym poziomie u osób mieszkających w obcym kraju. Rozwój myślenia rozbieżnego, kreatywności powinien być wspierany od początku okresu szkolnego dziecka. Obecny system edukacji nie do końca jednak sprawdza się w tej kwestii. Można przyjąć, że program nauczania sprowadza się do generalizacji i uniwersalizacji społeczeństwa. Wyjątkowość i myślenie twórcze jest niemalże przygaszane, powołując się na klucz oczekiwanych odpowiedzi na egzaminach itp. W niedalekiej przyszłości na rynku pracy, duże znaczenie może mieć korzystanie z „miękkich” umiejętności. Obserwujemy wysoki poziom produkcji przemysłowych, w branży motoryzacyjnej, lotniczej, meblowej, komputerowej itd. – do uzyskania przewagi konkurencyjnej potrzebni są ludzie utalentowani, kreatywni którzy mają zdolność do planowania innowacyjnych strategii marketingowych, czy oryginalnego, niekonwencjonalnego wzornictwa przemysłowego. Sztuczna inteligencja może posiadać wgrane oprogramowanie i następnie znać języki obce, czy wzory matematyczne. Kreatywność pozostaje więc elementem, który wyróżni nas od robotów. Word Bank Group (2019) wskazuje, iż interpersonalne miękkie kompetencje to obszar kształcenia z największym deficytem. Po przestudiowaniu literatury myślę, że kluczowe w rozwoju myślenia twórczego będzie: Pozwolenie dziecku eksplorować środowisko, odkrywać jego własną drogę, cechy przedmiotów – tak aby mogło pomyśleć, co może z danym przedmiotem zrobić Pozwolić na rozwój wyobraźni i kreatywności w pierwszych latach życia, od naśladowania czynności po odcięcie się od świata rzeczywistego i przejście w świat wyobraźni – stworzenie bardziej złożonych sytuacji (zabaw), Pozwalać na myślenie twórcze dziecka i akceptować pomysły – nawet jeśli ubrania na podłodze na daną chwile zamieniają się w tor przeszkód a miska w kapelusz – pamiętając, że to etapy rozwijania kreatywności.

Bibliografia: • • • • • • • • • • •

• • • • • • •

Byers-Heinlein, K., & Garcia, B. (2015). Bilingualism Changes Children’s Beliefs about What Is Innate. Developmental Science Craik, Kenneth J. W. (1943).The Nature of Explanation Cambridge: Cambridge University Press Fan, Liberman, Keysar i Kinzler, 2015, The Exposure Advantage: Early Exposure to a Multilingual Environment Promotes Effective Communication, Guilford, J. P. (1967). Creativity: Yesterday, Today and Tomorrow. The Journal of Creative Behavior, Groborz, M., & Necka, E. (2003). Creativity and Cognitive Control: Explorations of Generation and Evaluation Skills. Creativity Research Journal Jan Fazlagić, (2019), Kreatywność w systemie edukacji, Warszawa FRSE Kwallek, N., & Lewis, C. M. (1990). Effects of Environmental Colour on Males and Females: A Red or White or Green Office. Applied Ergonomics, Kim, K. H. (2011). The Creativity Crisis: The Decrease in Creative Thinking Scores on the Torrance Tests of Creative Thinking. Creativity Research Journal Kozielecki J., Rozwiązywanie problemów (1969), Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych Leather, P., Pyrgas, M., Beale, D., & Lawrence, C. (1998). Windows in the Workplace: Sunlight, View, and Occupational Stress. Environment and Behavior Larsen, L., Adams, J., Deal, B., Kweon, B. S., & Tyler, E. (1998). Plants in the Workplace: The Effects of Plant Density on Productivity, Attitudes, and Perceptions. Environment and Behavior, Luthfiyah Nurlaela, 2015, Developing Creative Thinking Skills in Learning at HigherEducational Institution of Teacher Maruszewski T. (2004) Psychologia poznania: umysł i świat. GWP McCoy i Evans (2002, )The Potential Role of the Physical Environment in Fostering Runco, M. A., & Acar, S. (2012). Divergent Thinking as an Indicator of Creative Potential. Creativity Research Journal Sternberg, R. J., & Grigorenko, E. L. (2001). Guilford’s Structure of Intellect Model and Model of Creativity: Contributions and Limitations. Creativity Research Journal Szmidt K., Pedagogika Twórczości, (2007), Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne Qiannan Ruan, Yan Xu, Haoliang Zhu, 2020, Situational Factors That Influence Divergent Thinking, Wenzhou University, Wenzhou Zhejiang...