Dorastanie - psychologia rozwoju PDF

Preview

Summary

notatki z literatury obowiązkowej - psychologia rozwoju człowieka...

Description

Dorastanie

Pomost między dzieciństwem a dorosłością. Stadium to możemy określić jako wiek fundamentalnych dla dalszego rozwoju przemian. Termin adolescencja pochodzi od łacińskiego czasownika adolescere, co oznacza dorastać, wzrastać, rosnąć, przybierać, wzmacniać się. Proces dojrzewania zaczyna się zwykle w 9-12 roku życia, kończy zaś w wieku 18-20 lat. Przemiany okresu adolescencji są niezwykle dynamiczne, młodzież w tym stadium cechuje się dużym zróżnicowaniem interindywidualnym. Mają na to wpływ czynniki społecznokulturowe (np. wykształcenie rodziców), zdrowotne (np. niepełnosprawność, przewlekła choroba), a także ekonomiczne (np. warunki bytowe, odżywianie). Na przestrzeni ostatnich dziesiątków lat zauważana jest akceleracja rozwoju, jednak przyspieszenie to dotyczy głównie dojrzewania seksualnego i inicjacji seksualnej. Proces biologicznych zmian zwiastujących wejście dziecka w stadium adolescencji rozpocząć się może przed ukończeniem przez nie 10 lat, ale z kolei współcześnie pełnię dojrzałości młodzi ludzie osiągają znacznie powyżej dwudziestego roku życia.

Istota III ery rozwoju W pierwszym, wczesnym okresie adolescencji dominują zmiany o charakterze biologicznym, w drugim zaś - zmiany psychiczne, związane między innymi ze sferą afektywnomotywacyjną i poznawczą, oraz - w konsekwencji tych przemian psychicznych - zmiany w relacjach społecznych. Umowna cezura oddzielająca wczesne i późne dorastanie przypada na 16-17 rok życia. Po raz pierwszy dokonuje świadomie integracji swych doświadczeń przeszłych z teraźniejszymi i na ich podstawie podejmuje ważne decyzje życiowe. Pod koniec tego etapu życia, u progu dorosłości, móc określić granice własnej autonomii, podjąć ważne dla dalszego życia decyzje dotyczące nauki, pracy i bliskich związków z innymi ludźmi, wybrać taki obszar aktywności życiowej, w którym można jak najlepiej wykorzystać posiadane zasoby do zaspokojenia osobistych potrzeb, a jednocześnie do spełnienia stawianych przez otoczenie wymagań i oczekiwań. Ten proces jest nazywany formowaniem własnej tożsamości, odbywa się na dwóch płaszczyznach. Indywidualna - wiąże się przede wszystkim z procesem dojrzewania

biologicznego, uzyskiwaniem emocjonalnej stabilności, zaakceptowaniem swego zmieniającego się ciała i płciowości, wyboru przez dorastającego celów własnego życia, określenia wartości leżących u ich podstaw, ustalenia się przekonań, zainteresowań, hierarchii potrzeb, sposobu myślenia i kryteriów oceny, które można pokazać światu jako własne. Druga płaszczyzna jest związana z kształtowaniem się społecznej tożsamości jednostki, a przebieg procesu socjalizacji, choć nadal pozostaje pod dużym wpływem czynników natury biologicznej, to jednak w szczególny sposób jest formowany przez szeroko rozumiany społeczno-kulturowy kontekst rozwoju, w środowiskach wielokulturowych zaś także przez zróżnicowany kontekst etniczny. Określenie przez jednostkę grupy, do której chce ona należeć, z którą się identyfikuje i o której akceptację zabiega. Nastolatek poszukuje osób podzielających z nim kategorie opisu siebie oraz relacji łączących go z innymi ludźmi. Ze względu na wielość oddziaływań, różnorodność bodźców, oczekiwań i wymagań społecznych, często pozostających wobec siebie w sprzeczności, poszukiwanie odpowiedzi na kluczowe pytania ważne dla podjęcia zadań dorosłości dokonuje się najczęściej pod dużą presją i w poczuciu wewnętrznego oraz zewnętrznego skonfliktowania. Zmiany okresu adolescencji mają wielopłaszczyznowy i intensywny charakter, dlatego też kryzys rozwojowy w tej fazie życia jest dla nastolatków niezwykle trudny i przełomowy, a zarazem stanowi czas próby dla ich rodziców i nauczycieli. Prawie trzy czwarte rodziców spostrzega dorastanie dzieci jako najtrudniejszy etap wychowania, ponieważ jednocześnie tracą nad nimi kontrolę i odczuwają większy lęk o ich bezpieczeństwo. Zanim dorastający odnajdzie siebie i odkryje, jaki jest i co potrafi, a czego nie, zanim odkryje i ustali, jak widzą go inni, będzie podejmował liczne i nierzadko bardzo ryzykowne próby, aby się o tym przekonać. Dorośli muszą uporać się z tym, że nastolatek staje się coraz bardziej niezależny i potrzebne jest mu pole do tego, aby mógł swoją niezależność zdobywać, a jednocześnie, obserwując jego niedojrzałe jeszcze zachowania, chcą go ustrzec przed skutkami pochopnych decyzji czy przed dziecięcą naiwnością.

Zadania okresu adolescencji Dojrzewanie intelektualne, emocjonalne i społeczne Budowanie własnej filozofii życia Poszukiwanie osobistej i społecznej autonomii Poszukiwanie tożsamości płciowej Poszukiwanie tożsamości grupowej i osobistej

Akceptacja "zmieniającego się siebie" Zadania rozwojowe adolescencji można ująć w pewne kategorie. Pierwsza z nich dotyczy odkrycia i zaakceptowania własnej płciowości, co w obliczu poczucia utraty kontroli nad własną physis i w starciu z kulturowymi naciskami dotyczącymi podporządkowania się określonemu wizerunkowi może utrudniać akceptowanie swojego wyglądu oraz fizjologii związanej z przynależnością do określonej płci. Druga grupa zadąń okresu adolescencji ma wymiar społeczny i wiąże się z uzyskaniem emocjonalnej niezależności od rodziców i innych opiekunów, by przygotować się do budowania partnerskiego, intymnego związku, a w dalszej perspektywie - do założenia własnej rodziny. Relacje panujące między uczestnikami systemu rodzinnego są matrycą, według której nastolatki budują wyobrażenie o własnej roli małżeńskiej, rodzicielskiej czy zawodowej. Warunki panujące w systemie rodzinnym, w tym bezpieczeństwo ekonomiczne, wzbudzanie i wzmacnianie potrzeby poznawczej oraz wiary we własne siły, ułatwiają również młodemu człowiekowi przygotowanie się do podjęcia pracy, a w rezultacie do osiągnięcia niezależności ekonomicznej, jak również znajdowanie satysfakcji w samospełnianiu się poprzez swoją profesję. Dla poszukujących wzorów i wartości nastolatków źródłami inspiracji i modelami stać się mogą autorytety moralne, jak niektórzy nauczyciele czy działacze charytatywni, ale też guru sekt czy przywódcy lokalnych bądź działających przez internet grup przestępczych.

Społeczne środowiska rozwoju w adolescencji Zmiany rozwojowe dokonujące się w fazie dorastania zależą od wielu czynników i wzajemnych między nimi interakcji. Pierwsza grupa determinant wiąże się z funkcjonowaniem nastolatka w systemie rodzinnym, którego jakość wyznaczają takie czynniki, jak: status socjoekonomiczny rodziny, poziom wykształcenia rodziców, struktura rodziny, role w niej odgrywane i normy obowiązujące na jej terytorium, podzielanie specyficznego systemu wartości, filozofii i stylu życia, styl socjalizacji preferowany przez opiekunów oraz system kar i nagród, jaki stosują oni wobec dorastających dzieci, styl komunikacji między rodzicami oraz między rodzicami a dziećmi. Relacje dzieci i rodziców jednoznacznie nie determinują przebiegu procesu rozwoju tożsamości w okresie adolescencji. Istotniejszy jest wpływ zasobów, z jakimi dziecko wkracza w ten okres. Drugie ważne środowisko społeczne to rówieśnicy. Normy i reguły, jakie w niej obowiązują, role podejmowane przez dorastającego w grupie, podzielanie z rówieśnikami systemu

wartości, filozofii oraz stylu życia w istotny sposób warunkują proces kształtowania tożsamości. Funkcjonowanie rodziny i grup rówieśniczych zanurzone jest zawsze w określonej kulturze. Współcześnie jest to przede wszystkim kultura popularna. Treści popularyzowane wywierają duży wpływ na uznawanie przez młodzież pewnych wartości i nadawanie im ważnego miejsca w prywatnej hierarchii wartości. Problem wpływu czynników społecznych regulujących zachowanie nastolatka komplikuje fakt, że między środowiskami, w jakich przebiega jego rozwój, zachodzą różnego typu konflikty: między osobami i grupami, wartościami i preferowanymi normami, różnymi rolami społecznymi i stylami komunikacji czy różnymi stylami życia. Środowisko rozwoju ma niezwykle złożoną, dynamiczną i zmienną strukturę, aczkolwiek w złożoności tej tkwi istotny potencjał.

Zmiany biologiczne (soma) Wskaźnikami tego, że dziecko wkracza w okres dorastania, są duże zmiany w obrębie ciała i nowe jego funkcje. Powodem tak rewolucyjnych zmian w sferze somy jest zintensyfikowanie się gospodarki hormonalnej. U chłopców wydzielanie testorenu wzrasta około osiemnastokrotnie, u dziewcząt z kolei około ośmiokrotnie zwiększa się produkcja estrogenu. Zewnętrzne przeobrażenia ciała są widoczne dla nastolatków i dla ich otoczenia jednak poprzedzają je zmiany bardziej dyskretne i niedostrzegalne, na przykład rozwój układów i narządów znajdujących się wewnątrz ciała (macica, jajowody, jajniki, gruczoł krokowy, nasieniowody) oraz narządów zewnętrznych niedostępnych obserwacji osób postronnych (piersi, srom, członek, jądra) - pierwszorzędowe cechy płciowe. Kolejnym etapem jest pojawienie się drugorzędowych cech płciowych, dostępnych bezpośredniej obserwacji i samoobserwacji. Także ten etap zmian somatycznych jest rezultatem pracy gruczołów wydzielania wewnętrznego, produkujących odpowiednie hormony. U dziewcząt zapowiedzi pokwitania pojawiają się około dziesiątego, jedenastego roku życia, a więc średnio dwa lata wcześniej niż u chłopców. Celem biologicznego dojrzewania organizmu jest osiągnięcie gotowości do dawania nowego życia oraz ustalenie proporcji charakterystycznych dla dorosłej sylwetki. Wszystkie zmiany, jakim ulega ciało dziecka, choć silnie związane z procesami dojrzewania seksualnego, pozostają pod znaczącym wpływem czynników społecznych. Analizy danych pokazały, że jakość interakcji ojciec-córka w okresie dzieciństwa jest znacznie lepszym predyktorem tempa procesu dojrzewania seksualnego dziewczynki niż

relacja matka-córka oraz że im korzystniejsze dla rozwoju dziecka są te interakcje, tym dojrzewanie jest późniejsze. Kluczową rolę w przygotowaniu dzieci do dojrzewania odgrywają rodzice i nauczyciele. Brak wiedzy o jakości i tempie przemian pojawiających się u progu i w toku adolescencji może budzić w nastolatkach niepokój, lęk, napięcie emocjonalne i nadmierną na nich koncentrację.

Zmiany psychiczne (psyche) W okresie adolscencji oprócz widocznych zmian w obrębie ciała dokonują się gwałtowne przekształcenia w obrębie procesów psychicznych nastolatka....