Psychologia rozwoju człowieka PDF

Preview

Summary

Download Psychologia rozwoju człowieka PDF

Description

Janusz Trempała. Psychologia rozwoju człowieka. Psychologia rozwojowa Rozdział 1. 1.1 Historia- pogląd na dziecko i dzieciństwo. Średniowiecze. (dziecko poza dorosłością) Wg. Aries; -dziecko uczestniczyło w codziennych sytuacjach, podzielało zabawę i pracę z dorosłymi. -włączano je w świat dorosłych gdy zaczynało być samodzielne 5-7 lat. -związki uczuciowe miedzy dzieckiem a rodzicem były powierzchowne. -Strata dziecka nie była bolesna, nie stawiano im nagrobków. -dzieciństwo traktowano jako odrębną fazę życia -brak okresu dorastania Były (dosłownie odwrotnie mówiące) krytyki co do opinii Aries. Podejście do dzieciństwa było odmienne w różnych częściach świata. Potwierdzono, że w tym okresie zaznaczyło się oświecone podejście do dzieciństwa. Oświecenie i Romantyzm. (dorośli dla dziecka) -edukacja powinna zacząć się zanim dziecko zacznie chodzić -wydłużenie edukacji dzieci z klasy Średniej do wyższej. Aries; -wyodrębnienie okresu dzieciństwa -oddzielenie spraw rodzinnych od spraw publicznych -rodzice angażowali się emocjonalnie, dbali o wykształcenie dzieci -przystosowywali otoczenie do dziecka: zabawki, książki dla dzieci -dzieci na obrazach jako nagie putto, portrety Ezell; 3 sposoby widzenia dziecka i jego natury; -dziecko jako wewnętrznie złe i pod wpływem złych mocy -wew. dobre i czyste (Rosseau) - jako niezapisana karta, podatna na zew. oddziaływania (Locke’a) XVIII w. okres naturalnego dziecka- rozwój według jego własnego tempa i rytmu. Pastellozzi; -zwrócił uwagę na wychowanie i samowychowywanie jako warunek rozwoju człowieka. samowychowywanie- pozwala osiągnąć wew. doskonałość. Wychowanie- wspiera aktywność jednostki. -uważał, że byt ludzki jest wielowymiarowy i ma 3 warstwy; --naturalna- kieruje się instynktem i popędami -społeczna- uczestniczenie w świecie społecznym -moralna- kontrolowanie instynktów przez społeczeństwo Rosseau; Zwrócił uwagę na okres dorastania i podkreślał, że jest on momentem kryzysowym, mającym znaczne konsekwencje dla późniejszego życia. XIX w. (dziecko wśród dorosłych) Clavert; -dzieci bez względu na płeć są podobnie ubierane i strzyżone: podkreślało to ich dziecięcość -dzieci uważano za przyszłość społeczną

-wydłużono okres nauki, zakaz stosowania używek i zawierania małżeństw przez dzieci. -instytucje charytatywne dla dzieci. XX w. (dziecko jako przedmiot wiedzy dorosłych) -okres dziecięcych profesjonalistów- obserwujący, opisujący dziecko i modyfikujący dzieciństwo. -powstaje naukowa wiedza o rozwoju dziecka i procesach socjalizacji -dziecko może decydować o podejmowanych działaniach na jego rzecz -Wiek ten zwany przez Ellen Key „stuleciem dziecka” -Wg. Mayall- najtrudniejsze było traktowanie dzieci jako pełnoprawnych członków społeczeństwa. W rodzinie często molestowanie, przemoc i brak godności dziecka - Dziecko jako; niekompetentne, chwiejne, nierzetelne, bez wiedzy, zbyt emocjonalne -Johnson- wzrost zainteresowaniem rozwojem psychicznym, doświadczenie dziecka a jego rozwój. -odwoływano się do norm rozwojowych -dziecko jako; członek wspólnoty, obywatel, konsument. -zwrócono uwagę na zagrożenia dla dziecka ; bieda, rozpad rodziny, przemoc, nadmierne zmuszania dziecka do nauki itd. -pierwsze opracowanie dotyczące okresu dorastania przez Halla, nawiązujące do Rousseau. XXI w. (dziecko jako partner dorosłego) - odrzuca się koncepcje dziecko- dorosły i dziecko jako istota prospołeczna -dzieciństwo jest kategorią polityczną i społeczną, dziecko zaś aktywnym podmiotem w społeczeństwie. -rozmywa się granica miedzy dzieciństwem a dorosłością; to dzieci ucza dorosłych np. nowych technologii -dziecko jako konsument, jako zadatek przyszłej osoby -zjawisko komercjalizacji i uniformizacji dzieciństwa -dziecko jako obywatel z obowiązkami i prawami 1.2.prekursorzy badan nad rozwojem 1.2.1. Początki naukowych badań w XIX wieku. -rozwój jako uwarunkowanie biologiczne -podkreślano związki ontogenezy z filogenezą -podobieństwa zachowania zwierząt i człowieka -wyróżniono okres dorastania -wskazano na potrzebę współpracy psychologów rozwojowych z przedstawicielami innych dziedzin. Karol Darwin (1809-1882)  twórca teorii doboru naturalnego- podlegają ewolucji, stając się coraz lepiej przystosowane.  zwrócenie uwagi na występowanie różnic indywidualnych w zakresie każdego gatunku.  o adaptacji do środowiska decyduje funkcja a nie struktura.  prowadził obserwacje swojego syna oraz świata zwierząt  postrzegał procesy ontogenezy (rozwój jednostkowy) i filogenezy (rozwój rodowy) jako oddzielne, ale wchodzące ze sobą w interakcję. Haeckel;  Zwał ontogenez- rozwój jednostkowy, a filogenezę-zmiany gatunkowe w procesach ewolucjonistycznych.  sformułował prawo rekapitulacji- mówiące, że ontogeneza stanowi powtórzenie filogenezy.  widział ścisły związek między onto- i filogenezą.  dziecko jest całkowicie ukształtowane przed urodzeniem, ale jego dusza jest w stanie spoczynku, snu płodowego i rozwija się dopiero w okresie płodowym  życie psychiczne przechodzi przez takie same etapy rozwoju jak biologiczne; okres wzrostu, dojrzałości, zaniku. Wilhelm Terry Preyer (1841- 1897)  niemiecki embriolog, darwinista

     

traktował rozwojowe zmiany fizjologiczne i psychologiczne jako adaptacyjny wyraz ich ewolucyjnej historii. nazywano go; ojcem embriologii behawioralnej i ojcem psychologii dziecka. jego praca „dusza dziecka” to pierwsza książka poświęcona psychologii dziecka. powst. z obserwacji swojego syna, do 2 lat. opisywał w niej rozwój; sensoryczny, motoryczny, mowy, temperament, intencje, samopoznanie, ciekawość. -porównania udowodniły, ze niemowlęta i zwierzęta maja podobny kierunek rozwoju.

Alfred Binet (1857-1911)  psycholog francuski, z wykształcenia prawnik  kierownik pierwszego laboratorium psychologii dziecka  podstawowe osiagnięcia w trzech działach; istota inteligencji I jej badanie, rozwój poznawczy, rozwój pamięci  uważał, ze inteligencja składa się z różnych zdolności i, że jest zmienna.  Stworzył test inteligencji o różnej trudności, dopasowany do wieku dzieci.  Wyróżnił 3 aspekty myslenia; kierunek-siła koncentracji się na zadaniu, strategii rozw. problemów przystosowanie- odpowiedni wybór różnych pomysłów oraz ulepszaniu ich do wymogów zadania, krytycyzm- wew. generowanie informacji zwrotnej.  Badał rozwój pamięci u dzieci i ich uczenie się oraz dzieci jako naoczni świadkowie.  Odkrył , że dzieci nie uczą się poszczególnych słów a zawarte w tekście idee.  wg. Niego nauczanie powinno zacząć się od konkretu i przechodzić do abstraktu. James M. Baldwin (1861-1934)  Założyciel I redactor pierwszego psychologicznego czasopisma naukowego The Psychological Review.  Jeden z pierwszych przewodniczących American Psychological Assotiation.  Wprowadził pojęcie reakcji okrężnych- wyjaśniające w jaki sposób doświadczenie jest internalizowane i przekształcane w nawyki, dzięki ciągłej samostymulacji lub imitacji.  Wg. Niego rozwój postępuje od niemowlęctwa po dorosłość, od stadium odruchów, przez stadia sensomotoryczne i ideomotoryczne , aż po stadium czystych myśli.  Przedstawił podstawy progresywnego rozwoju wiedzy w dzieciństwie.  Przejście przez koledie stadia zależy od sprzężenia zwrotnego z otoczenia.  Mechanizmem rozwoju jest asymilacja-włączanie skutów otoczenia i akomodacja- plastyczne zmiany w organizmie.  Uważał, że ontogenetyczne przystosowania mogą być przekazywane następnemu pokoleniu w formie adaptacji gatunku, zatem mogla wpływac na zmiany ewolucyjne. Granville Stanley Hall (1844-1924)  Pierwszy amerykański profesor psychologii i pierwszy założyciel laboratorium psychologicznego.  Pierwszy amerykański student Wundta  Pierwszy redaktor Clark University, lider ruchu badań nad dziećmi  Badania nad wiedzą potoczną dzieci wstępujących do szkoły, zostały one skrytykowane tak jak jego teoria rozwoju, ze  Jego zdaniem rozwój dziecka odzwierciedla ewolucję człowieka.  Nawiązuje do rekapitulacji Haeckela- Wyjaśniał, ze dzieci np. wchodzą na drzewa bo powtarzają zachowania z wcześniejszych stadiów filogenezy (małp)  Małe dziecko charakteryzuje wiele automatyzmów, wykonuje wiele mimowolnych ruchów liczba ich wzrasta w wieku przedszkolnym i później maleje.  Badania nad adolescencją, okresem dojrzewania  Opracował biologiczno- społeczną koncepcję dzieciństwa – w miarę rozwoju zdobywają umiejętności pozwalające im uczestniczyć w coraz bardziej złożonych społecznościach. 1.2.2. Prace okresu międzywojennego -zwracano uwagę na biologiczne korzenie rozwoju, ale tu dostrzeżono rolę środowiska -zwrócono uwagę na doświadczenia z dzieciństwa. -opracowano zasady rozwoju, normy rozwojowe, i propozycje stadiów rozwojowych.

Arnold Gesell (1880-1961)  Zaczerpnął od Darwina, ze rozwój psychiczny jest równoległy ze wzrostem organicznym I kierowany przez te same co wzrost procesy.  Opracował ok. 20 filmów na temat rozwoju dziecka i atlas zachowania dziecka.  Od Coghilla przejął przekonanie , ze morfologia zachowania jest bezpośrednią konsekwencja struktur nerwowych, które leżą u jej podłoża.  Przyjął że wzrost jest procesem tworzenia wzoru; dokonują się wzorcowe zmiany w komórkach nerwowych i zmiany w zachowaniu.  Uważał, że wszelki rozwój uwarunkowany jest przez czynniki endogenne.  Dostrzegał opóźnienia i przyspieszenia rozwoju jako zaburzające naturalna równowagę.  Stwierdził istnienie cech indywidualnych już przed urodzeniem.  Różnice indywidualne w zachowaniu sa dziedziczone od rodziców jak i od rasy.  Opracował normy rozwojowe określające indywidualny status każdego dziecka do 5r.ż.  Sformułował zasady odnoszące się do rozwoju zachowania; -zasada kierunku rozwoju – rozwój postępuje w kierunku cefalokaudalnym (od głowy w dół) i proksymodystalnym (od osi ciała na zewnątrz). -zasada wzajemnych wpływów- przenikanie się przeciwstawnych tendencji nie tworzy idealnej asymetrii -zasada asymetrii funkcjonalnej- w zakresie różnych funkcji np. lateralizacja -zasada samoregulacji- chroni przed nadmiarem bodźców i bodźcami niebezpiecznymi -zasada optymalnej realizacji –utrzymanie integralności organizmu, nawet gdy zasoby są zagrożone.  Wyróżnił 4 etapy rozwoju; 0-2lata, 2-5 lat, 5-12lat, 12-20 lub 24 lat. Dla dzieci 3-5 lat charakterystyczne cechy; konformizm, wybujała afirmacja własnego Ja, opanowanie motoryczne, wzbogacenie słownika, strukturyzacja świata, współpraca społeczna. W wieku 5 lat i 6 miesięcy zaznacza się kryzys rozwoju; staje się wojownicze, brutalne, niestałe, łatwo się podnieca, dwukierunkowość uczuć.  Opracował profil form zachowania się dziecka od urodzenia do 10r.ż.  Badania nad bliźniętami,  Prekursor podejścia stadialnego procesu rozwoju  Zwrócił uwagę na interakcję matka-dziecko John B. Watson (1878-1950)  Przeciwstawił sie subiektywizmowi psychologii introspekcyjnej, zadał wprowadzenia metod obiektywnych, które można stosować u innych gatunków.  Uważał ze przedmiotem badań powinno być zewnętrzne zachowanie , a nie świadomość.  Zwrócił uwagę na to, ze czynnikiem determinującym zachowanie nie sa warunki zew i doświadczenie, typowe formy zachowania sa wyuczone a nie odziedziczone.  Uważał ze nie istnieją wrodzone cechy osobowości, czy zdolności, a dziecko jest produktem wychowania  Widział różnice miedzy odziedziczalnością struktur a odziedziczalnością funkcji. Uważał, ze jedynie struktury są dziedziczne, a funkcje są konsekwencją kształtowania przez środowisko w czasie życia prenatalnego odziedziczonych struktur.  Zmiany rozwojowe maja charakter ciągły i nie sa skorelowane z wiekiem dziecka.  Wskazywał na uczenie się jako postawę nabywania nowych zachowań.  Rozważał czy praworęczność jest wrodzona  Uważał, że na początku nie da się zauważyć dominacji jednej reki, a gdy się ja zauważa należy przyjąć, że jest uwarunkowana zewnętrznymi wpływami jeszcze w okresie przedporodowym  Jego zdaniem uczenie się jezyka odbywa się drogą naśladownictwa i warunkowania.  Manipulacje środowiska prenatalnego prowadza do zmian w zahcownaiu Zygmunt Freud (1856-1939)  Sformułował stadialną teorię rozwoju psychoseksualnego, która jest teorią rozwoju osobowości.  Podstawą jej były własne i pacjentów wspomnienia z dzieciństwa.  Dziecko rodzi się z libido- energią seksualną,  Doświadczenia przeżywane na każdym z etapów wpływają na rozwój na etapach następnych.  Ważne jest zachowanie rodziców wobec dziecka jak i kolejność urodzenia.  Rozwój w 5 fazach; 3 pierwsze fazy o charakterze pregenitalnym.

  

Fazy pregenitalne od genitalnej oddziela faza latencji, kiedy to energia libidalna pozostaje w uśpieniu. Zwracał uwagę na indywidualne doświadczenia Sformułował teorie zabawy- początki zabawy maja związek z aktywnym powtarzaniem przez dziecko doświadczenie separacji i powrotu , przezwyciężanie poczucia bezradności , zabawa „a kuku” 1.2.3 Początki koncepcji rozwoju człowieka w ciągu życia

Charlotta Buhler (1893-1974)  Rozwój umożliwiają warunki, które pozwalają na adaptacje (rozwój ego) i rozwinięcie nadziei, tożsamości, świadomości itd. (koncepcji siebie)  W procesie integracji self zaangażowane są 4 tendencje; zaspakajanie potrzeb (biologicznych, poznawczych, emocjonalnych), samoograniczajaca adaptacja (przystosowanie sie do otoczenia, poczucie bezpieczeństwa, pragnienie przynależności), kreatywna ekspansja (dążenie do bycia produktywnym, użytecznym), utrzymywanie wew. porządku (tendencja do spójności, organizacji, stałości, jedności osobowości).  W badaniach nam młodzieżą stosowała metody biograficzne; analizowała listy, pamiętniki, dzienniki.  Ukazała życie człowieka w 3 planach; biologiczno- behawioralnym (wzrost procesów i ich obniżenie się), przeżyciowym (doświadczenia ), osiągnięcia.  Biologiczna krzywa życia dzieli się na; progresywne dorastanie (do 15r.ż), generacyjne wzrastanie (do 25r.ż), fazę środkową życia (25-45lat), okres przejściowy (45-55lat), okres regresji (55-70lat).  Dzieciństwo i młodość stanowią prowizoryczny szkic życia, za którym idzie całe życie, uwzględniając ten szkic.  Etapy rozwoju w ciągu zycia wg. Buhler; Etapy rozwoju Niemowlęctwo (0-2) Wczesne dzieciństwo (2-8)

Późne dzieciństwo (8-12)

Adolescencja (12-25)

Charakterystyka zmian rozwojowych -Zaspakajanie potrzeb fizjologicznych. - Potrzeby poznawcze; stymulacji sensorycznej i doświadczania nowości. -Samoograniczająca adaptacja. -Dziecko musi nauczyć się co jest właściwe w odniesieniu do jego pragnień., normy, zasady i reguły. -Naśladownictwo i konformizm, następnie zainteresowanie normami i regułami dążąc do ich zrozumienia. -Samoograniczająca adaptacja i kreatywna ekspansja. -Pragnienie dostosowania się do środowiska społ. wykorzystywanie swoich możliwości i kreatywności. - Rozwijają się wartości, które dziecko przyswaja w sposób aktywny w kontekście społeczno- kulturowym. -Dominuje kreatywna ekspansja. -Rozwijanie zainteresowań własną przyszłością. -całkowite rozwiniecie samoświadomości -Rozwój tożsamości, ustalenie wartości i celów. -poszukiwanie sensu życia

Carl Gustaw Jung (1875-1961)  szwajcarski psychiatra, twórca neopsychoanalizy  wg. Junga osobowość rozwija się inaczej w I połowie życia niż w II.  I okres (do 35-40r. ż. ) – zew. ekspansja, wzrost ego i zdolności potrzebnych w świecie zew.  około 40 r.ż. –dotychczasowe cele, uczucia, ambicje są mało ważne. Refleksje nad życiem , zwracanie się do wew, ujawniają się zachowania i cechy związane z odmienną płcią. Kryzys wieku średniego.  okres II (35-70 lat)- proces indywiduacji, zapoczątkowany przez świadomość i niezadowolenie z ograniczeń życiowych związanych z odrzuceniem wartości z I okresu, poszukiwanie własnej integralności i całościowości- nie może tego osiągnąć osoba która straciła wigor i chęć życia.  podkreśla możliwość rozwoju w dorosłości. Erik Erikson (1902-1994)

       

autor psychospołecznej teorii rozwoju. poszerzył teorię Freuda; uwzględnił bardziej interakcje miedzy dzieckiem a środowiskiem i poszerzył okres rozwoju o koleje stadia w dorosłości. Rozwój dotyczy organizowania doświadczenia jednostki przez ego (filtrowania, porządkowania, syntetyzowania) w konfrontacji z otoczeniem społ. Konfrontacja pragnień i możliwości dziecka z wymaganiami otoczenia prowadzi do kryzysów. Niekorzystne rozwiązanie kryzysu kształtuje niespecyficzną odporność na trudności Rozwój uwarunkowany jest planem epigenetycznym, Każda cześć osobowości istnieje od początku jako preforma. Rozwój ma charakter stadialny 1.2.4. Prekursorzy badań nad rozwojem

Jan Władysław Dawid (1859-1914)  założyciel pierwszego laboratorium psychologii doświadczalnej.  prowadził działalność oświatową i redaktorska  zajmował się problematyką nauczania początkowego, rozwijanie zainteresowań, kształcenie zdolności przedmiotowego poznania, kształcił spostrzegawczość..  szkoła jako formowanie charakteru moralnego drogą rozwijania zainteresowań i przystosowania do życia społ.  uważany jest za inicjatora psychologii wychowawczej w Polsce.  prowadził badania nad umysłowością dzieci. Józefa Joteyko (1866-1928)  zajmowała się problematyka bólu.  prowadziła wykłady z psychologii eksperymentalnej I pedagogicznej.  zwracała uwagę na obserwacje dziecka  opracowała kwestionariusz obserwacji dziecka- karę indywidualną dziecka.  organizowała wybitne seminaria pedagoficzne dające początek Międzynarodowemu Fakultetowi Pedagogicznemu z siedzibą w Brukseli.  Redaktor pierwszego czasopisma psychologicznego w Polsce „Polskie Archiwum Psychologii”  przyjmowała biologistyczną teorię zdolności wrodzonych  prowadziła badania nad wczesnym wykrywaniem zdolności u dzieci w celu kierowania ich rozwojem Maria Grzegorzewska (1888-1967)  uczennica Joteyko  stworzyła teoretyczne podstawy pedagogiki specjalnej w Polsce  problematyka upośledzeń i deficytów , zagadnienia diagnozy, profilaktyki i terapii dzieci z deficytami rozwojowymi.  opracowała specjalną metodę pracy z takimi dziećmi, stosowaną do dzić – metodę ośrodków pracy  założyła w Warszawie Instytut Pedagogiki Specjalnej kształcący nauczycieli do pracy z dziećmi niepełnosprawnymi. Stefan Baley (1885-1952)  na Uniwersytecie warszawskim założył Katedrę Psychologii Wychowawczej.  szczególnie zajmował się problematyką okresu dojrzewania.  wprowadził pojęcie „inteligencji czystej” – określone zdolności za pomocą, których można nabywać wiedzę i umiejętności.  prezentował stanowisko eklektyczne; nawiązywał do psychoanalizy , biologistycznej teorii rozwoju, zwolennik behawioralnej teorii uczenia się Pawłowa.  określił przedmiot, zadania i metody psychologii wychowawczej jako dziedziny psychologii stosowanej. Stefan Szuman (1886-1972)  objął Katedrę Psychologii Pedagogicznej na Uniwersytecie Jagiellońskim.  Opracował teoretycznie i empirycznie; rozwój języka u dziecka, jego rozwój poznawczy i osobowościowy, zagadnienia nauczania i wychowywania,  Poszukiwanie fizjologicznych podstaw zjawisk rozwojowych

 







  





 

   

Nawiązywał do koncepcji Pawłowa Przedstawił poglądy na aktywność adaptacyjną- przekształcenie zew. otoczenia lub samego siebie wywołując skutki zew. lub wew. Dziecko iczy się poznawać świat i przekształcać go w sposób świadomy i celowy Rozwinął własna koncepcje czynników rozwoju ontogenetycznego człowieka wyróżniając czynniki -wew. (anatomiczno-fizjologiczne potrzeby skłonności i dążenia jednostki), -zew. ( wpływy środowiska oraz wychowanie i nauczanie). Wyróżnił 2 drogi rozwojowe; -ogólną- zgodną z prawami rozwoju ontogenetycznego -właściwą- dla danej jednostki, niepowtarzalną Wg. Niego w rozwoju zaznaczają się dwie linie rozwojowe; -Podstawowa- jednostka zdobywa orientację w świecie istot i rzeczy. -Druga- psychika jednostki rozwija się dzięki wpływą cywilizacji i kultury prowadząc ku celom i wartością odległym. Zwracał uwagę na popełniane przez dziecko błędy- dziecko wyzbywa się pewnych błędów w myśleniu i nabywa nowe poprawne. Realizacja projektu dotyczącego rozwoju mowy u dziecka. Książka „Geneza przedmiotu” Szuman przedstawił w niej etapowo-fazowy proces rozwoju poznawczego, u jego podstaw leży zmiana w funkcjonowaniu zmysłów; - od funkcjonowania analizatorów ( etap monosensoryczny pierwotny) -Przez ich dynamiczne powiązania w toku działania dziecka z przedmiotem (etap polisensoryczny poznania) -Po uwewnętrzniani...