Wos matura - społeczeństwo PDF

Preview

Summary

Notatki maturalne z wosu: społeczeństwo, obywatel, naród, kultura, media...

Description

I.

CZŁOWIEK JAKO JEDNOSTKA W SPOŁECZEŃSTWIE

Piramida potrzeb według Maslowa SOCJOLOGIA – nauka o społeczeństwie Człowiek jest ISTOTĄ SPOŁECZNĄ, ponieważ żyje w społeczeństwie i jest ono mu potrzebne, aby realizować swoje potrzeby. 4 typy osobowości według Hipokratesa: melancholik, flegmatyk, choleryk, sangwinik Typy osobowości według Junga: introwertyk, ekstrawertyk STEREOTYP – powszechnie występujący, często negatywny obraz obowiązujący w społeczeństwie STYGMATYZACJA – forma uprzedzenia na skutek niespełniania przez poszczególne jednostki lub grupy ogólnie przyjętych oczekiwań ze strony społeczeństwa skutki: wykluczenie, izolowanie, dyskryminacja, uzależnienia DEPRECJACJA – zjawisko polegające na obniżeniu wartości człowieka

ROLA SPOŁECZNA – zespół praw i obowiązków pełnionych przez jednostkę w społeczeństwie, np. uczeń, matka, córka Człowiek wytwarza w społeczeństwie WIĘZI SPOŁECZNE, czyli zależności, relacje między jednostkami. Podział więzi społecznych:   

Naturalne: nie mamy wpływu na nie (rodzina) Stanowione: narzucone lub ustanowione przez społeczeństwo odgórnie (więzienie) Zrzeszeniowe: dobrowolne (przyjaciele)

Inny podział więzi:

  

Charakter osobowy  Charakter bezosobowy Małego zasięgu  Średniego zasięgu  Dużego zasięgu Obiektywne  Subiektywne

Dzięki więziom kształtują się ZBIOROWOŚCI – zespoły ludzi, między którymi wytworzyła i utrzymuje się więź Formy zbiorowości:   

Para: najmniejsza zbiorowość Krąg społeczny: więcej niż dwie osoby; istnieją między nimi więzi Tłum: największa i najbardziej niebezpieczna zbiorowość, tworzy się szybko, jest nieprzewidywalna

KATEGORIA SPOŁECZNA/ AGREGAT SPOŁECZNY – zbiór ludzi, który ma wspólne cechy, ale nie ma między nimi więzi, np. Polacy o jednym kolorze oczu

SPOŁECZNOŚĆ – zbiór ludzi połączonych ze sobą za pomocą więzi oraz powiązanych ze sobą wspólnymi cechami, np. kultura, wspólny obszar, poczucie przynależności do wspólnoty. Rodzaje społeczności: Lokalna: mieszkańcy osiedla, miasta, wsi Regionalna: region, województwo Państwowa: ludzie żyjący w ramach jednego państwa Międzynarodowa: Europejczycy, Arabowie Globalna/ światowa

    

WSPÓLNOTA – zbiór ludzi, który jest oparty na silnych więziach emocjonalnych (cechuje trwałość, ekskluzywność, często dożywotność) SPOŁECZEŃSTWO – składają się na niego wszystkie grupy, zbiorowości SOCJALIZACJA – proces uspołeczniania jednostki, przystosowanie do życia w społeczeństwie Rodzaje socjalizacji:  

Pierwotna: zachodzi w okresie dziecięcym, w wyniku kontaktu z rodzicami, rodzeństwem, rówieśnikami; głównie naśladownictwo Wtórna: samodzielne kształtowanie osobowości, wykorzystanie umiejętności z socjalizacji pierwotnej (ok. 7-8 r.ż)

RESOCJALIZACJA – proces modyfikacji osobowości jednostki w celu przystosowania jej do życia w danej zbiorowości; ponowna socjalizacja

SOCJALIZACJA WTÓRNA – ma miejsce w chwili szybkich zmian kulturowych, np. nauka starszego pokolenia od młodszego Postawy jednostek:         

KONFORMIZM: bezkrytyczne podporządkowanie się normom, wartościom; przystosowanie się jednostki do społeczeństwa NONKONFORMIZM: człowiek sprzeciwia się bezkrytycznemu uleganiu normom i opiniom obowiązującym w społeczeństwie, ale tworzy alternatywne źródło jego zachowania ANTYKONFORMIZM: postawa kwestionująca ogólnie przyjęte normy, ale bez tworzenia alternatywnego systemu wartości OPORTUNIZM: dostosowanie się do sytuacji w celu osiągnięcia jak największych korzyści INDYWIDUALIZM: poczucie niezależności i odrębności osobistej, wyrażane często w postępowaniu odbiegającym od ogólnym wzorców LEGALIZM – ścisłe przestrzeganie obowiązujących przepisów prawnych RELATYWIZM – „to zależy”, wartości i normy są względne, nie ma uniwersalnych WYCOFANIE – odrzucenie norm, całkowite nieuczestniczenie w życiu społecznym BUNT – brak socjalizacji ponownie prowadzonej, odrzucenie wartości i zastępowanie nowymi

NORMY SPOŁECZNE – system wartości uznawany za obowiązujący w danym społeczeństwie, pokazuje co jest dobre, a co złe. Doprowadzają do tworzenia systemu kontroli społecznej Rodzaje norm społecznych:     

Prawne: są sformalizowane, stanowione, powszechne → przewidziane sankcje formalne Religijne: częściowo spisane, niepowszechne → przewidziane sankcje, ale nie wszystkie formalne Moralne: niespisane, niezmienne, rozproszone → sankcje nieformalne Obyczajowe: zazwyczaj niespisane, rozproszone, wynikają z tradycji Zwyczajowe: dotyczą czynności życia codziennego

ANOMIA – zjawisko powodujące zanik ładu społecznego, zagrażające normom, systemowi wartości, np. wojny Rodzaje instytucji społecznych:     

Polityczne: wykonywanie urzędów, dążenie do zdobycia władzy Religijne: mogą zaspokajać potrzeby duchowe Ekonomiczne: produkcja, dystrybucja dóbr i usług Wychowawczo-kulturalne: przekazywanie dziedzictwa kulturowego, zaspokajanie potrzeb wyższych Socjalne – rola opiekuńczo-wspomagająca

Funkcje instytucji społecznych:   

Zaspokojenie potrzeb członków zbiorowości Funkcja regulacyjna – unormowanie stosunków w społeczeństwie poprzez nakłanianie jednostek do wypełniania ról społecznych Funkcja integracyjna – scalanie ludzi wokół wspólnych celów społecznych



Mogą również zapewniać ciągłość zbiorowości

KONFLIKTY SPOŁECZNE – konflikty, rozbieżności interesów, które występują w społeczeństwie; mogą mieć podłoże np. ekonomiczne, pokoleniowe, organizacyjne, kulturowe Konflikt = grupa dynamiczna → szybsze, dobrze przemyślane działania, szukanie rozwiązań Pozytywne sposoby rozwiązywania konfliktów:      

Negocjacje: dobrowolne rozmowy stron; kompromis obu stron Mediacje: pośrednictwo osoby trzeciej – mediatora Arbitraż: osoba trzecia ustala rozwiązanie konfliktu, które muszą przyjąć obie strony Koncyliacja: tylko podczas sporów międzynarodowych – powołanie komisji do rozwiązania konfliktu Głosowanie powszechne: zasięgnięcie opinii publicznej Sąd

Negatywne sposoby rozwiązywania konfliktów:   

Uleganie: zaakceptowanie przez stronę słabszą stanowiska strony silniejszej Unikanie: zaniechanie działań w celu wygaszenia konfliktu lub opóźnienia reakcji drugiej strony Siłowy – walka/ przemoc

Rodzaje konfliktów społecznych: 

Ze względu na źródło konfliktu



 Strukturalne (wynikają ze struktury społeczeństwa), np. różnice w poziomie życia między klasą wyższą i niższą  Sytuacyjne (wynikają z kontekstu społecznego), np. różny system wartości Ze względu na strony konfliktu



 Klasowe  Wyznaniowe  Pokoleniowe  Rasowe  Międzypaństwowe  Interpersonalne/ wewnątrzgrupowe/ międzygrupowe Ze względu na zakres konfliktu



 Totalne (całościowe)  Fragmentaryczne (częściowe)  Bezwzględne (między stronami występują jedynie różnice)  Względne (wraz z różnicami występują także podobieństwa między stronami) Ze względu na przebieg  Gwałtowne (wykorzystujące przemoc, siłę)  Niegwałtowne (wykorzystujące metody pokojowe, parlamentarne)

GRUPA SPOŁECZNA – jedna z podstawowych zbiorowości; zawiera min. 3 osoby, które oddziałują na siebie (są wytworzone więzi między nimi), mają poczucie odrębności (struktura). Rodzaje grup społecznych ze względu na kategorie:      

wielkość Małe  Duże sposób formalizacji: Formalna  Nieformalna typ więzi: Pierwotne  Wtórne (z wyboru) wola przynależności: Dobrowolne  Niedobrowolne trwałość: Krótkotrwałe – Długotrwałe sposób uzyskiwania członkostwa: Inkluzywne (otwarte)  Ograniczone (półotwarte)  Ekskluzywne (zamknięte)

GRUPA ODNIESIENIA POZYTYWNEGO – najważniejsza grupa dla jednostki, chce się z nią utożsamiać, chce do niej należeć GRUPA ODNIESIENIA NEGATYWNEGO – postrzegana jako rodzaj zagrożenia, grupa, do której jednostka nie chce należeć

RODZINA – podstawowa, trwała grupa społeczna oparta na więziach emocjonalnych Typologie rodziny: 

osoba która rządzi:   

patriarchalna – rządzi ojciec matriarchalna – rządzi matka egalitarna (partnerska) – rządzą oboje



wielkość:  wielka (min. 3 pokolenia)  nuklearna/ mała (2 pokolenia)



liczba współmałżonków:  



monogamiczna – 1 kobieta + 1 mężczyzna poligamiczna – wielu partnerów o Poligynia – 1 mężczyzna + kilka kobiet o Poliandria – 1 kobieta + kilku mężczyzn

miejsce zamieszkania:  patrylokalne – zamieszkanie w miejscowości ojca  matrylokalne – zamieszkanie w miejscowości matki  neolokalne – zamieszkanie w nowej miejscowości



obszar, z którego się wybiera małżonka:  endogamiczne – w obrębie jednej grupy społecznej  egzogamiczne – między różnymi grupami społecznymi



dziedziczenie nazwiska:  patrylinearne – po ojcu  matrylinearne – po matce

Rodzina patchworkowa – dwie osoby po nieudanych związkach wychowują wspólnie swoje dzieci Nieformalny konkubinat – związek dwóch osób, bez usankcjonowania w świetle prawa jako małżeństwa Funkcje rodziny:          

Ekonomiczna – zaspokojenie potrzeb materialnych członków rodziny Seksualna – społecznie akceptowana forma współżycia płciowego Prokreacyjna – wydawanie na świat potomstwa Socjalizacyjna – wychowanie potomstwa Stratyfikacyjna – nadawanie przez rodzinę pozycji społecznej swoim członkom Opiekuńczo-zabezpieczająca – opieka nad dziećmi, osobami w podeszłym wieku i chorymi Emocjonalna – zapewnianie emocjonalnych potrzeb członkom rodziny Rekreacyjna – zapewnienie potrzeby odpoczynku i rozrywki Kulturowa – przekazywanie młodszemu pokoleniu dziedzictwa kulturowego Kontrolna – sankcjonowanie postępowania członków rodziny

Pokrewieństwo – stosunek łączący osoby, które pochodzą od wspólnego przodka Wstępni (przodkowie) – krewni od których dana osoba pochodzi (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie) Zstępni (potomkowie) – krewni pochodzący od wspólnych członków (potomkowie) – dzieci, wnuki Powinowactwo – związek rodziny między małżonkiem, a krewnymi drugiego małżonka Adopcja (przysposobienie) – przyjęcie do rodziny na mocy orzeczenia sądu osoby małoletniej; od 13 r.ż za zgodą osoby małoletniej Władza rodzicielska – ogół obowiązków i praw przysługujących rodzicom; najważniejsze jest prawo do wychowania dziecka oraz opieki nad jego osobą i majątkiem USTAWOWA WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA: Obejmuje przedmioty nabyte przez małżonków w czasie trwania małżeństwa o Każde ma takie samo prawo do wspólnego majątku o Nie zalicza się majątku nabytego przed zawarciem małżeństwa Intercyza – umowa regulująca stosunki majątkowe między małżonkami; może rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć wspólność majątkową

PRZESZKODY W ZAWARCIU MAŁŻEŃSTWA:    

Wiek poniżej 18 lat (w uzasadnionym przypadku kobieta może mieć 16 lat Całkowite ubezwłasnowolnienie (głównie z powodu choroby psychicznej) Pozostawanie w innym związku małżeńskim (bigamia) Pokrewieństwo w linii prostej lub bocznej z rodzeństwem rodzonym lub przyrodnim

II.

SPOŁECZEŃSTWO – CHARAKTERYSTYKA ŻYCIA SPOŁECZNEGO

SPOŁECZEŃSTWO – największa forma zbiorowości, integruje mniejsze zbiorowości i powstaje w efekcie przekształceń stosunków społecznych. Dzieli się na:  

Społeczeństwo amorficzne: ma słabo rozwiniętą strukturę społeczną Społeczeństwo morficzne: ma dobrze rozwiniętą strukturę społeczną

STRUKTURA SPOŁECZNA – elementy (grupy, organizacje, instytucje), z których składa się społeczeństwo oraz zależności zachodzące między nimi Czynniki wpływające na strukturę społeczną:     

Demograficzne: liczebność, skład płciowy, wiekowy Ekonomiczny: rozwój gospodarczy, PKB, potencjał siły roboczej Geograficzny: wielkość państwa, klimat, gleby, bogactwa naturalne Kulturowy: poziom wykształcenia, styl życia Ustrojowe: ustrój polityczno-gospodarczy

Te wszystkie czynniki muszą istnieć, aby była struktura społeczna Koncepcje ujmowania struktury społecznej: 





Funkcjonalna struktura jako system wzajemnych zależności wynikających z podziału pracy, podział na warstwy i klasy np. podział pracy w średniowieczu: duchowieństwo, rycerstwo Dychotomiczna podział społeczeństwa na dwie grupy o przeciwstawnych cechach np. XIXw. marksistowski sposób ujmowania społeczeństwa: robotnicy  kapitaliści Gradacyjna: społeczeństwo jest całością, ale hierarchiczną: warstwy nakładają się na siebie, warstwy społeczne pionowo np. warstwa wyższa  średnia  niższa

UWARSTWIENIE SPOŁECZEŃSTWA – podział na warstwy społeczne pionowo (według wykształcenia, dochodu, prestiżu, władzy) → budowa społeczeństwa wg gradacji  



Klasa wyższa (3-5%) Klasa średnia (50-70%) średnia wyższa średnia właściwa średnia niższa Klasa niższa (25-45%)

↓ bezrobocie – potrzeba wyróżnienia dodatkowej grupy 

Podklasa (ludzie bezrobotni, uzależnieni, przestępcy, bezdomni)

SPOŁECZEŃSTWO POLSKIE:

PRL Struktura społeczna

System gospodarczy Bezrobocie

III RP

-inteligencja wymordowana lub na emigracji -brak ziemiaństwa -podział na: chłopów, robotników (elita), inteligencję → społeczeństwo robotniczochłopskie -podział społeczeństwa na elity władzy (aparat partyjny) i resztę kontrolowaną przez nie -przed wojną 30% innych narodowości, teraz 3% Gospodarka centralnie-planowana

-wielowarstwowe społeczeństwo –podział klasowy -ponad 50% społeczeństwa zatrudnione w usługach -rośnie poziom wykształcenia społeczeństwa -robotnicy tracą uprzywilejowaną pozycję, rolnictwo okazuje się małowydajne

Bezrobocie ukryte

Obecność bezrobocia, wysokość zależna od kondycji gospodarki Prywatyzacja

Sposób Nacjonalizacja pozyskiwania własności Model Dominacja własności państwowej własności Typ Społeczeństwo industrialne (przemysłowe) społeczeństwa Przyczyny ubóstwa i problemy polskiego społeczeństwa:

Gospodarka wolnorynkowa

Dominacja własności prywatnej Społeczeństwo postindustrialne (poprzemysłowe)

Bezrobocie – pozostawanie osób bez pracy, które są zdolne do jej wykonywania (po reformacji nawet 29%); obecnie ok. 7% Alkoholizm, narkomania Przestępczość Prostytucja Samobójstwa Ubóstwo/ pauperyzacja – może dotykać nawet 30% osób

     

MINIMUM SOCJALNE (ubóstwo ustawowe; 20% społeczeństwa polskiego) – kwota, która pozwala zapewnić niektóre potrzeby (dodatkowe potrzeby, oprócz potrzeb fizjologicznych) MINIMUM EGZYSTENCJI (ubóstwo skrajne; 4-5% społeczeństwa) – zaspokojenie tylko potrzeb biologicznych, żywieniowych NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE – sytuacja, w której ludzie nie są równi ze względu na pozycję, przynależność do różnych grup, różnice w dostępie do dóbr → brak sprawiedliwości społecznej Koncepcje sprawiedliwości społecznej:      

Każdemu tak samo (po równo) Każdemu według potrzeb Każdemu według dzieł (pracy) Każdemu według zasług Każdemu według pozycji (urodzenia) Każdemu równe szanse

Każdy powinien mieć zapewniony jednakowy dostęp do edukacji i służby zdrowia MARGINALIZACJA = WYKLUCZENIE – wykluczenie z udziału w życiu społecznym      

Jednostka może być wykluczona geograficznie Nie może uczestniczyć w normalnych aktywnościach społecznych Jednostka chce być aktywna społecznie, ale nie może Wykluczenie polityczne: niezdolność do uczestnictwa w politycznych aspektach życia społecznego Wykluczenie kulturowe: niezdolność do uczestnictwa w kulturowych aspektach życia społecznego Wykluczenie gospodarcze

Wpływ na marginalizację ma ubóstwo, bezdomność, bezrobocie oraz marginalizację (patologię) można dziedziczyć. RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA – zjawisko polegające na zmianie pozycji społecznej jednostki, w skutek przechodzenia jej między grupami. Wyróżniamy: 

Ruchliwość pionowa: ruch między warstwami społecznymi o Awans społeczny ↑ o Degradacja społeczna ↓



Ruchliwość pozioma: ruch z jednej grupy do drugiej, ale w tej samej warstwie społecznej, np. miasto → wieś, zawodowa

Podział ruchliwości:   o o

Ruchliwość indywidualna: przemieszczanie się jednostek Ruchliwość zbiorowa – przemieszczanie się grup społecznych (np. ziemiaństwo po II wś) Ruchliwość wewnątrzpokoleniowa (Jan Zamojski) Ruchliwość międzypokoleniowa (degradacja Czartoryskich)

Mobilność przestrzenna:  

Migracja wewnętrzna (miasto → wieś itd.) Migracja zewnętrzna (między państwami)  EMIGRACJA – wyjazd do innego państwa  IMIGRACJA – przyjazd do innego państwa  REEMIGRACJA – powrót do kraju, który się opuściło  REPATRIACJA – powrót osób przymusowo wydalonych  IMPATRIACJA – przesiedlenie do ojczyzny przodków  DEPORTACJA – przymusowe przesiedlenie poza granicę państwa

Teorie rozwoju społeczeństw:  Linearna społeczeństwo powstało na drodze rewolucji





Zwolennicy: Auguste Comte, Herbert Spencer, Karol Marks Cykliczna co pewien czas pewne rzeczy się powtarzają (3 etapy: wiara, wyobraźnia, rozum → potem cyklicznie) Zwolennicy: Giambattista Vico (Nauka Nowa), Vilfredo Pareto, Pitirim Sorokin Dychotomiczna społeczeństwo ma dwudzielny charakter, stosunki naturalne przekształcają się w wyniku reform lub rewolucji Zwolennicy: Charles H. Cooley, Emile Durkheim, Ferdinand Tonnies

Historyczne formy społeczeństw: 

Społeczeństwo pierwotne: oparte na gospodarce naturalnej, najprawdopodobniej sprzed okresu piśmienniczego; struktura oparta na podziale biologicznym, małe społeczeństwa



Społeczeństwo niewolnicze: okres starożytny; utrzymywanie się z rolnictwa, rzemiosła i handlu; prawo tworzone przez człowieka; występują ośrodki miejskie, pismo, despotyczna władza właścicieli nad niewolnikami



Społeczeństwo feudalne/ przedprzemysłowe: średniowiecze, podstawą jest rolnictwo; różne formy osadnicze, rozwój kultury, podział stanowy, zhierarchizowane społeczeństwo, stosunki lenne



Społeczeństwo industrialne/ przemysłowe/ kapitalistyczne: w skutek rewolucji przemysłowej 60% społeczeństwa zatrudnionych w zawodach pozarolniczych – dominacja przemysłu; urbanizacja, pojawienie się robotników, produkcji i kultury masowej



Społeczeństwo poprzemysłowe/ postindustrialne: produkcja automatyczna, większość ludzi zatrudniona w usługach; liczy się wykształcenie, umasowienie kultury; większość ludności mieszka w miastach; produkcja dla klienta indywidualnego

Współczesne formy społeczeństwa: 

Społeczeństwo informacyjne: postęp w technologii informacyjnej, umiejętność zarządzania informacją, która stała się towarem; dominują usługi, rośnie rola wykształcenia



Społeczeństwo globalne: więzi społeczne międzynarodowe, globalizacja, upowszechnienie marek na całym świecie; nieograniczone możliwości przemieszczania i komunikowania



Społeczeństwo masowe – bierni odbiorcy, dominacja kultury masowej, komercja



Społeczeństwo konsumpcyjne – wzrost zamożności, wyznacznikiem pozycji społecznej jest konsumpcja; nadrzędnym celem jest „mieć”



Społeczeństwo otwarte: duży zakres swobód; tolerancja, pluralizm



Społeczeństwo obywatelskie: samo się organizuje, powstają niezależne organizacje



Społeczeństwo wolnego czasu: skrócenie czasu pracy, czas na samorealizację



Społeczeństwo zamknięte: narzucone sztywne reguły w formie zakazów i nakazów

RUCHY SPOŁECZNE – forma zbiorowego działania ludzi; wywołują one zmianę, popychają społeczeństwo do przodu; są zbiorowe, działają dla ogółu, dążą do wspólnych celów; mają wspólną ideologię 

Stare ruchy społeczne (poł. XIX w. – lata 60. XXw.)  Ruchy masowe, hierarchiczne  Członkowie skupiali się w ...