Samenvatting Taalvariatie PDF

Preview

Summary

Download Samenvatting Taalvariatie PDF

Description

Samenvatting Taalvariatie De Geschiedenis van het Nederlands

1 Indo-Europese taalfamilies Germaans: Engels, Duits, Nederlands, Afrikaans, Oost-Gotisch (variant van Germaans, gesproken in Oost-Europa Romaans: Italiaans, Spaans, Frans Keltisch: Brits, Iers, Gallisch Hellenisch: Grieks Baltisch: Lets, Litouws Slavisch: Russisch, Pools Indo-Iraans: Iraans: Perzisch, Indisch: Punjabi Naast Indo-Europees ook Baskisch, Oeralische taalfamilie (Fins) Altaïsche taalfamilie (Turks), Hamito-Semitische taal (Maltees) Wat symboliseert de boom: elke tak is een taalfamilie  bladeren zijn de talen Wat hebben de talen met elkaar gemeen: er is een basistaal geweest waaruit andere talen zijn ontstaan Hoe gaan we weten hoe het Indo-Europees er uit zag: vergelijken met het Latijn Welsh/Waals  de andere barbaren  Pools betekent Italiaans

2 Van Indo-Europees tot Nederlands 2.1 Oergermaans Evolutie naar het Nederlands: - Het verspringend Indo-Germaans accent evolueerde tot vast initiaal accent  Bij Romaans ligt klemtoon op het einde ( ti amo)  Bij Germaans ligt klemtoon niet op het einde (wij zijn)  Bij het Nederlands moet je niet wachten tot het einde om te weten waarover het gaat -

Ontstaan van zwakke werkwoorden  praeteritum (OVT) en VT gevormd (spelen, speelde, gespeeld) in het gotisch met behulp van dentaalsuffix (iþ = th) gotisch bestaat niet meer

   -

Aantal klinkers veranderden:  O word A  A wordt O

-

Aantal medeklinkers kregen andere waarde  Beschreven door Jacob Grim

Klankwet: beschrijving van klankwet  gaat niet om incidentele, maar om regelmatige veranderingen. Klankverschuivingen treden gedurende bepaalde tijd op een bepaalde plaats door bepaalde klankomgeving. Ti amo  we weten pas op het einde dat de spreker de eerste persoon is (ik) Anno domini  naamval + wachten tot einde voor je weet waarover het gaat Nihil volentibus arduum  woordspeling met eerste letters

Nassira Talal

Taalvariatie

1

1ste Germaanse klankverschuiving: 1. Klanken verzachten - Fructus (latijn), vrucht (Ned.), fruit (eng) 2. Stemhebbende klanken worden stemloos en omgekeerd - Overeenkomsten tussen ‘d’ en ‘t’ en ‘th’: tres (latijn) drie (Ned.) three (eng) - Stemhebbende ‘k’ wordt stemloze ‘h’: cannabis (latijn), hennep (Ned.) - Stemloze ‘t’ wordt stemhebbende ‘d’: tenuis (latijn), dun(Ned.), thin(eng) - ‘p’ wordt ‘v’/’f’: pater (latijn) vader (Ned.), father (eng) - ager (latijn), akker (Ned.), acre (eng) 3. ‘o’ wordt ‘a’ - octo (latijn), acht (Ned.) - noctis (Latijn), die nacht (Ned.) INDO-GERMAANS = LATIJN = SANSKRIET OERGERMAANS = NED, ENG, GOTISCH, DUITS

2.2 Differentiatie binnen het Germaans Differentiatie door verhuizingen en veroveringstochten  Germaanse kerngebied beslaat het zuiden van Noorwegen, zweden, Denemarken en kust van Duitsland De Germaanse volksverhuizingen Oostgermanen trekken naar oosten en zuiden tot zwarte zee, Zuid-italic, Spanje en Noord-Afrika Talen van Bourgonden,Vandalen leven voort in de plaatsnamen Bourgondië en Andalusië Gotisch kennen we door  gedeeltelijk bewaarde Bijbelvertaling Codex Argenteus (oudste Gotische tekst) zo genoemd omdat tekst met gouden en zilveren letters geschreven is op purperrood perkament Gotisch door de eeuwen heen: Ogier Ghislenus van Busbeck, zoon van de heer van Boesbeke (het huidige Bousbecque in FransVlaanderen) voerde rond 1560 in naam van de Duitse keizer vredesonderhandelingen met de sultan van Turkije. In Konstantinopel ontmoette hij twee gezanten uit de Krim. Een van beiden, zegt hij in zijn brieven, trof hem door zijn uiterlijk, want hij zag eruit “als een Vlaming of Hollander”; ze spraken een taal waarvan hij een aantal woorden verstond, omdat ze zo sterk op zijn moedertaal geleken: ‘broe’ (brood), ‘stul’ (stoel), ‘hus’ (huis), ‘wingart’ (wijngaard), ‘hoef’ (hoofd), enz. Door die aantekeningen van Busbeck weten we dat het Gotisch dus eeuwen stand gehouden heeft in de Krim. In de achttiende eeuw is er echter geen spoor meer te vinden van het Krimgotisch.  Bousbecque ligt in Frans Vlaanderen (overgang tussen Frankrijk en Vlaanderen)  Deze tekst gaat over onderhandelingen over vrede  Er komt iemand die Vlaams Nederlands spreekt, hij ontmoet 2 gezanten uit de Krim  De gezanten lijken op Hollanders/Vlamingen  De woorden van diep Oost-Europa lijken op Nederlandse woorden Wat illustreert dit verhaal: bepaalde talen hebben dezelfde basis Hoe weten we dat Gotisch Germaans is: bepaalde woorden van het Gotisch lijken op het Germaans Germaanse volksverhuizingen Nassira Talal

Taalvariatie

2

Kelten (benaming is Grieks )= Galliërs (Latijnse benaming) HETZELFDE VOLK Germanen noemden de Kelten  de walen  later inwoners Wallonië Romeinen - Julius Caesar veroverde Gallie  onderwierp de Kelten aan zich - Kelten verruilden eigen taal voor Vulgair-Latijn - Vulgair – Latijn: volkstaal van Romeinse troepen - Invloed romeinen is groot geweest  infrastructuur - Legden harde wegen aan en stichtten her en der nederzettingen - Romeinen kwamen ook naar Brabant en lieten sporen na in de taal - Brabantse mik is afgeleid van Latijnse mica (brood) - Standaardtaal: krentenmik, muur (murus), straat (strata) Keltische invloeden in het Nederlands: - Kade komt van het woord kai - Lood en ijzer - Uitgang ik = Keltisch  Doornik & Kamerik - Riviernamen: Rijn, Maas Keltische taal (het Gaelic) wordt nu nog altijd gesproken Wales, Ierland, Schotland etc. Franken - Samengesteld uit diverse kleine stammen - Romeinse rijk raakte in verval door Clovis - Clovis riep Parijs uit tot hoofdstad van Frankrijk - Bewoners van Gallie namen Frankische taal niet over  wel invloeden - Oudfrans = Volkslatijn met Germaanse invloeden Germaanse invloeden in het Frans: - Woordenschat: franc (vrij), salle (zaal) - Verdoffing laatste , onbeklemtoonde lettergreep: table (tabla latijn) - Verplichting gebruik persoonlijke voornaamwoorden (Spaans, Italiaans, Latijn NIET) Nederlands ontstaan uit talen die Franken, Saksen en Friezen spraken Oud-Nederfrankisch  kenmerken oud- Nederlands Pg 5 cursus (4de eeuw: van Oost naar West was de hoofdrichting) Bourgondiërs: - Bourgogne: wijnstreek Kelten: - Woonden eerst over heel West-Europa  verdreven door Germanen naar Westkust - verhuizen naar Ierland, Schotland, Wales  pays de gaul (gotenland) - Galliërs Angel & Saksen: - Angel en Saksen zijn een apart volk  komen later samen - Angelsaksische wereld  Engelstalige wereld - Engels  afgeleid van Angelen (Germaans volk) - Saksen hadden regio in Duitsland  Huis Saksen-Coburg (Duitse koningshuis) - Saksen komen van regio sachsen (Noord-Duitsland) - Angelen zaten Kelten op de hielen  verdrijven Kelten naar Europa

Nassira Talal

Taalvariatie

3

Bretagne: - Volkeren gingen van Bretagne naar Brittannië en omgekeerd  wisselwerking - Daarom zijn er overeenkomsten tussen Frans en Engels  tabel, table, meet muton Vandalen: - Vandalisme  vandalenstreken - Roofzuchtig volk  pleegde vandalenstreken - Andalusië is afgeleid van de vandalen (zuid-Spanje) Visigoten & ostrogoten: - Spreken allebei gotisch Alamannen: - Naam van Germaans volk - Leeft voort in allemagne Hunnen: - Ruitervolk - Leider: Atilla De Hun - Kwamen van oost naar west - Leefden in Ierland, Wales en Schotland - Joegen op de Kelten  waardoor Kelten opschoven richting kust - Oorzaak dat Germanen verhuizen  gevolg: einde West-Romeinse rijk Voorgeschiedenis Oudste vormen van Noordgermaans kennen ze o.a. door runeninscripties  Noordgermaans viel uiteen in Oostnoords & Westnoords Overige Germaanse talen zijn ontstaan uit de Westgermaanse dialecten. West-Germaanse taalgroep onderscheiden we in 3 andere taalgroepen: - Noordzeegermanen: angelen, saksen en friezen  leefden langs Noordzeekust - Rijn – Wesergermanen: Franken en Hessen  in groot deel van Duitsland  maar ook op Nederlands grondgebied te vinden - Elbe- Germanen  latere Allemannen en Beieren  zuiden en zuidwesten van huidige Duitsland

2.3 De Hoogduitse klankverschuiving ( 2de klankverschuiving) -

Ontdekt door Grim Scheiding tussen Nederlands en Duits 6de eeuw in zuid-Duitsland ten zuiden; Hoogduits genoemd omdat streek geografisch hoog gelegen is bestaat uit:  Opperduitse dialecten (klankverschuiving volledig optreedt)  Middelduitse dialecten (klankverschuiving treedt gedeeltelijk op)

-

ten noorden: Nederduits (Nederfrankisch-Nedersaksich) gesproken in lagere gebieden waar klankverschuiving niet optreedt k wordt ch  maken – machen t wordt z/s  tien – zehn, eten – essen p wordt pf of f  schip – schiff, kop – kopf ik wordt ich

   

Nederlands en Duits - grens met Hoogduits is geen echte taalgrens Nassira Talal

Taalvariatie

4

-

Nederduitse dialecten zijn mee verwant aan het Nederlands Grens Nederlands en Duits  refereren alleen aan de standaardtalen

Grens tussen Nederduits (40

Hoogduits en km van Rijn) Kaart van machen:

-

Laag Nederduits (noord) Zeggen maken (dialect)

Hoog Hoogduits Zeggen machen = officieel duits Bergen

 Waarom Berlijn bij Hoogduits: Hoofdstad van Taalgebied bepaalt de norm (Hoogduits)  Wat bepaalt Nederduits en Hoogduits: kaart van machen De das/dat- lijn ten zuide van koblenz over de rijn

Dat = Nederduits Das = Hoogduits

 Trekken voor ieder woord een grens  Jef Notermans (gedicht)  moeilijk om grens te trekken Ich/IK-lijn plaats waar lijn overtsteekt (Uerdingerlijn)

Nederduits Nassira Talal

Taalvariatie

5

Vlaanderen Duitstalig H

d it

 Taal heeft geen landgrens  Dialecten overschrijden elkaar omdat grenzen laten zijn gekomen

2.4 Oudnederlands Oudste Nederlandste zinnetje is niet hebban olla uogala  Utrechtse doopbelofte 8de eeuw Hebban olla uogala nestas ( naamval LV) bigunnan hinase hi(c) (e)nda (= ende) thu (dentaalsufix) uu(at) unbida(n) (uu)e hebben alle vogels nesten begonnen behalve ik en jij  Liefde tot god?  Liefde voor vrouw?  A wordt E  hebban – hebben Kenmerken Oudnederlands: - Heldere klinkers: hebban - Volle klinker in laatste lettergreep: fadaer - Tu: aanspreekvorm Cumit in gesiet uuerk godis (wachtendonckse psalmen)  Kom en zie het werk van god  ‘En’ wordt als ‘in’ geschreven  letter W ontstaan door samenvoeging van 2 keer ‘u’  godis  naamval (genitief) klemtoon achteraan

Bron voor Oudnederlands: - Plaats en persoonsnamen in Latijnse ambtelijke teksten

Nassira Talal

Taalvariatie

6

    

De leidse willeram (bewaard in univeristeitsbib Leiden) Eerste oud Ned. Bron Historische bron  belangrijk document 1100 in Egmond  sommige spreken van Egmondse willeram geschreven door monnik in klooster van Rochester

- Probatio pennae: schreef gedichtje op om nieuwe schrijfveer uit te proberen  Waarom? Wie van een tekst twee wilde hebben, moest tekst met hand overschrijven  Monnikenwerk = ingespannenwerk  verwijst naar overschrijfwerk -

Vloeipapier  inkt droog maken Inkt loopt uit door veerpen Pen uitproberen op vloeipapier Verzen geschreven op vloeipapier om volgelpen scherp te krijgen, zodat ze op manuscript kunnen schrijven

-

(h)abent: geen h maar er moet wel een h staan (h)ic mag geen h staan, maar schrijft wel h daarom vermoeden we dat auteur West-Vlaams is en verhuisd naar Engeland

waarom zo bekend  het is een mooi liefdesgedicht Van Oudnederlands naar Middelnederlands (1150) - Volle klinker vlakte af tot doffe ‘e’ - Verschillen tussen Ned. en andere talen waren al duidelijk bij deze overgang - Tweeklank ‘ou’ had zich ontwikkeld  eng en Duits ‘ol’ & ‘al’ behouden - Koud  cold, kalt - ‘a’ wordt ‘ou’  walter – wouter Middelnederlands - meer teksten in het Middelnederlands dor opkomst van steden - latijn doorklonk nadrukkelijk in de volkstaal  kelre (latijn) later kelder Het graafschap Vlaanderen = streek Vlaanderen  Brugge, Gent Noord-Frankrijk: Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen Noord-Holland: Amsterdam, Rotterdam, Den haag Zuid-Holland: de rest van Nederland Zuid-Brabant = Antwerpen, Vlaams-Brabant, Leuven, Brussel, Noord-Brabant: Nederland, Limburg Pars pro toto: (metonymie)

Nassira Talal

Taalvariatie

7

-

benoemt een deel voor het geheel  Holland is een deel van Nederland maar zegt het voor alle steden Nederland = pays bas  laag gelegen land

Middeleeuwse teksten (1150 tot 1300) - tweeduizend teksten waarvan 2/3 geschreven is Vlaams  graafschap Vlaanderen had belangrijke positie  centrum van Brugge - 15% in het Hollands - 10% in het Brabants Waarom zoveel Vlaamse teksten: centrum was in Vlaanderen  Brugge, Gent waren belangrijk  geld van de haven Einde aan grote invloed Vlaanderen: - Politieke conflicten - Verzanding van Zwin = vaargeul door stormvloeden ontstaan - Brugge verloor machtspositie  overgenomen door Brabantse Antwerpen Einde grote invloeden Antwerpen: - Antwerpen viel in Spaanse handen - Schelde werd afgesloten en ze moesten hoge tol betalen - Scheiding tussen Noord en Zuid was een feit  Succesvolle economische (Rotterdam), politieke, culturele (Amsterdam) ontwikkelingen  Holland  Snel, opbloeiende economie en cultuur  opkomst van immigranten die bijdrage leverden 3 culturele centra: - Graafschap Vlaanderen: Brugge - Graafschap Brabant: Antwerpen - Graafschap Holland: Amsterdam Statenbijbel - Canon discussie tussen protestant en katholiek Welke taal heeft de bijbel: verschillende talen uit 17 provinciën - Vlaams: verkleinwoord –ken, ‘gij’ - Nederland: ende - Sijn i.p.v. zijn = COMPROMIS TEKST GEWORDEN Grote bijdrage aan standaardtaal  werd dagelijks gelezen door calvinistische gezinnen Nederlands in de wereld 1. Brussel officieel tweetalig  in praktijk spreekt minder dan 20% Nederlands  tweetalig eiland:  Nederlands/Franstalige scholen  Metro  Frans en Ned.  Stemmen in het Frans

Faciliteitengemeenten: (Sint- Genesius)

Nassira Talal

Taalvariatie

8

-

Burger kan aan overheid vragen om met hem/haar te comm. in het Frans i.p.v. officiële Nederlandstalige overheidstaal Akten en openbare info van loketbedienden  beschikbaar in de niet officiële taal

Andere gemeenten van Vlaamse rand: (Zaventem, Dilbeek, Tervuren) - Onderwijs, aanbod bib, cultuurcentra, wegbewijzering  Nederlands - Meerderheid van de bevolking is Franstalig  problemen - Verfransing Vlaamse rand ontlokt politieke initiatieven - TAK = taal aktie komitee  zijn tegen anderstalige slogans/aankondigingen etc. - gordel: fietsen rond Brusselse rand - Dilbeek N-VA: waar Vlamingen thuis zijn Gemeente komen: - Ligt in West –Vlaanderen maar Officieel  Waals Provincie Henegouwen - Nederlandstalige minderheid heeft recht op faciliteiten Voeren: - Ligt in Luik maar officieel  Nederlands taalgebied - Faciliteiten voor Franstaligen - Minderheid spreekt NL  kinderen die NL spraken werden gepest 80’ - Burgemeester: José Happart  partij: retour à liège  weigert Nederlands Taalgrens complex: faciliteiten  documenten in Frans aanvragen  worden elk jaar vernieuwd  Romeinen (Frans) en Germanen (Ned.) maakten vroeger al ruzie 2. Nederlandse sporen in het Frans Boulevard = bolwerk cabillaud = kabbeljauw Drogue= gedroogde plant vase = vaas les dunes = duinen pamplemousse = pompelmoes mannequin kot amarrer = aanmeren flotte = vlot kermesse = kermis

haringue = haring bouquin = boeken affaler = afhalen plaquer = plakken

 Woorden die te maken hebben met de zee: men is via de zee in contact gekomen met andere landen  Scheepvaart = uitvinding door Nederlanders  andere landen hebben Ned. woorden zo overgenomen 3. Nederlands in exotische gebieden - Ned. is ook officiële taal in Suriname - Surinaamse woorden opgenomen in groene boekje: zwamp (moeras), wiet, bacove (gebakken banaan) - Aruba, Bonaire en Curaçao (ABC-eilanden), Nederlandse antillen (o.a. Sint Maarten)  Nederlands de officiële voertaal  niet voor iedereen moedertaal

Nederlandse sporen in het Ind(ones)isch  veel mensen zeggen Indië maar bedoelen Indonesië Nassira Talal

Taalvariatie

9

asbak = asbak birra = bier buncis = boontjes buro = bureau ember = emmer

handuk = handdoek kelas = klas risiko = risico polisie = politie trotoar = voetpad

invloeden van het Nederlands in zinnen: un bon homme – une grande maison  Adjectief voor substantief  volgorde overgenomen van Ned. Persoonlijke voornaamwoorden  door Germanen  Il/elle, tu … Van verhelderende klank naar doffe ‘e’ (Germaans) 4. Nederlandse sporen in het Engels - Eiland Manhattan wordt gekocht door Nederlanders van Indianen (native american) (1626) - Indianen hadden geen idee dat ze land bezaten - Kolonie wordt Nieuw-Nederlands genoemd  hoofdstad Nieuw-Amsterdam - Nederlanders hadden te kort aan mankracht - kolonie ging definitief over in Engelse handen  in ruil voor Suriname (1674) 19e eeuw: migratiegolf vanuit Europa naar Noord-Amerika: - ontvluchten van WO - onmetelijke landbouwgronden, - lokroep van nieuw avontuurlijk leven kleine gemeenschappen in de VS die krant uitgeven, radioprogramma’s maken  grote groep Vlamingen wonen in Detroit Delhi heeft ook Vlaamse gemeenschap  duivenkotten  in meer dan 40 landen Nederlands studeren aan 200 universiteiten Canada  Sint –jan Berchmans kerk

Toponymie ( geografische naamkunde) Broadway Nassira Talal

Rhode island = rode eiland Yonkers Harlem Taalvariatie Holland

Hoboken Long Island = lang eiland Flushing 10 Coney Island = konijnen eiland

Staten Island = staten eiland New Amsterdam Brooklyn = Breukelen Antroponomie (oorsprong voor en familienamen) Groening  Simpsons getekend (komt van Groningen) Van Wyck Vanderbilt Roosevelt Skates = schaatsen buoy = reddingsboei easel = schilderezel starboard = stuurboord land scape = landschap cruise = oceaan aankruisen (sk)etch = schets dam = dam still life = stil leven (levenloze voorwerp deck = dek Santa Claus = sinterklaas gin = jenever yacht = jacht stoop = stoep yankee = Jan & Kees stove = stoven candy = snoep snack= verlangen naar cookie = koek brandy = brandenwijn waffle = wafel marshal = maarschalk maid = meid dollar = geld  daalder = geld uit Holland boss = baas sleigh = slee  Vlaamse invloeden door kunst Vlaamse primitieven  Nederlanders waren eerste die schilderkunst hebben uitgevonden !! ENGELS IS OOK OVERSPOELD DOOR HET NEDERLANDS !! 5. Nederlandse sporen in het Russisch ankor dama skipper mast vlag kajuta  komt door de scheepvaart 6. Afrikaans - officiële talen van Zuid – Afrika - lijkt op Nederlands van 17e eeuw - Kaap de Goede Hoop was rustplek voor VOIC  rit naar Indonesië was te lang  voedsel inslaan in Afrika - Taal heeft invloeden ondergaan van de taal van Bosjesmannen, Hottentotten, Engelsen Typerend zijn: 1. de eenvoudige vervoeging van de werkwoorden: ek werk, jy werk, hy werk, ons werk, julle werk, hulle werk 2. het enige bepaalde lidwoord ‘die’ zowel voor de als het 3. het diminutiefsuffix –ie 4. sch is sk: skerp - verskille 5 de dubbele ontkenning jy kan nie aan die slaap raak nie jy het niks verkeerds gesê nie 6.de afkeer van leenwoorden en een voorkeur voor purismen = nieuwe vondst in eigen taal omdat je eigen taal wil behouden 4,5,6  beïnvloed door Middelnederlands heisbakkie = lift rekenaar = computer, rekenmachine sponskoek = cake Nassira Talal

armholte = oksel bromponie = bromfiets muurprop = stopcontact skemerkelkie: coctails Taalvariatie baie = veel grondboontjie = pinda

11

vuurhoutjie = lucifer moltrein = metro vulstasie = tankstation braai = barbecue  Verkleinwoord: ie Surinaams: In mijn  inme W  wuel Sch  sk NT1/NT2 = Ned. voor moedertaalsprekers en anderstaligen binnen Ned. taalgebied NVT = Ned. voor anderstaligen buiten het Ned. taalgebied Studenten Nederlands aan uni buitenland stijgt  175 univers. geven Ned. (Yerevan, Cordoba, Naga...