Okres w rozwoju człowieka - Adolescencja PDF

Preview

Summary

Notatki zostały opracowane w oparciu o podręcznik prof. A. Brzezińskiej pt. Psychologia Rozwoju Człowieka. Stanowi kompendium wiedzy na temat rozwoju człowieka , biorąc pod uwagę całe jego życie: od okresu prenatalnego do starości....

Description

wtorek, 13 kwietnia 2021

Wykład V Okres dorastania i okres wyłaniającej się dorosłości 1. adolescencja - pochodzi od łacińskiego czasownika adolecere, co oznacza dorastać, wzrastać, rosnąć, przybierać, wzmacniać się. 2. Przyjmujemy, że proces dojrzewania zaczyna się zwykle w 9-12 r.ż, a kończy zaś w wieku około 18-25 lat. 3. Przygotowując się do wejścia w dorosłość, młody człowiek odnosi się do przeszłości, weryfikując doświadczenia z dzieciństwa. Dokonuje też rozeznania w aktualnych zasobach własnych i środowiskowych oraz w swoich słabych stronach i zagrożeniach płynących z otoczenia. Spogląda w przyszłość, zastanawia się kim i jaki chce być, a pod koniec tego okresu buduje swoje plany na przyszłość. 4. formowanie własnej tożsamości - odbywa się na dwóch płaszczyznach: indywidualna i społeczna + kulturowa. a) indywidualna - skupia się na procesie dojrzewania biologicznego, uzyskiwania emocjonalnej stabilności, zaakceptowaniem swego zmieniającego się ciała i płciowości, ale dotyczy także wyboru celów własnego życia, określania wartości leżących u ich podstaw, hierarchii potrzeb, sposobu myślenia. Dzięki jasnemu sformułowania odpowiedzi na pytanie „Kim jestem” młody będzie kolejnym okresie zachowywał się b. spójnie i względnie stało w różnych sytuacjach - utrzymując stabilne poczucie własnej wartości pomimo nieuchronnych niepowodzeń. b) społeczna - formowana jest przez społeczno-kulturowy kontekst rozwoju. Rozwój w wymiarze społecznym dotyczy głównie

1

wtorek, 13 kwietnia 2021

określenia przez jednostkę grupy, do której chce ona należeć/z jaką się identyfikuje/o której akceptację zabiega. c) kulturowa - jest tłem rozwoju dla indywidualnej i społecznej. 5. Według Helen Bee prawie 3/4 rodziców spostrzega okres adolescencji jako najtrudniejszy etap wychowania, ponieważ jednocześnie tracą nad nimi kontrolę i odczuwają większy lęk o ich bezpieczeństwo. 6. Zadania okresu adolescencji:

- dojrzewanie intelektualne, emocjonalne i społeczne - budowanie własnej filozofii życia - poszukiwanie tożsamości płciowej - akceptacja „zmieniającego się siebie” 7. Społeczne środowiska w rozwoju adolescencji a) system rodzinny - (1) badania wskazują, że jakakolwiek nieprawidłowa relacja rodzinna stanowi czynnik ryzyka w rozwoju dziecka, jednak nie ma ona wpływu na przebieg rozwoju tożsamości w okresie adolescencji. (2) Badania pokazują, że podejmowanie wspólnej działalności na rzecz szerszej społeczności przynosi efekt w postaci wysokiego poziomu tożsamości moralnej dziecka, czyli wrażliwości na potrzeby innych ludzi i podejmowanie różnych działań na ich rzecz. b) system rówieśniczy - normy i reguły, jakie w niej obowiązują w istotny sposób warunkują proces kształtowania tożsamości. 8. Zmiany zmiany zmiany … a) sfera biologiczna (soma) - (1) wskaźnikiem tego, że dziecko wkracza w okres dorastania, są duże zmiany w obrębie ciała i nowe jego funkcje. Powodem tak rewolucyjnych zmian jest 2

wtorek, 13 kwietnia 2021

zintensyfikowanie się zmian w sferze gospodarki hormonalnej. U chłopców wydzielanie testosteronu wzrasta około 18 - to krotnie, u kobiet 8 krotnie zwiększa się produkcja estrogenu. (2) pierwszorzędowe cechy płciowe, są to zmiany bardziej dyskretne i niedostrzegalne np. rozwój układów wewnętrznych: macica, jajowody, jajniki, gruczoł krokowy, nasieniowody oraz narządów zewnętrznych: srom, piersi, członek, jądra. (3) drugorzędowe cechy płciowe, dostępne bezpośredniej obserwacji i samoobserwacji. Ten etap łączy się z produkcją odpowiednich hormonów. !!! U dziewcząt zapowiedzi pokwitania pojawiają się około 10/11 r.ż, a więc średnio 2 lata szybciej, niż u chłopców. Celem dojrzewania organizmu jest osiągnięcie gotowości do dawania nowego życia oraz ustalenie proporcji charakterystycznych dla dorosłej sylwetki. (4) istnieją dowody na istnienie silnego związku między jakością relacji rodzinnych w okresie dzieciństwa, a tempem dojrzewania płciowego. Im te relacje były gorsze, tym dziewczynki dojrzewały szybciej. (5) W rodzinach spójnych i o pozytywnym klimacie proces ten zachodził wolniej, a w rodzinach o wysokim poziomie napięcia między rodzicami oraz między rodzicami, a dziećmi - znacznie szybciej, przy czym szczególną rolę odgrywają obecność lub brak ojca i częstość jego interakcji z dziećmi. (6) Kolejne badania wykazywały, że im większe wsparcie dziewczynka uzyskiwała od ojca oraz im więcej spędzała z nim czasu, tym później pojawiały się oznaki dojrzewania. (7) Córki kobiet o tendencjach depresyjnych i doświadczających wysokiego poziomu stresu z powodu nieporozumień małżeńskich lub braku biologicznego ojca, dojrzewały znacznie wcześniej, niż ich rówieśniczki pochodzące z rodzin pełnych, w których nie zarejestrowano funkcjonowania matek i całego systemu rodzinnego. (8) koncepcje ewolucyjno-rozwojowe (by Bruce Ellis - teoria średniego rzędu) : teoria energetyczna, teoria stresu 3

wtorek, 13 kwietnia 2021

i wyparcia, teoria akceleracji psychospołecznej, teoria inwestycji rodzicielskiej i teorie rozwoju oraz historii życia dziecka. Wyniki badań skłoniły badacza do teorii reaktywności stresowej (w rodzinach o wysokim statusie społecznym, wsparciu ofiarowanym dzieciom, poziom reaktywności jest niski. W rodzinach niespójnych i skonfliktowanych, dziecko jest narażone na wysoki poziom stresu + brak wsparcia. Ellis zwraca uwagę na to, że wsparcie i dobra opieka w swoisty sposób przedłużają dzieciństwo i dają okazję do zwiększania plastyczności, kształtowania i coraz większej gotowości do uczenia się, nabywania kompetencji fizycznych (takie dzieci są wyższe, zdrowsze, lepiej odżywione). Zatem w środowiskach stresogennych okres dojrzewania się przyspiesza, a w inwestujących w dziecko opóźnia.

wtorek, 13 kwietnia 2021

b) sfera psychiczna - (1) zmiana na myślenie formalne, czyli hipotetyczno-dedukcyjny sposób myślenia. Nowa jakość myślenia polega na umiejętności wyobrażania sobie sytuacji i stanów rzeczy, których młody człowiek nie doświadczył albo, które w ogóle nie zaistniały. Skłania to nastolatka do podejmowania prób projektowania swojej przyszłości, wyobrażania sobie siebie w roli partnera, rodzica, pracownika, studenta. Myślenie formalne jest niezbędne do świadomego wejścia w dorosłość. (2) myślenie afektywne i motywacyjne, to druga sfera zmian psychicznych w okresie adolescencji. Między 12, a 16 r.ż zauważamy znaczną labilność emocjonalną i sporą dysproporcję między rzeczywistym znaczeniem niektórych sytuacji, a uczuciami jakie wywołują one w nastolatku. Młody człowiek reaguje nadmiarowo, ma skłonność do wybuchania gniewem, przeceniania wielkości i znaczenia bodźców, które go poruszają. (3) Zwłaszcza dla wczesnej adolescencji powszechna jest niestałość motywacji.

c) sfera społeczna (polis) - (1) relacje z rodzicami są nadal ważne, jednak szczególną rolę odgrywają rówieśnicy. Na jakość relacji 5

wtorek, 13 kwietnia 2021

wpływają doświadczenia wyniesione z domu. To opiekunowie uczą (lub nie) nawiązywania kontaktów, podtrzymywania relacji i rozwiązywania konfliktów. (2) Badania wykazują, że od 15/16 r.ż zaznacza się spadek przywiązania do rodziców, co na dalszym etapie adolescencji ponownie rośnie. (3) proces indywiduacji i separacji. W toku dorastania nastolatek zyskuje autonomię, usamodzielnia się, uniezależnia, nie tracąc z nimi więzi. Proces separowania się od rodziców jest jedynie możliwy, gdy młodzi doświadczają akceptacji i wsparcia swoich rodziców oraz nauczycieli. (4) związki intymne: preintymne, charakteryzuje „… nietrwałość, często odwrotnie proporcjonalna do gwałtowności uczuć, podatność na czynniki zakłócające, tendencja do ukrywania z równoczesną potrzebą pokazania światu.” Potrzeba wspomnianych więzi jest w tym okresie niezwykle silna. (5) faza homofilna, może mieć charakter przejściowy i przybierać formę eksperymentowania z własną seksualnością. ! Około 1% chłopców i 0,4% dziewcząt określa siebie jako homoseksualistów, a od 2% do 6% nastolatków deklaruje, że nie jest pewnych swojej orientacji seksualnej. 9. Istota kryzysu adolescencyjnego Według A. Oleszkowicz kryzys adolescencyjny, to przełom dokonujący się w dotychczasowej linii rozwoju psychicznego jednostki, polegający na zmianach zarówno formalnych, jak i treściowych, obejmujących wartości, które powinny pozwolić na lepsze określenie siebie jako indywiduum, a swojego życia - jako jedynego i niepowtarzalnego. Okres ten przebiega w kilku fazach. Proces kształtowania się tożsamości trwa przez całe życie. Każdy kolejny etap od wczesnego dzieciństwa po późną dorosłość dostarcza nowych doświadczeń, ważnych pod wieloma względami.

6

wtorek, 13 kwietnia 2021

10. Kształtowanie się tożsamości a) Tożsamość kształtuje się całe życie, jednak okresem najważniejszym, przełomowym jest dorastanie, a szczególnie druga jego faza (ok. 16/17-20 lat). Młodzieńczy kryzys tożsamości, będący kulminacją procesu kształtowania tożsamości, nie zawsze występuje, a przechodzenie z jednej fazy w drugą może przebiegać niemal niezauważalnie. b) Etapy powstawanie tożsamości według koncepcji Jamesa Marcii: (1) doświadczenie kryzysu/bycie w kryzysie, polega na aktywnym poszukiwaniu alternatyw działań różnych ze względu na cel i leżące u ich podstaw wartości. Ten typ działań został nazwany eksploracją. (2) podjęcie decyzji i dokonanie wyboru idei i/lub obszaru działania ważnego dla jednostki ze względu na jej potrzeby i plany życiowe. Ten etap określono jako podejmowanie zobowiązania. Obecność bądź brak eksploracji oraz obecność bądź brak zobowiązania daje cztery kombinacje, nazwane przez Marcię statusami tożsamości (osiągnięta, moratoryjna, nadana, rozproszona). c) Eksploracja, obejmuje rozpoznawanie możliwości działania w coraz to nowszych obszarach, czyli oznacza nic innego, jak rozpoznanie swoich indywidualnych zasobów, zasobów otoczenia i relacji łączących jednostkę z innymi ludźmi oraz poznanie tego, jak widzą ją inni. d) Zobowiązanie, polega na podjęciu decyzji dotyczących dalszych poczynań w życiu oraz na wzięciu odpowiedzialności za bliskie i dalekie konsekwencje tych decyzji. Polega także na zaangażowaniu w jakieś zajęcie i świadomym zainwestowaniu

7

wtorek, 13 kwietnia 2021

energii w określony obszar praktyczny, a w efekcie prowadzi do uzyskania poczucia ciągłości w czasie i przestrzeni.

11. Stabilność, czy zmienność statusów tożsamości a) Czynniki umożliwiające osiągnięcie dojrzałej tożsamości w ujęciu Alana Watermana: (1) Przyzwolenie na eksplorację (2) Tworzenie młodym ludziom okazji do dokonywania wyborów (3) Zachęcanie do dokonywania wyborów (4) Gotowość do ponoszenie za nie odpowiedzialności b) Tożsamość rozproszona, najczęściej pojawia się wg. Marcii w wieku ok. 12-14 r.ż. Ciało do tej pory znane i przewidywalne, teraz zaczyna żyć własnym rytmem. Zmieniają się jego wielkości, proporcje, pojawiają się procesy fizjologiczne takie jak miesiączka, czy polucje. Jeśli młody człowiek uzna, że zmiany przychodzą nie w

8

wtorek, 13 kwietnia 2021

porę, będzie wkładał dużo wysiłku w to, aby funkcjonować tak, jak dawniej. Tym, co wówczas pomaga i decyduje o szybkości przejścia do kolejnego stadium, jest więź z rodziną. Proces radzenia sobie z rozproszeniem w dużym stopniu zależy od zdobyczy poprzednich okresów rozwoju, a zwłaszcza od umiejętności interpersonalnych. Utrzymujący się stan rozproszenia wpływa negatywnie na nas młodych ludzi. Występują wahania nastroju, poczucie bezsensu, niezadowolenia, a nawet cierpienia oraz poczucie osamotnienia i niezrozumienia przez otoczenie. Możliwym etapem w rozwoju tożsamości jest także pominięcie fazy tożsamości lustrzanej na rzecz aktywnego wypróbowywania dostępnych w najbliższym otoczeniu ofert i przejście od razu ze stanu tożsamościowego rozproszenia do moratorium. Przejściu takiemu sprzyja przyzwolenie otoczenia na eksperymentowanie, jednak ubóstwo bądź jednorodność ofert kierowanych do młodzieży mogą sprawić, że jednostka, nie znajdując niczego atrakcyjnego dla siebie, popadnie ponownie w stan rozproszenia i zacznie od początku żmudny proces poszukiwania swej tożsamości. c) Tożsamość nadana/tożsamość lustrzana, jednostka przyjmuje za swoje czyjeś standardy oceniania, reguły postępowania, wybory zawodowe, czy przekonania religijne i to bez ich uprzedniego weryfikowania (tzw. z automatu). Fakt, że w w końcu znalazł kojące antidotum, sprawia, że jest też mocno przywiązany do bieżącej sytuacji i broni się przed jakimikolwiek zmianami. Zaczyna zachowywać się w sposób usztywniony, pryncypialny.

9

wtorek, 13 kwietnia 2021

Dla młodzieży o tożsamości lustrzanej szansą rozwoju w kierunku tożsamości osiągniętej jest odpowiednie wsparcie otoczenia. Możliwe jest również, że młody człowiek pozostanie na etapie tożsamości nadanej i na niej zakończy proces poszukiwania odpowiedzi na pytania „Kim jestem?”, „Kim chciałbym zostać?”. Stanie się tak wówczas, gdy nie będzie dysponował alternatywnymi sposobami na określenie siebie, a ten przejęty od dorosłych i przez nich ceniony będzie przynosił nastolatkowi poczucie spełnienia. d) Tożsamość moratoryjna, inaczej tożsamość odroczona.Moratorium, to czas aktywnego samodzielnego poszukiwania czegoś, co dla nastolatka będzie nie tylko atrakcyjne, ale też zgodne z jego potrzebami i wartościami. Dla okresu moratorium charakterystyczne jest to, że młodzi ludzie często zmieniają upodobania i decyzje co do własnego zaangażowania lub angażują się w skrajnie różne i czasami (mogłoby się wydawać) sprzeczne ideologicznie. e) Tożsamość osiągnięta, jest ostatecznym etapem tożsamości dojrzałej. Dzieje się tak, gdy po okresie poszukiwań młody człowiek podejmuje zobowiązanie dotyczące tego, kim chce być, jaki chce być i co chce w życiu robić. Młody człowiek jest świadom zasobów i ograniczeń, ma poczucie ciągłości w czasie i przestrzeni, akceptuje siebie i cechuje go realistyczna samoocena, niezależna od okoliczności oraz sądów innych na jego temat. Badania wykazują, że status tożsamości dojrzałej wieńczący cały proces jej kształtowania może się pojawić nawet po 30-tym r.ż. 12. Zróżnicowanie form tożsamości w okresie dorastania Przedstawiony model kształtowania tożsamości, oparty na koncepcji Watermana, jest jednym z możliwych ujęć tego złożonego procesu. 10

wtorek, 13 kwietnia 2021

Nie zawsze możemy wyróżnić cztery, następujące po sobie statusy: rozproszona, lustrzana, moratoryjna i dojrzała. Splot czynników osobowych oraz środowiskowych może ten proces zmodyfikować w taki sposób, że:

- któryś z etapów zostanie pominięty. - pojawi się regres do któregoś z etapów wcześniejszych. - wskutek fiksacji na jednym z wcześniejszych statusów nie dojdzie do ukształtowania dojrzałej tożsamości.

11

wtorek, 13 kwietnia 2021

13. Weryfikacja dwuetapowego modułu kształtowania się tożsamości Kaen Luyckx ze współpracownikami poddali analizie dane, weryfikujące model kształtowania się tożsamości stworzony przez Jamesa Marcię oraz koncepcję zmiany statusów tożsamości zaproponowany przez Alana Watermana. Doszli do wniosku, że zarówno eksploracja, jak i zobowiązanie, to złożone, wieloetapowe procesy nawzajem się przenikające. Oba są obecne zarówno we wczesnej fazie, jak i w późnej - wbrew temu, co uważał Marcia, który fazie wczesnej przypisywał eksplorację (wyrastającą ze zwątpienia), a fazie późniejszej gotowość do podejmowania i wywiązywania się ze zobowiązań, opartą na silnych przekonaniach o słuszności własnych wyborów. Waterman zwrócił uwagę na to, że eksploracja może mieć charakter rozpoznawania nie tylko coraz to nowych obszarów (eksploracja wszerz), ale także specyfiki tych obszarów (eksploracja w głąb). Z kolei zobowiązanie zanim przybierze postać dojrzałą pod koniec okresu dorastania, przechodzi przez fazę uczenia się, podejmowania zobowiązań oraz fazę identyfikowania się z konsekwencjami podjętych decyzji. W cyklu, nazwanym przez Luyckxa i współpracowników cyklem formowania zobowiązania, występują naprzemiennie dwa procesy: (1) Eksperymentowanie (eksploracja wszerz), w tej fazie jednostka doświadcza kryzysu subiektywnie odbieranego jako poczucie pomieszania, zamętu, licznych wątpliwości egzystencjalnych, co przeszkadza w jednoczesnym dokonywaniu wyborów dotyczących siebie. (2) Uczenie się podejmowania zobowiązań (cykl ewaluacji zobowiązania), ponownie pojawia się eksploracja, ale w innym 12

wtorek, 13 kwietnia 2021

charakterze. Ta eksploracja dotyczy rozpoznania wartości tych obszarów, co do których jednostka podjęła już wstępne decyzje (pozytywne, negatywne) w poprzednim cyklu. Podstawowa różnica między dwufazowym modelem Marcii, a dwucyklicznym modelem Luyckxa i współpracowników polega na tym, że w tym pierwszym eksploracja to proces typowy dla wczesnej fazy dorastania, a zobowiązanie dla fazy późnej. W drugim modelu, eksploracja i zobowiązanie, to dwa współzależne od siebie procesy, przeplatające się w całym okresie dorastania na coraz wyższym jakościowo poziomie, czego efektem jest uzyskanie, dojrzałej tożsamości. W procesie budowania tożsamości mamy de facto do czynienia z trzema przenikającymi się procesami: (1) Eksploracja alternatyw działania i rozpoznanie zasobów własnych + otoczenia. Jego celem jest zebranie jak największej liczby nowych doświadczeń oraz ich uporządkowanie, a następnie połączenie z już posiadanymi. (2) Podejmowanie i weryfikacja decyzji oraz ocena skutków dokonywanych wyborów. Decyzuje te w pierwszej fazie dorastania dotyczą przede wszystkim tego, co chce robić, do jakiej grupy należeć, jak się zachować, w drugiej zaś mają charakter „ideologiczny”. Wiążą się bowiem z pytaniem „W co wierzyć?”, „Jaki ma to sens?”. (3) Rzeczywisty proces formowania swej tożsamości. Polega on na kilkukrotnym powtarzaniu dwóch nakładających się na siebie sekwencji: eksploracja -> zobowiązanie i próba -> potwierdzenie 14. Tożsamość negatywna i jej znaczenie w procesie rozwoju. Erikson pisze, że tożsamość negatywna powstaje w wyniku czasowej identyfikacji młodej osoby z istniejącymi w danej społeczności 13

wtorek, 13 kwietnia 2021

wzorami postaw, ról, wartości, które dorośli przedstawiciele tej społeczności uważają za niepożądane, bądź nawet godne potępienia. Uwaga! Wybieranie narkotyków, agresywnych zachowań, wyzywających ubrań, spożywanie w dużej ilości alkoholu, zaniedbywanie nauki szkolnej może, ale nie musi oznaczać obrania ścieżki tożsamości negatywnej. Aby jednak tożsamość negatywna mogła spełnić doniosłą funkcję na drodze rozwoju dojrzałej tożsamości musi mieć przejściowy charakter. Innymi słowy, może być pożyteczna, pod warunkiem, że jest jedynie krótszym lub dłuższym epizodem na drodze ku dojrzałej, pozytywnej wersji tożsamości.

14

wtorek, 13 kwietnia 2021

15. Zaburzenia rozwoju w okresie dorastania (1) Zaburzenia łaknienia - jednym z negatywnych skutków zamętu tożsamościowego, z którym młodzi ludzie (zwłaszcza dziewczęta) nie potrafią się uporać, jest definiowanie siebie poprzez ciało i sposób odżywiania. Istotnym czynnikiem ryzyka zaburzeń łaknienia jest nieadekwatne spostrzeganie własnego ciała. Problem dotyczy w szczególności wielu dziewcząt, które w wyniku intensywnych przemian dojrzewającego organizmu, przejawiają lęk i negatywne emocje wobec swojej physis.

15

wtorek, 13 kwietnia 2021

(2) Depresja młodzieńcza - depresja we współczesnym świecie przybiera postać atypową, poronną, maskowaną licznymi objawami somatycznymi, czy psychopatologicznymi. Do podstawowych symptomów należą:

- bezsenność vs nadmierna senność - bóle głowy - zaburzenia lękowe - natręctwa 16

wtorek, 13 kwietnia 2021

- jadłowstręt - okresowe nadużywanie używek Uwaga! Zaburzenia afektywne mogą się ujawnić w każdym momencie życia człowieka, jednak badania wskazują początek adolescencji jako czas znacznego wzrostu zachorowań na depresję zarówno endo/ egzo-genną, a depresja w tak młodym wieku stanowi czynnik ryzyka dla pojawienia się jej w okresie dorosłości. W okresie adolescencji obraz samego siebie jest mało stabilny, ulega stałym wahaniom. W wyniku tego u młodych ludzi pojawiają się bez wyraźnej przyczyny uczucia smutku lub radości, które z łatwością przec...