Wooncultuur micro - samenvatting PDF

Preview

Summary

samenvatting wooncultuur micro...

Description

Wooncultuur – Micro Les 1 – Een huis is nog geen thuis. De keuken als motor van het huis Deel 1 – Inleiding 1. Wat is wonen? Huis Dak boven je hoofd Beschutting Zelf inrichten BBB: bed, bad, brood

Thuis Privacy Plaats om je veilig te voelen Vrijheid

Wonen = het hebben van een woning = zijn woning hebben, verblijf houden, gehuisvest of gevestigd zijn = tevreden zijn → tevreden zijn, vrede hebben, vrij zijn, bevrijd van gevaar → een ruimte of huis bouwen “Alle huizen zijn woningen, maar alle woningen zijn nog geen huizen. Wonen is verblijven, in, aan, op of bij een plek. Voor sommigen betekent dit een permanent gebouw, voor anderen een tijdelijk onderkomen. Voor nog anderen is het waar zij wonen, ook al is er weinig aantoonbaar gebouwd.” - Architectuurhistoricus Paul Oliver - Tijdelijk verblijven (bv. zwervers) kan ook een thuis zijn - Huis  thuis “Men spreekt over woningnood. Maar hoe hard en bitter, hoe fnuikend en bedreigend het tekort aan woningen ook is, de eigenlijke nood van het wonen bestaat niet in de eerste plaats in het gebrek aan woningen. Ze is hierin gelegen dat de stervelingen het wezen van het wonen altijd eerst weer zoeken, dat ze het wonen eerst moeten leren.” - Duits filosoof Martin Heidegger - Mensen moeten opnieuw leren wonen - Wat is existentieel wonen? “Een huis is nog geen thuis” Fysieke ruimte → Sociale ruimte Materiële cultuur  Sociologie, antropologie, … Interieurarchitectuur, architectuur, stedenbouw, …: rekening houden met 2 aspecten Andere manier om huis onder te verdelen: 1. Fysieke huis → materiële cultuur (deel v. antropologie) 2. Gebruik huis → handelingen & rituelen (deel v. antropologie) 3. Mentale huis → betekenisgeving (deel v. antropologie), relaties (sociologie) Kunstmatige opsplitsing om verschillende lagen afzonderlijk te kunnen ontleden

→ relatie fysieke & sociale ruimte  gehanteerd denkmodel v. onderzoeker 1. Ruimte als neutrale achtergrond → vaak binnen nt-ruimte gerelateerde disciplines 2. Ruimte als instrument → binnen planning 3. Ruimte als podium vr verandering → wisselwerking tss ruimte & gebruikers

1

(Interessant binnen architectuur)

2. “Toon me je huis en ik zeg je wie je bent.” Het huis vertelt over: - levenswijze van bewoners - wat ze belangrijk vinden - wie ze zijn, identiteit - hoe ze gezien willen worden - opvoeding & andere sociale rollen - verhouding tegenover natuur 3. Woonbeleid Impliciet woonbeleid “Is de Belg geboren met een baksteen in de maag?” 2 visies: KATHOLIEKEN SOCIALISTEN Privé initiatief via subsidies Nationaal georganiseerd via centraal planbureau Vooral in landelijke gebieden (electoraal Vooral in stedelijke centra gebied) (werkgelegenheid) Voorkeur: eengezinswoningen (familie = Voorkeur: sociale huisvesting (armsten hoeksteen katholieke gemeenschap) moeten geondersteund w) Wet De Taeye, 1948 Wet Brunfaut, 1949 → Katholieke huisvesting domineert, Belgische baksteen door het beleid gepromoot Impliciet woonbeleid = onrechtstreeks woonbeleid (nt actief woningbouw sturen, maar burgers faciliteren - Baksteen (eigendomsbezit) = gestimuleerd dr beleid, namelijk dr CVP via de Wet De Taeye - Nu gn premies meer, wel belastingsvermindering mogelijk - Matteüseffect: rijken worden rijker, armen worden armer - Woonbonus: rijken konden fiscaal meer inbrengen dan anderen 4. De spelers Verzuiling: Zuil = organisatorische gehelen die dienstverlening verschaffen aan segment v.d. populatie gaande van scholen, ziekenhuizen, sportclubs, etc. tot een politieke partij. (Dienstverlening is filosofisch/religieus onderbouwd) 3 zuilen: katholieke – socialistische – liberale Boeren- & boerinnenbond (katholiek): 1. Promootten familieleven - Als dam tegen socialisme - Versterking platteland 2. Wooncultuur educatie 3. Steunden visie van CVP - Particulier initiatief - Wonen op platteland Boerinnenbond: Dienst wonen: communiceerden over huishoudkunde & wooncultuur Via: - publicaties 2

- Workshops - Tentoonstellingen - “Voorbeeldwoningen” Boerenbond: Technische dienst: - Advies over stallen, machines, etc. - Technisch & juridisch advies - Occasioneel ontwerp van modelwoningen ACW: - °1955 - Oprichting van Christelijke Centrale voor Huisvesting Katholieke arbeidersvrouwen (KAV) - °1935: praktische school - Lessen huishoudkunde Katholieke werkliedenbond (KWB) - °1955 - Secretariaat van ACW Christelijke arbeidersbeweging: - Promotie privaat initiatief (voorkeur: huis + tuin) - Arbeiders met beperkt inkomen: huren, sociale huisvesting - Engagement in sociale huisvestingssector - Tijdens jaren ‘60-’70: modelwoning, “ideeënwoning” Socialistische Vooruitziende vrouwen en socialistische partij: - Promotie sociale huisvesting - Woonadvies via blad Stem der Vrouw o Architect Jul De Roover schreef ervoor Nationale Huisvestingsmaatschappij (NHM): - Studiedienst van Nationale Huisvestingsmaatschappij Sociale huurwoning en - Professioneel blad “Wonen” gericht op architecten & ambtenaren Nationale Maatschappij voor de Kleine Landeigendom (NMKL): - Rurale sociale koopwoningne - Voorzien voor kleinlandbouw Vrouw in middenstand en burgerij: - Maandelijks magazine o Wooncultuur (10%) o Lessen huishoudkunde - Commerciële vrouwen- en interieurbladen o Gericht op middenklasse vrouwen ‘Goede architectuur’: - Architectuurtijdschriften (meestal midden-hogere klasse)

Deel 2 – Wooncultuur – De keuken Wat betekent de keuken voor jou? - Sociale interactie - Chaos, afwas - Groot werkblad – koken

3

- Tafel, eten, eetkamer - Na de oorlog: symbool van techniek en comfort 1. Typologische evolutie van de keuken 19e eeuws burgershuis: - Keuken voor personeel o Achter de trap o In kelderverdieping - Keuken = backstage Woning Les Zéphirs, Middelkerke, 1922 – 1923 - Kleine keuken in kelderverdieping voor personeel - Eten naar boven gebracht met liftje - Modernisering bij hogere klasse want diensbodenvraagstuk Amerikaanse huishoudkundigen - Rationalisering & efficiëntieprincipes ontwikkeld dr middenklasse vrouwen in US - Gebaseerd op rationele huishoudkunde (Erna Meyer, Duitsland) - Frankfürer Küche (1926) o Pionier van rationele keuken (soberheid, eenvoud) o Laboratoriumkeuken o Zittend werken → minder vermoeiend o Cubex kitchen van De Koninck ▪ Ikea avant la lettre ▪ Uitgedacht systeem ▪ Modulesysteem Leefkeuken - Lagere klasse - Grotere keuken - Een met leefruimte Democratisering van de keuken - Vanaf ‘50 - Rationele werkkeuken in bereik v. grootste deel bevolking - Doorgeefkast → werkbesparing Socialistische vooruitziende vrouwen - Positief tov rationele keuken - Pleitte in eerste instantie vr groepsfaciliteiten o Gaarkeuken o Washuizen - In praktijk rationele keuken - Bij voorkeur kinderen uit keuken - Keuken moet net blijven - In relatiteit: samenzijn primeert of toezicht op kinderen 2. Werkkeuken, eetkeuken of woonkeuken? De rationele keuken als model na WOI. “Metingen en tijdopnamen in Duitsland hebben uitgewezen dat 6m2 de ideale keukenoppervlakte is. Ik vrees nochtans dat zo’n keukentje te klein zou zijn voor een gezond boerengezin dat meestal uit vele en grote eters bestaat.

4

Moeder wordt in haar keuken bij ons overigens dikwijls geholpen door haar dochter. Onze tekening toont duidelijk aan dat de minimumbreedte, vereist door de doorgang, 1,20m bedraagt. Maar wat Zoudt ge ervan zeggen als men zich bij ons, waar de moeders doorgaans niet van de slankste soort zijn, liefst aan 1,50m zouden houden?” - Maria Van Cleemput, verantwoordelijke Boerinnenbond Tendens tot steeds grotere keukens (terug naar leefkeuken, maar anders) - 1970 - Boerinnenbond in samenwerking met huishoudkundige opleidingen in België - Concept: sociale keuken - Rekening houden met gezinsleven - Sociaal  open gezin SVV Centrum-katholiek Collectieve organisatie van huishouden Rationele, individuele keuken Uitgesproken vr kleine werkkeuken Gezin centraal Om vrouwen te emanciperen & buitenshuis Om vrouwen meer tijd voor het te laten werken familieleven te geven Samengevat: Typologische evolutie: 1. 19e eeuwse bediendenkeuken 2. Arbeiderswoonkeuken/leefkeuken 3. Rationele keuken 4. Open keuken/grote eetkeuken 3. Woonkeuken rationeler dan werkkeuken? Rationeel - Arbeidsbesparing - Alles bij de hand - Categorisering: water, vuur & bereiding - Standaardisering Woonkeuken - Contact met andere gezinsleden - Ruimte voor meerdere leden → bevordert vrouwenemancipatie - Alles veel dichter (tafel & kasten) - Ruimte in keuken om nt rationeel te werk te gaan (Half)Open keuken - Doorbreken front- & backstage - Keuken w frontstage ruimte → altijd net blijven → arbeidsbelasting vr vrouw Open keuken als vorm van emancipatie? - JA: vrouw betrokken bij woonkamer + andere leden meer visueel betrokken - NEE: open keuken deel v frontstage → meer opruimwerk → bij takenpakket vrouw 4. De keuken verloor haar monopolie Paradox: - Keuken helemaal uitgerust  verschuiven van koken uit keuken 5

Keuken verloor monopolie op kookgebeuren met BBQ - Mannenrol - Mogelijke verklaring: “In onze dynamische, super-comfortabele tijd zoekt de mens ogenblikken van rust in het terugkeren naar de natuur, bv. kamperen, picknicken. Zo is de oeroude gewoonte van bereiden van gerechten op het open vuur en in de vrije natuur een bezigheid geworden die de laatste jaren erg in trek is.” – Smet - Barbecue als vorm van emancipatie? NEE o Nt dagelijks routinematig koken o Voorbereidingen blijven vrouwenwerk - Barbecueën als manier om mannelijkheid te versterken o Kooktechnologie & tuin → tuin = mannendomein o Tuin gedeeltelijk afgebakend voor eet- & bakplaats o Openluchtkeuken vorm van avontuur, ongetemdheid, wildheid ▪ Minder onder controle dan binnenshuis o Primitiviteit van technologie → aantrekkelijkheid 5. De keuken als inzet van ideologie Strijd op militair & huiselijk front → vooral de keuken Kitchen debate op tento in Moskou ’59: - Koude oorlog: Nixon wou superioriteit kapitalistisch systeem aantonen via vergevorderde huishoudapparaten - Wedijver tss: o Amerikaanse vice-president Nixon o Sovjet-premier Krutchev Over levensstandaard in Westen vs Oosten Amerikaanse keuken: - Begrip o Associatie met luxe, gadgets, technologie, consumptie, moderne huishoudkunde o Frappant: gn foto van Amerikaanse keuken als dusdanig te vinden in bladen van middenveld - Plannen: zie slides - “In de VS gaat men verder en heeft men bij de inrichting eethoek en eetplaats helemaal naar een grote keuken verwezen.” Amerika komt dichter na WOII: Invloed van Amerika op Europa: - Marchall hulp om Europa herop te bouwen - Propaganda van Amerika Houding van het middenveld: Anti-Amerikaans: vijandig tegenover Amerikaanse vrouw Christelijke middenstands- en burgervrouwen: - “De Amerikaanse vrouw kan zich de grootst-mogelijke luxe permitteren. Ze koopt zich een aantal klederen welke hier slechts in 7-10j tijd aangeschaft zouden worden.” - “De Amerikaanse vrouwen dromen van allerlei apparaten die hun huishoudwerk zullen vergemakkelijken.”

6

De Socialistische Vooruitziende Vrouwen: - Ook anti-Amerikaans o Reactie op kitchen debate (gewonnen door Nixon) o Bezoekers tento vrij kritisch Kitchen debate: reacties bezoekers waren nt eenduidig of positief: - Amerikaanse keukens bonden vrouw juist aan huis o Gn emancipatie o Pleiten voor gemeenschappelijke keukens & voorzieningen - Intrigerende positie dr Socialistische Vooruitziende Vrouwen Links Rechts Americanizering promoot: Americanizering promoot: Westers kapitalisme Consumerende vrouw die superieur is aan man Individuele consumptiemaatschappij Consumptie ipv cultuur Vrije markt Vrouw gebonden aan huis → te bourgeois → te populair Meer positieve perceptie tijdens jaren ’60-’70 Macro-niveau - 1914-1968 o Europese identiteitscrisis o Minderwaardigheidsgevoelens o Amerika als bedreiging → bescherming - Vanaf laatste jaren 1960 o Amerika als rolmodel o Nieuwe Europese initiatieven o Hergroeid zelfbewustzijn Micro-niveau - Individuele consumptiemaatschappij floreerde goed - Klasseverschillen vervagen dr toegenomen welvaart & sociale zekerheid Epiloog: de Europese keuken? “This cooperation between German techniques and taste, the creative spirit and the highly qualified craftsmen in Paris, allowed to finalize the first kitchen for the master of the European house.” - Franse smaak - Duitse degelijkheid - Zwitserse precisie - Nederlandse toestellen - Italiaanse elegante bijhorende zeteltjes in plastic → nt bekend geworden Alternatieven voor Amerikaanse keuken 1. Rijke Europese tradtitie: bv Cubex-keuken 2. Educatie en modellen van middenveld 3. Europese keuken

7

Les 2 – De frontstage van de woning: de woonkamer Wat betekent de woonkamer voor jou? Woonkamer = eethoek (a) + zithoek (b)

1. Eethoek 1.1 Twee tafels In veel huizen: 2 tafels → Waarom? Worden beide evenveel gebruikt? 1.2 Problematiek beste kamer Beste kamer = ruimte die nauwelijks gebruikt wordt, eethoek in woonkamer Vervanging beste kamer: - Ontvangstkamer - Kamer voor meerdere doeleinden o Spelen o Bureau o Berging - Gebruik & locatie = flexibel “Ooit was er een tijd dat er in de living niet of nauwelijks geleefd werd. In de living werden heel af en toe gasten plechtig ontvangen en werden doden er opgebaard. In korte tijdspanne tussen overlijden en begrafenis werden in de living gasten ontvangen. Ooit was er een tijd dat men als dode langer in zijn living lag dan men dat ooit als levende had gedaan. De living heette toen nog de ‘beste kamer’ en haar Engelse naam kreeg ze pas toen ook de televisie haar intrede deed. …” – Dieter Lesage Beste kamer als plaats om het lijk op te baren (tot begin 1970) Symbolisch geladen - Gesloten luiken → sterfgeval - Ligging vooraan in huis → overgang tss publieke & private, leven & dode - Duidelijk gedefinieerde ruimte o Gn spiegels → ruimte vervormden & duidelijke grenzen tss leven & dood aantasten o Gn klok → tijd symbolisch stilzetten, overledenen waren nt meer onderhevig aan de tijd Beste kamer gereduceerd tot beste tafel - Veranda als informele eetplaats, leefkeuken (backstage) Hoe tafel en zetels plaatsen? - Weg met centrale meubelopstelling o Was hiërarchisch & beperkend - Meer bewegingsvrijheid Afschaffing beste kamer → nieuwe ruimten - Frontstage werd uitgebreid

2. Zithoek 2.1 Intrede van de televisie “Net op het moment dat de beste kamer stormenderhand veroverd werd, deed ook de televisie haar intrede in het huis. Of werd de beste kamer alleen veroverd omdat het daar was dat de televisie terecht gekomen was? Waar moest men dat ding ook zetten?” 8

- Filosoof Dieter Lesage Ambivalente houding t.o.v. de televisie 1. Verrukking - Educatie - Informatie - Entertainment 2. Schrik & bezorgdheid - Zenuwen - Ogen - Huiswerk - Asociaal koud huis → sociaal vraagstuk voor sociologen 1. In praktijk: tv houdt mannen uit café, bevordert gezinsleven 2. Gezin is nt stil voor tv, wisselt contacten uit Normenstelsel als oplossing: Kijken mag, maar met mate! → Vrouw als bewaker van de tv Reden: vrouwelijke gendering van de televisie Het probleem van de dag: ‘de plaatsing van de televisie’ Ruimtelijk vraagstuk vr binnenhuisarchitecten 1. Overdag lelijk bol glas 2. ’s Avonds centrum van het gebeuren 3. Vraagt veel van het oog → infrastructuur van thuisbioscoop Oplossingen: Architecturale aanbevelingen over plaatsing - Op ooghoogte, ver genoeg van kijker - Niet tegenover venster (lichtweerkaatsing) - Looplijnen mogen kijklijnen nt doorkruisen - Bij voorkeur in nis/kast die gesloten kan w - Bij voorkeur in rek waar andere audiovisuele zaken liggen Oplossingen door middenveld: Architecturale aanbevelingen over plaatsing - Bij voorkeur apart (tv-kamer) - Eventueel in living, maar asymmetrisch - Zeker nt in slaapkamer, badkamer, … → verstoring rust - Zeldzame keer in keuken Filosoof Dieter Lesage: Living → ontspanning, verstrooiing (niet werken) → Fordistische filosofie: living om in zetel neer te ploffen en tv te kijken Gezelligheidsdispositieven: vaak ongezellig Bart Verschaffel: huis moet aaneenschakeling van kamers zijn Gang = ontmoetingsplaats op privéfeestjes, verbindt alle kamers Afzonderen om te werken = asociaal: - Categorische imperatief van gezelligheid doorgetrokken

9

- Van kantoor ook soort living maken Plezier van thuisblijven: - Relatief - Thuis werken → huis w ook kantoor Living zonder tv: - Gezelligheid zelf produceren - Living georganiseerd op gerichtheid van huisgenoten op elkaar - Elkaar entertainen Single: - Living als werkkamer - Living: buitensporige proporties → familiale gezelligheid van kroost Living soms als beste kamer: - Televisie = dood medium - Strijd tss twee verschillende schermen: computer & televisie 2.2 De intrede van de telefoon (vanaf eind 1970) - Instrumenteel gebruik → sociaal-emotioneel gebruik - Locatie: hal o Privé o Onverwarmd → korte gesprekken o Aansluiting via stopcontact 2.3 De intrede van de centrale verwarming en schouwenproblematiek Stoven weg → kachels → centrale verwarming - Zo alle ruimten & ook beste kamer verwarmen - CV best uitgerust in Zweden Nieuw vraagstuk vr binnenhuisarchitecten: “Wat met de nutteloos geworden schouw?” - Teruggrijpen naar ouderwetse charme - Grillige schaduwen van open haard - Vuur betekent meer dan warmte - Gezinsleven stimuleren - Gezellige warmte van vuur - Techniek verwarmen raakt o Onzichtbaar o Onvoelbaar (stralingswarmte) - Haptische elementen, gericht op zintuigen Oplossing bij katholieken: terugkeer naar haard 2.4 Rivaliteit tussen haard en tv Allebei: - Centrumfunctie - ’s Avonds actief - Verbinding met buitenwereld Verandering grens tussen publiek en privaat? - Tv lijkt huiselijkheid te bedreigen  brengt gezinsleden samen - Brengt publieke ruimte visueel nr binnen - Eenrichtingsverkeer: luisteraars communiceren nt terug 10

Publiek karakter ruimte wordt nt aangetast, grens tussen publiek & privaat schuift wel op Tweeledigheid, huiselijkheid & onhuiselijkheid medium, parochiale & mondiale, publieke & private karakter, maakten tv veelbesproken & moeilijk te bevatten. -

Les 3 – Backstage “Dat was een geweldig modern gebouw. Je had centrale verwarming en een ligbad. Een badkamer, dat was ik weet niet wat! Vroeger was dat aan de pompbak. Dat was een hele evolutie.” – Bewoners Braemblokken op het Kiel, 1953 “Er waren mensen die een wasmachine hadden, en we hebben daarnaar zitten kijken gelijk naar nen televisie.” – Fragment uit 1960 → toenemende comfortuitrusting (zie grafieken in slides p.5)

1. De natte cellen Introductie: hygiënisch offensief Strijd voor hygiëne startte al in 19e eeuw - Hygiënisten - Medici - Huishoudhervormers - Stedenbouwkundigen Hygiënisch offensief voor arbeiders Woonwijze arbeiders - Kleine, smalle huizen - Dicht op elkaar - Water halen aan fontein “Het bouwen van duizenden tuinwijken en appartementen in verschillende woningcomplexen heeft een gelukkige invloed op het gedrag van de mens en begunstigt de ontluiking van het gezinsleven.” Vroeger: gn orde, reinheid & netheid  Later: betere verzorging & gezondheid, beter gekleed, andere gedragslijn 1.1 Een proper huis als opstap naar een goed familieleven Onderhoud ruimten, schoonmaakrituelen De kuis → bijdrage van vrouw aan het huis (creëren van een thuis) Vrijdagskuis → voorbereiding op feestelijke zondag De grote kuis: 1x per jaar in de lente - Symboliek: voorbereiding op Pasen - Einde van gebruik kachel → afstoffen van huis Wassen, strijken, poetsen: taak van vrouw

11

“Zo goed als meneer zin heeft om een nieuw kostuum te kopen, om zijn bromfiets of auto een flinke beurt te geven, zo hebben de vrouwen zin in een verjongingskuur van huis en hof.” De status van de schoonmaak daalt vanaf de jaren ‘70 “Kuisen geen karwei” (titel cursus Boerinnenbond) - Niet meer om eer mee te halen, niet meer heroïsch - Noodzakelijk kwaad, zo beperkt mogelijk - Stofzuigers & andere machines, gemakkelijke interieurs, reclames die doen alsof schoonmaken niets inhoudt, arbeidsmarkt biedt betere mogelijkheden voor vrouwen Vandaag meer poetsmannen? - Mannen dragen steentje bij - Toch nog nt algemeen en breed aanvaard 1.2 Een rein lichaam Badkamer, douche, toilet, … Eind 19e eeuw bestond technologie van moderne badkamer al Modernisten namen hygiëne-offensief over - Bv. Unité d’Habitation de Marseilles, Le Corbusier, 1952 o Licht, lucht & bezonning op flats o Lichaamsbeweging op dak (zwembad) ...